فرض کنیم ۲۰۰ میلیارد دلار داریم، چه می‌کنیم؟! /نظام حکمرانی اقتصادی کشور مریض است
«وقتی آب نیست و غذا نیست، طرف هرچه قوی باشد، در خطر قرار می‌گیرد.» با یک محاسبه ساده معلوم می‌شود که چنانچه طی دو سال اخیر دو میلیون بشکه در روز از صادرات نفت کشور از دست رفته باشد و متوسط قیمت نفت را هم دست بالا ۶۰ دلار در نظر بگیریم کل درآمد نفتی از دست رفته ۴۴ میلیارد دلار در سال خواهد بود.
حالا بماند که قطعا طی این دو سال دو میلیون بشکه در روز از دست نرفته است.
چرا که تحریم نفتی از آبان ۹۷ شروع شد و طی ماه‌های قبل از تحریم هم، بسیاری از مشتریان بیش از میزان معمول خود خرید کردند؛ بنابراین متوسط سالانه در حد معمول بوده است. بعد از آن هم تا اردیبهشت ۹۸ مشتریان اصلی معافیت داشتند و اکنون هم صادرات صفر نیست!
از این موضوع هم بگذریم که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ که درآمد نفتی جهش کرد و هر روز از برقراری خطوط اعتباری چند ۱۰ میلیارد دلاری از کشور‌های مختلف خبر می‌رسید و ارز‌های آزاد شده در طول مذاکرات هم در اختیار کشور بود، چه تحولی رخ داد؟ مگر در همان سال ۹۶ برخی از مردم به خاطر مشکلات معیشتی به خیابان نیامدند؟
به این هم کاری ندارم که با یک جست وجوی ساده، می‌توان اظهاراتی از خود ایشان یافت که ناقض اظهارات فوق است.
آنجا که تحریم‌ها را فرصتی برای رشد یا فرصتی برای انسجام توصیف کرده بودند یا آنجا که پیش از ریاست جمهوری، ضعف مدیریت داخلی را علت اصلی و تحریم‌ها را مشکل فرعی کشور دانسته بودند.
به این هم کاری ندارم که انگیزه رئیس جمهور از این گونه اظهارات چیست؟ واضح است که ایشان در موقعیت فعلی، مجبور است در برابر منتقدان و جناح رقیب (که البته بین آن‌ها منصف هست و غیرمنصف هم هست) از خود دفاع کند؛ بنابراین ورود به این موضوع، ورود به دعوایی است که به ما مردم، ربطی ندارد!
به هر کدام از موضوعات فوق که بپردازیم، تکرار مکررات و بازی کردن در زمینی است که گرهی از مشکلات کشور باز نخواهد کرد. مطرح کردن موضوعات جنجالی، حربه اهالی سیاست است برای انحراف افکار عمومی.
به این هم کاری ندارم که چطور شده اهالی سیاست هنوز در دهه ۷۰ و ۸۰ سیر می‌کنند و شگرد‌های قدیمی را در برابر جامعه‌ای استفاده می‌کنند که به این بازی‌ها واقف است و با یک جست وجوی ساده تناقضات گفتار و رفتار افراد را در موقعیت‌های متفاوت، پیش چشم می‌بیند. می‌خواهم به یک موضوع مهم‌تر بپردازم که شاید یک گام به پیش باشد.
همین الان فرض کنیم که تحریم‌ها رفع و لوایح FATF (به عنوان موضوع دیگری که مدت هاست محل دعوای سیاسی است و قطعا به اندازه‌ای که محل بحث و جدل است مهم نیست) تصویب شده است.
