پنجمین بیماری کشنده ناشی از آلودگی هوا را بشناسید
عاملان انتشار ذرات معلق سمی در هوا به‌عنوان کارخانه‌های تولید «استرس» در ابرشهر‌های آلوده معرفی شدند.
یافته‌های یک تحقیق پزشکی در کالج لندن درباره سلامت روحی ساکنان شهر‌های بزرگ و آلوده ۱۶ کشور جهان نشان می‌دهد: ارتباط قوی آماری بین «شرایط اضطرار هوای مملو از ذرات معلق» و «حجم جمعیت افسرده و پراسترس» در شهر‌های دچار به بحران آلودگی هوا وجود دارد.
این تحقیق که به‌تازگی نتایج آن توسط گاردین منتشر شده است تاکید می‌کند: رابطه «وارونگی هوا» و «وارونگی کارکرد سیستم‌های عصبی مغز» در شهر‌های آلوده با ویژگی‌های «مختلف» جمعیتی و فرهنگی به مدت حداقل یک دهه مورد بررسی قرار گرفته و اکنون نتایج «مشترک» به‌دست آمده از تحقیق در همه شهر‌های مورد آزمایش بیانگر منشأ واحد استرس‌های منجر به افسردگی شدید در شهر‌های آلوده است.
این کشف انگلیسی مشخص می‌کند: «افسردگی» پنجمین بیماری ناشی از زندگی زیر آسمان آغشته به ذرات و گاز‌های سمی است. پیش‌تر براساس یافته‌های تایید‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت مشخص شده بود ریشه ۲۴ درصد از افرادی که به مرگ قلبی دچار می‌شوند، ۲۵ درصد از سکته‌های مغزی، ۴۳ درصد از افراد دچار به انسداد ریه، ۳۰ درصد سرطان ریه و همچنین بخشی از سقط جنین در شهر‌های آلوده جهان، تنفس هوای مرکب از ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون و همچنین گاز‌های آلاینده است.
اکنون، افسردگی حاد کشف جدید درباره تهدید هوای سمی است. میهمانان ناخوانده در آسمان شهر‌های آلوده با حمله به بافت‌های خونی و نفوذ به سیستم تنفسی شهروندان، باعث اختلال در کارکرد مغز و وارونگی سیستم‌های عصبی می‌شوند که بیماری روحی تا حد افسردگی‌های منجر به خودکشی نتیجه این حمله می‌تواند باشد. سازمان بهداشت جهانی، سطح استاندارد میانگین سالانه غلظت ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون در آسمان شهر‌ها را ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب اعلام کرده است.
اما این میزان در آسمان تهران سال گذشته ۲۶ میکروگرم بر مترمکعب بود که امسال حتما از این حجم بیشتر شده است. تهران در بین ۶۲ شهر بزرگ با شرایط مشابه، رتبه ۲۳ آلوده‌ترین شهر به لحاظ ذرات معلق را در اختیار دارد. این مطالعه جهانی با اثبات رابطه بین آلودگی هوا و افسردگی تا حد اقدام به خودکشی، نشان می‌دهد افزایش غلظت ذرات آلاینده معلق در هوای شهر‌ها می‌تواند صد‌ها هزار شهروند را به افسردگی‌های حاد دچار کند. یک مطالعه سیستماتیک که بر داده‌های جهانی انجام شده و نشریه انگلیسی گاردین به تازگی جزئیات آن را منتشر کرده نشان داده است که نرخ ابتلا به افسردگی و خودکشی در افرادی که در هوای آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر است.
بر اساس این تحقیق، کاهش آلودگی هوا در سراسر جهان و رساندن آن به سطح مجاز اتحادیه اروپا، می‌تواند از ابتلای میلیون‌ها انسان به افسردگی پیشگیری کند. در واقع با توجه به داده‌ها چنین فرض شده است که با قرار گرفتن در معرض هوای سمی مملو از ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون و گاز‌های متصاعد شده از اگزوز خودرو‌های سبک و سنگین و همین‌طور کارخانه‌ها، بروز موارد مشاهده شده از افسردگی را در پی داشته است. دانشمندان بر این باورند که با توجه به داده‌ها، چنین احتمالی بسیار بالاست، اما اثبات رابطه مستقیم آن بسیار دشوارتر از آن چیزی است که در ظاهر به‌نظر می‌رسد.
