«کلاه گیس» در تئاتر مورد سوء استفاده واقع شد/با هنجارشکنی در تئاتر برخورد می‌شود
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، عرصه هنرهای نمایشی طی سال‌های گذشته با فراز و فرود‌های فراوانی روبرو بوده است، این هنر همواره به عنوان هنری زنده نامیده شده و به واسطه برخورد مستقیم با مخاطب می‌تواند بیشترین تاثیر را در فرهنگ عامه جامعه داشته باشد.
تئاتر طی سال‌های پیش حواشی فراوانی را نیز تجربه کرده است، ظهور و بروز چهره‌های سینمایی و سلبریتی‌ها در تئاتر، استفاده از الفاظ رکیک و هنجارشکنی در این هنر، مسائل و مشکلات تماشاخانه‌های خصوصی، قیمت بلیت و مشکلات عرصه نمایشنامه نویسی از جمله مشکلاتی هستند که تئاتر همچنان با آنها دست به گریبان است.
در این میان راه حل‌های مختلفی از سوی اهالی هنر، پژوهشگران و مدرسین تئاتر ارائه می‌شود، اما هنوز هیچکدام از آنها به صورت جدی جامه عمل نپوشیده اند، حال تئاتر به مهمترین رویداد سالانه خود یعنی جشنواره تئاتر فجر نزدیک می‌شود و همچنان با مشکلات عدیده‌ای روبرو است.
به همین مناسبت خبرنگار گروه فرهنگی ، با شهرام کرمی رئیس مرکز هنرهای نمایشی به گفتگو نشسته و ضمن تشریح مسائل و مشکلات این هنر، پیرامون راهکار‌های حل و فصل این معضلات با اصلی‌ترین مسئول تئاتر در کشور هم کلام شده است.
میزان: در حال حاضر چه مدت است که در مرکز هنرهای نمایشی با سمت ریاست این مرکز مشغول به کار هستید؟
کرمی: بنده از بیست و ششم اسفند ماه سال ۱۳۹۶ در مقام ریاست مرکز هنرهای نمایشی کل کشور مشغول به کار هستم، تقریباً نزدیک به بیست ماه است که این مسئولیت را پذیرفته ام و طی این ماه‌ها مشغول خدمت به اهالی نمایش بوده ام.
میزان: به عنوان رئیس مرکز هنرهای نمایشی، نظر کلی شما نسبت به این هنر در سال‌های گذشته چیست؟
کرمی: اگر بخواهم وضعیت کلی تئاتر را شرح دهم، معتقدم که تئاتر ما با چند ویژگی خوب ماهیتی به عنوان تئاتر حرفه‌ای به خود گرفته است، هم اکنون در سراسر کشور نزدیک به ۴۵۰ تماشاخانه فعال داریم که از این رقم ۱۰۲ تماشاخانه فعال در شهر تهران مشغول به فعالیت هستند.
البته در شهر تهران نزدیک پانصد سالن تئاتر داریم، اما طی سال گذشته نزدیک به ۱۰۲ تماشاخانه از ما برای اجرا مجوز گرفته اند، هم اکنون نزدیک به ۱۸ هزار هنرمند فعال تئاتر داریم که به صورت حرفه‌ای در سراسر کشور مشغول به کار هستند، وقتی از حرفه‌ای بودن صحبت می‌کنیم به افرادی اشاره می‌کنم که زندگی روزمره شان با این هنر گره خورده است.
میزان: آیا به ازای تعداد هنرمندان و آثار تولیدی، مخاطب تئاتر داریم؟
کرمی: هم اکنون نزدیک به پنج تا هفت میلیون مخاطب سالانه تئاتر داریم که این آمار نیز در نوع خود جالب توجه است، البته شاید اگر با معیار جهانی این آمار را بررسی کنیم شاید تفاوت‌های زیادی به چشم بخورد، اگر بخواهیم صادقانه به این آمار نگاه کنیم می‌بینیم که با توجه به جمعیت کشور آمار فوق چندان قابل توجه نیست.
در کل آمار هنرمندان و تماشاگران داخلی نسبت به کشور‌های هم سطح از لحاظ جمعیت و رشد تئاتر کمتر است، به عنوان مثال در آلمان ۳۵ هزار هنرمند فعال تئاتر دارد، البته این را فراموش نکنیم که مقایسه کردن این آمار درست نیست، زیرا زیرساخت‌های ما در تئاتر بیشتر معطوف به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است در صورتی که در اکثریت کشور‌ها کمپانی‌های تئاتر به صورت مستقل به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
میزان: آیا عملکرد عرصه هنرهای نمایشی با این تعداد فعال بعد از انقلاب اسلامی ایران قابل دفاع است؟
کرمی: از نظر من بعد از انقلاب اسلامی تئاتر رشد چشمگیری داشته است، به خصوص تئاتر طی دو دهه اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای به لحاظ افزایش تعداد هنرمندان و فارغ التحصیلان تئاتر، افزایش تعداد تماشاخانه ها، افزایش تعداد جشنواره‌ها و ایجاد بستر‌های مناسب نمایشی داشته است که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.