همه درآمد‌های معمول برقرار شده و نه تنها سالانه ۲۰۰ میلیارد دلار بلکه هزار میلیارد دلار بر درآمد بخش عمومی کشور افزوده شده است. آیا تضمینی هست که تحولی رخ دهد؟ این منابع سرشار در مسیر کدام برنامه توسعه مدون استفاده خواهد شد؟ مگر در نیمه دوم دهه ۸۰ درآمد‌های سرشاری نداشتیم، چه شد؟ آیا سیاست گذاری کلان اقتصادی به نحوی تغییر کرده است که شرایط پیشین تکرار نشود؟
آیا اصلاحی در سیستم بوروکراسی کشور رخ داده است که میزان زیادی از منابع را تلف نکند و حجم بیشتری را فراری ندهد؟ در این نظام حکمرانی اقتصادی که مسائل پیچیده و مهم اقتصادی را در یک جلسه شبانه بررسی می‌کند و به تصمیمی فاجعه بار می‌رسد، چه تضمینی وجود دارد که منابع حاصل، مثل سال‌های ۹۲ تا ابتدای ۹۷، صرف سرکوب بازار‌ها و ایجاد رکود و توزیع رانت و تشدید فرار سرمایه نشود؟ البته واضح است که درآمد نفتی مهم است.
باید به دنبال تعیین تکلیف محققانه و فنی و غیرسیاسی FATF بود. رفع یا دورزدن موثر تحریم‌ها مهم است.
- بیشتر بخوانید:
- خودمان را تحریم نکنید!/ بهانه به دست آمریکا ندهید!
هرچند سخن این است که گلوگاه کجاست؟ وقتی در آزادراه توسعه کشور، گلوگاه‌ها فراخ نشود، عریض کردن جایی دیگر، کمک زیادی به حرکت کشور نخواهد کرد. گلوگاه هم، به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران و به گواه تجربیات ریز و درشت متعدد، نظام حکمرانی اقتصادی کشور در سطوح مختلف است.
ابتدا در سطح سیاست‌گذاری که هرگز نتوانسته یک برنامه سازگار توسعه‌ای برای کشور تدوین کند و مهم‌تر از آن در سطح اجرایی و بوروکراسی است که نه تنها نتوانسته برنامه‌های نیم بند سیاست گذاران را اجرا کند بلکه موانع متعددی هم ایجاد کرده است و البته به حجم قابل توجهی از فساد هم دامن زده است.
درآمد ۱۰۰، ۲۰۰ یا هزار میلیاردی، با تزریق در یک نظام حکمرانی اقتصادی معیوب، کمک‌هایی خواهد کرد، اما حرکت و تحولی ایجاد نخواهد کرد. از همه بدتر این که این نظام حکمرانی اقتصادی در برابر ورود نسل جدید و فکر‌های نو و تحول گرا هم بسیار مقاوم است!
درباره این کلیت، مثال زیاد است؛ از سرمایه‌هایی که همین روز‌ها به خاطر تعدد مقررات و محیط کسب و کار غیرشفاف و پرریسک فرار می‌کند تا میلیارد‌ها دلار سرمایه‌ای که در دهه ۷۰ و ۸۰ به میادین نفتی جذب شد، اما در نبود نهاد نظارتی و تنظیم گری کارآمد، به نیمی از اهداف هم نرسید. این موضوع آن قدر واضح و مورداتفاق نظر است که نیاز به تشریح نداشته باشد.
ای کاش سیاستمداران هم، در کنار جنجال‌ها و حاشیه آفرینی‌ها و بگومگو‌های جناحی که شاید طبیعت سیاست باشد- یک گام در مسیر ارتقای نظام حکمرانی اقتصادی کشور بردارند؛ همان گونه که بیش از ۳۰ سال است در جهان، اولویت توسعه از جذب و تزریق منابع، اصلاح الگوی تجارت، صنایع پیشران و ... به بهبود نظام حکمرانی اقتصادی تغییر کرده است.
آقای رئیس جمهور، نظام حکمرانی اقتصادی کشور صرفا ضعیف نیست که با آب و غذا قوی شود، مریض است؛ داروی تلخ می‌خواهد و جراحی. تا جسارت جراحی نباشد، با آب و غذا و گلابی و ۲۰۰ میلیارد و هزار میلیارد هم، حالش چندان فرقی نمی‌کند.