ذرات آلاینده‌ای که در این مطالعه مورد تحلیل قرار گرفته‌اند، بر اثر سوخت‌های فسیلی به‌کار گرفته شده در خودروها، منازل و صنایع ایجاد شده بودند. محققان گفته اند شواهد جدید به‌دست آمده در این مطالعه مهر تاییدی است بر آنچه سازمان بهداشت جهانی با عنوان ضرورت فوق‌العاده فوری مقابله با شرایط «اضطرار خاموش» یا همان «تهدید سلامت عمومی بر اثر هوای آلوده» از آن یاد کرده است. ایزابل بریث‌ویت، از دانشگاه کالج لندن که رهبری تیم این تحقیق را بر عهده داشت، می‌گوید: «ما نشان دادیم که آلودگی هوا می‌تواند آسیب زیادی به سلامت روانی شهروندان وارد کند و این موضوع پاکسازی هوایی را که تنفس می‌کنیم ضروری‌تر می‌سازد.»
وی با اشاره به اینکه انطباق با محدودیت‌های اتحادیه اروپا می‌تواند تفاوت بزرگی را ایجاد کند افزود: «با فرض بر اینکه ارتباط آلودگی با افسردگی یک ارتباط عادی باشد، می‌توان تا ۱۵ درصد از افسردگی پیشگیری کرد. این می‌تواند یک اثر خیلی بزرگ باشد، چون افسردگی یک بیماری بسیار شایع و در حال افزایش در مناطق شهری جهان است.» بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۲۶۴ میلیون نفر به افسردگی مبتلا هستند.
بریث‌ویت گفت: «ما می‌دانیم که ریزترین ذرات آلاینده می‌توانند از دو راه جریان خون و بینی، به مغز راه یابند. از سوی دیگر آلودگی هوا با بیماری‌هایی همچون التهاب مغزی، آسیب به سلول‌های عصبی و تغییرات در تولید هورمون استرس در ارتباط است و همه این موارد اثر مستقیم بر ضعف در سلامت روانی دارد.»
جوزف هایس از دانشگاه جهانی لندن (یوسی‌ال)، به‌عنوان عضوی از گروه تحقیق در این مطالعه گفت: «شواهد به شدت حاکی از آن هستند که آلودگی هوا به خودی خود ریسک عملکرد معکوس سلامت روانی را افزایش می‌دهد.»
این تحقیق که گزارش آن در نشریه «چشم‌انداز سلامت محیط‌زیست» منتشر شد، از شاخص‌های دقیق کیفیت هوا برای بررسی داده‌های ۱۶ کشور جهان که تا سال ۲۰۱۷ منتشر شده بود، بهره گرفت. این بررسی ارتباط آماری قوی بین هوای سمی و افسردگی و خودکشی را فاش ساخته است. تحقیق دیگری که نسبت به آن جدیدتر هست و مجموعه‌ای از مطالعات را شامل می‌شود نیز نتایج آن را تایید کرده است. این مطالعات، آلودگی هوا را با «آمار به‌شدت بالای مرگ و میر» در افراد مبتلا به اختلالات روانی و «چهاربرابرشدن ریسک ابتلا به افسردگی در نوجوانان» مرتبط دانسته‌اند. تحقیقات دیگری نشان داده است که آلودگی هوا عامل کاهش «شدید» در میزان بهره هوشی است و با بیماری زوال عقل در ارتباط است.
پیش از این یک بررسی جامع جهانی در سال ۲۰۱۹ به این نتیجه رسیده بود که آلودگی هوا می‌تواند به هر کدام از دستگاه‌های اصلی بدن و در حقیقت به هریک از سلول‌های بدن انسان آسیب رساند.
داده‌هایی که در این تحقیق جدید مورد تحلیل قرار گرفتند، ارتباط افسردگی را با ذرات آلاینده کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون (معادل ۰۰۲۵/ ۰ میلی‌متر) موسوم به ۵/ ۲پی‌ام تایید کرده‌اند.
بر این اساس، افرادی که به مدت یک سال در معرض ذرات ۱۰ میکروگرمی این آلاینده‌ها در هر متر مکعب بودند، ریسک ابتلای آنها به افسردگی ۱۰ درصد بیشتر بوده است. غلظت ذرات معلق ۵/ ۲پی‌ام در آسمان شهر‌ها طیف گسترده‌ای را از ۱۱۴ میکروگرم در هر متر مکعب در دهلی هندوستان تا فقط ۶ میکروگرم در هر مترمکعب در اوتاوای کانادا شامل می‌شده است. هر چقدر غلظت این ذرات در هوا از ۵۰ میکروگرم بر مترمکعب کمتر باشد، میزان پاکی هوا افزایش پیدا می‌کند و هر چقدر میزان غلظت از عدد ۱۰۰ بیشتر شود، آلودگی یا همان ناسالم بودن هوا تشدید می‌شود.