از نظر من دو دهه اول انقلاب اسلامی که بیشتر درگیر دوران دفاع مقدس و دوران بازسازی بودیم، فعالیت‌های فرهنگی بیشتر تحت تاثیر این رویداد‌های مهم اجتماعی و تاریخی بود، این اتفاق یعنی تاثیرپذیری هنرمندان از آن برهه زمانی کاملاً طبیعی بود.
یکی از نکات مهم درباره وضعیت تئاتر بعد از انقلاب اسلامی این بود که جشنواره تئاتر فجر دقیقاً در زمان جنگ آغاز به کار کرد و این اتفاق نشان می‌داد که انقلاب اسلامی یک انقلاب کاملاً فرهنگی بوده و به حوزه‌های زیر ساختی توجه ویژه‌ای می‌شد. خوشبختانه در زمان دوران دفاع مقدس ما فیلم می‌ساختیم، تئاتر تولید می‌کردیم و حتی جشنواره برپا می‌کردیم، این اتفاق نشان دهنده آن است که انقلاب اسلامی ایران توجه بسیار ویژه‌ای به عرصه فرهنگ و هنر داشته است.
میزان: پس از نظر شما تئاتر بعد از انقلاب اسلامی ایران رشد کرده است؟
بله، خوشبختانه تئاتر از همان دوران اوایل انقلاب اسلامی به عنوان یک ضرورت شناخته شد و به همین دلیل توجه ویژه‌ای به این هنر صورت پذیرفت، اهمیت تئاتر در نظام جمهوری اسلامی ایران کاملاً مشخص است و این را می‌توان از رشد قابل توجه کمی و کیفی آثار طی سال‌های گذشته به خوبی برداشت کرد.
البته ما همواره در تئاتر یک ضعف سنتی داشته ایم که از گذشته تا امروز ادامه داشته است، این ضعف، کوچک فرض کردن تئاتر نسبت به سایر هنر‌ها است، این اتفاق در حالی رخ داده که توجهی به نقش کلیدی و راهبردی تئاتر به عنوان مادر هنر‌ها صورت نگرفته است. به عنوان مثال ما در ابتدا مرکز هنرهای نمایشی داشته ایم که تبدیل به اداره کل هنرهای نمایشی شده است، یعنی تئاتر کوچکتر شده است، در صورتی که ما در سینما حرکتی رو به جلو و ایجاد سازمان سینمایی را داشته ایم.
قصد من مقایسه تئاتر با سینما نیست، زیرا هر دو ضروری هستند، اما به عنوان مثال اعتبار تخصیص یافته به تئاتر یک دهم سینما است، ما طی تمامی این سال‌ها شاهد آن بوده ایم که بودجه تئاتر در تمامی شرایط خوب یا بد اقتصادی بسیار پایین بوده است، این بودجه پایین در تولید آثار نمایشی، پرورش هنرمندان و استعدادیابی طبیعتاً تاثیر منفی خواهد داشت.
میزان: در چنین شرایطی که تئاتر فاقد بودجه مناسب بوده، چه عواملی از نظر شما باعث رشد تئاتر شده است؟
کرمی: یکی از عواملی که باعث شده تا تئاتر رشد کند، نگاه مثبت مسئولین فرهنگی به این عرصه است، این نگاه باعث شد تا تئاتر همواره به عنوان هنری جدی محسوب شود، از همان مقطع ابتدایی انقلاب اسلامی ایران بابی باز شد تا تئاتر به عنوان هنری ملی محسوب شود.
خوشبختانه از همان روز‌های اول انقلاب اسلامی بنیان گذار انقلاب نگاهی کاملاً مثبت به هنر داشته و هم اکنون نیز مقام معظم رهبری به تئاتر نگاه ویژه‌ای دارند، نگاهی که در نوع خود تضمین کننده موفقیت در عرصه هنرهای نمایشی بوده است. نگاه جدی به تئاتر در این حد است که مقام معظم رهبری فرموده اند که کاری که یک نمایش انجام می‌دهد را ۱۰ منبر نمی‌توانند ایجاد کنند.
