با زرق و برق‌های زیادی سنت‌ها را خراب نکنیم

اسماعیل امینی پژوهشگر و شاعر معاصر در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگی پیرامون توجه ایرانیان به شعرخوانی در شب‌ «شب یلدا» گفت: در گذشته چون اکثر مردم کشاورزی می‌کردند و این شغل در فصل زمستان در رکود قرار داشت لذا شب نشینی‌ها در شب‌های بلند زمستان به شیوه‌ای متفاوت و جذاب برگزاری می‌شد.

وی در همین راستا ادامه داد: در بلندترین شب زمستان که با عنوان شب چله و یا همان شب یلدا از آن نام برده می‌شود مردم با جمع شدن دور هم و یا به دیدار بزرگان رفتن به خواندن قصه و شعر‌هایی از ادبیات می‌پرداختند و لحظاتی خاطر ساز را برای خود و خانواده رقم می‌زدند، بیشترین کتاب‌هایی که در گذشته در «شب یلدا» خوانده می‌شد قصه امیر ارسلان، اشعار «سعدی» و «شاهنامه فردوسی»، همچنین کتاب اشعار زیبای «حافظ شیرازی» با توجه به جنبه تفعل آن بود. 

وی به خاصیت غزل‌های «حافظ شیرازی» اشاره و ابراز کرد: ویژگی‌های نهفته در اشعار «حافظ» به حدی برای مردم عام تاثیرگذار بود که حتی در مواردی مردم به کتاب شعر و غزلیات این شاعر بزرگ تفعل می‌زدند.

 

امینی فلسفه حافظ خوانی در «شب یلدا» را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: توجه مردم ایران به حافظ و وجود حداقل یک جلد از اشعار و غزلیات وی در هر خانه‌ای از خانواده‌های ایرانی علاوه بر بالا بردن جایگاه این شاعر ارزشمند ایرانی، نگاه به ادبیات و نحوه پرداخت حافظ به برخی آداب و عقاید ایرانی با زبانی طنازانه، جایگاه ارزنده‌ای از این شاعر بزرگ را به نمایش می‌گذارد. حافظ در معماری کلام، پیوند هنری واژگان و تراکم معانی، سرآمد سخن سرایان ایرانی است.

وی وجود تفاسیر متفاوت از اشعار حافظ را رمز جذابیت این شاعر بزرگ بین پیر و جوان در مراسم «شب یلدا» دانست و ابراز کرد: شعر حافظ تأویل‌های متعدد و تفسیر‌های متفاوتی دارد که سبب شده است اشعار این شاعر بزرگ همانند منشوری چند وجهی عمل کند و سلیقه‌های مختلف را با خود همراه کند، بی شک این رویکرد بنیادین سخن حافظ را برای پیر و جوان ارزشمند جلوه داده و باعث شده است که شب‌هایی همانند «شب یلدا» مردم به حافظ خوانی و گرفتن فال حافظ بپردازند.

این پژوهشگر تفعل بر «اشعار حافظ» را مورد بحث و بررسی قرار داد و اظهار کرد: نگاه اسطوره‌ای انسان به جهان باعث شد تا مقوله‌ای به نام تفعل و فال شکل بگیرد و تصور می‌شد سرنوشت انسان بستگی به ستارگان و گردش ایام دارد، هر چند در قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است و تاکید شده که منشاء خیر و شر بیرون از شما نیست بلکه منشاء آن به عملکرد و تدبیر خوده شما بستگی دارد اما به هر حال شعر حافظ عموما جنبه‌ای تفننی برای مخاطب امروز دارد. درحقیقت شعر و ادبیات بخش لذت و تفریح در خود دارد و در شب‌ بلندی همچون «یلدا» کاربردی فراوان بین مردم پیدا می‌کند. شعر حافظ از آنجا که تجربه‌های عمومی را که در گذشته به آن حکمت گفته می‌شد بیان می‌کند از نظر تفعل مورد توجه قرار گرفته است.


امینی با انتقادی از تغییر رویکرد «شب یلدا» در سال‌های اخیر ابراز کرد: تجملی که امروز در شب یلدا دیده می‌شود در هیچ یک از زمان‌های دیگر وجود نداشته، تبلیغات گسترده و دکر‌های پر رزق و برق سبب شده تا برگزاری این شب بلند دست‌خوش تغییر قرار بگیرد و این همان ضربه‌ای است که فرهنگ را به نابودی می‌کشاند، در گذشته خانواده‌ها گرد هم جمع می‌شدند و با خواندن قصه و داستان‌های کهن همچنین خواندن شعر، لحظاتی ارزشمند را برای خود و اطرافیان فراهم می‌کردند، در آن زمان خانواده‌ها با فراهم کردن مواد غذایی مختصر و ساده این بزم گرم و جذاب را دلنشین و خاطرساز می‌کردند، اما با وجود این رسوم نو ظهور شب‌های یلدا جذابیت خود را از دست داده، دیگر نه از صله رحم و نه از ساده‌گی‌ها و نه از دورهمی‌های دلنشین خبری نیست.