به گزارش گاردین، این تحقیق نشان داده است که غلظت ذرات کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در شهر‌های انگلستان به‌طور میانگین برابر با ۱۳ میکروگرم در هر متر مکعب است. محققان برآورد کرده‌اند که کاهش این سطح به سطح توصیه شده سازمان بهداشت جهانی یعنی ۱۰ میکروگرم در هر متر مکعب می‌تواند میزان افسردگی را در شهر‌های انگلستان تا حدود ۵/ ۲ درصد کاهش دهد.
داده‌های موجود در مورد ریسک خودکشی به ذراتی مربوط است که قطر آنها تا ۱۰ میکرومتر (۱۰پی‌ام) است. محققان دریافتند که در این رابطه این ذرات اثر کوتاه‌مدتی بر جای می‌گذارند به این معنی که افزایش ۱۰ میکروگرم در هر متر مکعب این ذرات طی تنها ۳ روز ریسک خودکشی را تا ۲ درصد افزایش می‌دهد. دانشمندان می‌گویند تنها افزایش جزئی سطح این ذرات می‌تواند به تعداد زیادی از انسان‌ها آسیب رساند، چون بیش از ۹۰ درصد مردم جهان در آلودگی هوایی بیشتر از آنچه سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده زندگی می‌کنند. بریث‌ویت می‌گوید: «این چیزی است که همه در معرض آن هستند، بنابراین در سطح جمعیتی این موضوع به‌صورت بالقوه نگران‌کننده است.»
نتایج همه این تحقیقات ارتباطی قوی را نشان می‌دهند، اما تهیه یک تحقیق که ارتباطی سببی را به نمایش گذارد دشوار است، چون اخلاق اجازه نمی‌دهد که برای تهیه چنین تحقیقی به عمد افراد در معرض این آسیب قرار گیرند. مطالعاتی که مورد تحلیل قرار گرفتند، عوامل بسیاری را که بر سلامت روانی تاثیرگذارند مد نظر قرار دادند که از جمله آنها می‌توان به موقعیت مکانی محل سکونت، میزان درآمد، سطح تحصیلات، استعمال دخانیات، وضعیت اشتغال و چاقی اشاره کرد. اما آنها نتوانستند اثر بالقوه صدا را که معمولا در کنار آلودگی هوا قرار دارد و اثرات روان‌شناختی برجا می‌گذارد، تفکیک کنند. آیونیس بوکولیس، از دانشگاه کینگز لندن که در تیم این تحقیق حضور نداشت، درباره آن می‌گوید: «این یک مرور جامع بر یک دوره ۴۰ ساله است.» وی افزود: «گر چه مطالعات انجام شده از نقاط گوناگون جهان گردآوری شده است، به‌عنوان مثال چین، آمریکا و آلمان و اندازه نمونه آنها، طراحی تحقیقشان و معیار‌های اندازه‌گیری افسردگی در آنها متفاوت بوده است، اما ارتباطی که این تحقیق‌ها گزارش کرده‌اند، بسیار مشابه بوده است.»
با وجود این دانشمندان معتقدند هنوز شواهد دیگری باید بیابند و تحقیقات بیشتری در این زمینه باید انجام شود. به ویژه فهمیدن تاثیر کاهش آلاینده‌ها بر سلامت روانی می‌تواند شواهد بیشتری از منافع اقدام در این راستا در اختیار سیاست‌گذاران قرار دهد. بریث‌ویت می‌گوید: «ما همه نیاز داریم هر آنچه می‌توانیم انجام دهیم تا به سهم خودمان در کاهش آلودگی هوا موثر باشیم خواه با پیاده‌روی باشد خواه با دوچرخه‌سواری.» وی افزود: «اما در عین حال لازم است تا به تغییر سیستم هم بیندیشیم یعنی سیاست‌های دولتی که به کاهش سطح کلی آلودگی هوا کمک می‌کند.» این محققان می‌گویند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و افزایش فضای سبز نه فقط آلودگی هوا را کاهش می‌دهند، بلکه سلامت روانی را بهبود می‌بخشند.