میخواهم بگویم که از همان روز‌های ابتدایی انقلاب اسلامی ایران نگاه بسیار مثبتی به تئاتر وجود داشت، نگاهی باعث رشد و تعالی این هنر در سال‌های پس از آن شده است، خوشبختانه همه طی این سال‌ها به فکر رونق تئاتر بوده اند، اما مسئله اصلی این است که همواره از لحاظ ساختاری تئاتر پایین نگه داشته شده است.
میزان: به عنوان مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی، وضعیت این هنر و آثاری که روی صحنه می‌روند تا چه حد دغدغه شما بوده است، متاسفانه طی سال‌های گذشته در برخی موارد آثاری سخیف روی صحنه رفته اند، آیا بهبود این وضع دغدغه شما بوده و برای رفع آن تا چه حد تلاش کرده اید؟
کرمی: بله متاسفانه تئاتر همواره طی سال‌های سال شاهد چنین مشکلاتی بوده است، همیشه با اجرای آثاری که از کلمات نامناسب استفاده شده و یا حرکاتی خارج از عرف در آنها رخ داده روبرو بوده ایم و این اجرا‌ها در زمانی بیشتر شدند که وجوه تجاری در تئاتر پررنگ شد.
به عنوان مثال در تئاتر‌هایی موسوم به تئاتر آزاد همواره شکایت‌هایی نسبت به استفاده از الفاظ نامناسب و حرکات خلاف عرف صورت گرفته است، تئاتر آزاد از هیچ جایی حمایت نشده و بر پایه گیشه تولید می‌شود و به همین دلیل برای جذب و خنداندن مخاطب به هر کاری دست می‌زند، متاسفانه این اتفاقات در تئاتر آزاد به یک قالب تبدیل شده است، در تئاتر بدنه کشور هم بعد از ورود بحث تجاری شدن تئاتر، این هنر از مفهوم اصلی خود که تولید اثری هنری بود فاصله گرفت و به دنبال رضایت مخاطب افتاد.
همین عامل یعنی هدف قرار دادن رضایت مخاطب باعث شد تا بسیاری از گروه‌ها بیش از آنکه به مخاطب به عنوان تماشاگر تئاتر نگاه کنند به مخاطبان به عنوان مشتری نظر داشته باشند، همین نگاه طی سال‌ها باعث شد تا تئاتر از انتقال اندیشه و تلاش برای تفکر بیشتر صرفا به سود مالی فکر کند.
گیشه‌ای شدن و روی صحنه رفتن این آثار نامناسب در گفتار و حرکات از جمله آفت‌های تئاتر طی سال‌های گذشته بوده که ما هم به شدت با آن دست به گریبان هستیم، این نوع از تئاتر به هیچ عنوان مورد پسند من و مرکز هنرهای نمایشی نیست.
میزان: با این وجود و عدم رضایت شما، چرا آثار سطحی همچنان روی صحنه می‌روند؟ چه اتفاقی می‌افتد که یک اثر در بازبینی اکثریت موازین را رعایت می‌کند، اما در زمان اجرا هر طور که دوست دارد روی صحنه می‌رود و هیچ نظارتی هم روی آن صورت نمی‌گیرد؟
کرمی: تئاتر یک هنر زنده است، هنر زنده قابلیت خود را باید درک کند و نباید برایش محدودیت ایجاد کرد، ما در تئاتر یک اصطلاح داریم که اگر یک تئاتر در یک شب با شب دیگر تغییری نداشته باشد دیگر هنر زنده نیست، اما ما باید این زنده بودن را در چارچوب حفظ کنیم.
اتفاقاً ما معتقدیم وقتی یک نمایش را بازبینی می‌کنیم کیفیت آن اثر باید در زمان اجرا ۱۸۰ درجه ارتقا یابد، زیرا در زمان بازبینی دکور، لباس و نوری وجود ندارد، اما در زمان اجرا اثر علاوه بر داشتن این عوامل در ارتباط مستقیم با تماشاگر بوده و لحاظات بداهه‌ای را ایجاد می‌کند که در بازبینی وجود ندارد.
منتها گاهی اوقات بداهه گویی و مواجهه با تماشاگر باعث می‌شود تا شکل اجرا، دیالوگ‌ها و متن خارج از ضوابط تغییر کند، این اتفاق همواره منفی نبوده و نکته مثبت اثر است، اما متاسفانه گروه‌های نمایشی گاهی از این چارچوب سوءاستفاده می‌کنند. برخی هم برسر ناآگاهی این ضوابط را رعایت نمی‌کنند.
میزان: در هرصورت این عدم پایبندی به ضوابط وجود دارد، آیا مرکز هنرهای نمایشی راهی برای مقابله یا نظارت بر آن را دارد؟
کرمی: بله ما گروهی را به صورت تصادفی برای تماشای آثار اعزام می‌کنیم، حتی از مدیران تماشاخانه خواسته ایم تا در صورت مشاهده عدول از قوانین و ضوابط به مرکز هنرهای نمایشی گزارش بدهند، خوشبختانه همکاری تماشاخانه‌ها با ما مثبت بوده است، به صورت شبانه شهر تهران نزدیک به ۱۴۰ اجرای صحنه‌ای را پشت سر می‌گذارد، طبیعتاً ما نیروی انسانی مورد نیاز برای بازبینی و تماشای آثار در حال اجرا را نداریم به همین دلیل از تماشاخانه‌ها برای این اتفاق یاری خواستیم که خوشبختانه مورد قبول آنها قرار گرفت.
این اتفاق به این صورت است که ما از تماشاخانه دار درخواست کردیم که در زمان بازبینی اصلی در کنار گروه بازبینان حاضر باشد تا در صورت عدول از قوانین و ضوابط در شب‌های اجرایی بتواند قضاوتی درست داشته و گزارشی درست ارائه دهد.
میزان: به طور صادقانه تماشاخانه‌ها چقدر در زمینه نظارت در تئاتر همکاری می‌کنند؟
کرمی: انصافاً برخی تماشاخانه‌ها همکاری داشته اند، اما کافی نیست، زیرا برخی اعتقاد دارند که نظارت بر آثار تنها بر عهده مرکز هنرهای نمایشی است. در صورتی که همه آنها می دانند ما نیروی انسانی کافی برای این نظارت را نداریم، البته همکاری هایی هم صورت گرفته که ما شاهد موفقیت آنها هستیم.
میزان: متاسفانه در برخی از آثار نمایشی کشیدن سیگار و یا نوشیدن مشروبات الکلی به صورت علنی به نمایش گذاشته می‌شود، آیا نباید با این اتفاق برخورد شود و مورد دیگر اینکه به نظر شما تئاتر نیازمند رعایت شرایط و محدوده سنی برای تماشاگران نیست؟
کرمی: ما در این زمینه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی دارای قانون بالادستی هستیم، ما با استناد به همان قوانین برای گروه‌های نمایشی مجوز صادر می‌کنیم، اما گاهی اوقات تفاوت اجرا با اثری که ما در بازبینی دیده ایم باعث بروز این مشکلات شده است.
از نظر من ۱۰ تا ۲۰ درصد آثار نمایشی از ضوابط و قوانین عدول می‌کنند و ما هم برای کنترل آنها نهایت تلاشمان را انجام می‌دهیم.
میزان: به عنوان مثال مسئله کلاه گیس و یا همان پوستیژ حواشی فراوانی را به دنبال داشته است، نظر شما در این زمینه چیست؟
کرمی: از نظر من از کلاه گیس سوء استفاده شد و اگر نه از همان اول انقلاب اسلامی از کلاه گیس استفاده می‌شد و حساسیتی روی آن نبود، اما متاسفانه از زمانی که کلاه گیس‌ها از شرایط نرمال خود خارج و تبدیل به آرایش شدند حواشی هم به وجود آمد، زمانی بود که کلاه گیس استفاده می‌شد و مشخص بود که کلاه گیس است، اما امروزه کلاه گیس‌ها بسیار طبیعی شده اند و هیچ فرقی با موی طبیعی نداشته و توان تشخیص آن بسیار سخت می‌شود.
اگر استفاده از کلاه گیس در چارچوب عرف باشد مشکلی نیست، اما متاسفانه با وجود سوء استفاده‌های اخیر حواشی فراوانی در این مورد ایجاد شده که ما در صدد رفع آن هستیم.
میزان: دستورالعمل و یا برنامه شما برای حل مشکلات هنجارشکنی در تئاتر چیست؟
کرمی: اگر در طول دو سال گذشته که من در این مرکز بوده ام رصد کنید، می‌بینید که شورای ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی با تمام قدرت برای رعایت ضوابط قوانین عمل کرده است، البته در مورد استفاده از کلمات و الفاظ گا‌ها رکیک این را هم بگویم که برخی کلمات متاسفانه طی سال‌های اخیر رایج شده و تنها به تئاتر هم ختم نمی‌شود، در شرایط فعلی کنترل درست و بنیادین برخی از این نوع هنجارشکنی‌های لفظی و عملی زمان بر خواهد بود.
ادامه دارد...