اهداف و دستاوردهای احتمالی سفر روحانی به ژاپن/ چشم بادامی‌ها در انتظار چراغ سبز آمریکا؟
تا پیش از اعمال مجدد تحریم‌های رژیم آمریکا علیه کشورمان، ژاپن یکی از مقاصد صادرات نفتی ایران بود. پالایشگاه‌های ژاپن در رده چهارمین مصرف کنندگان نفت دنیا قرار دارند و از این میان ۵.۵ درصد نیاز‌های این کشور را ایران تامین می‌کرد. به طور دقیق‌تر، در سال ۲۰۱۸ و قبل از پایان معافیت‌های نفتی آمریکا، پالایشگاه‌های ژاپن روزانه نزدیک به ۱۶۵ هزار بشکه از کشورمان نفت وارد می‌کردند.
از این رو گفته می‌شود یکی از اهداف روحانی در سفر به توکیو، طرح خرید مجدد نفت از سوی ژاپنی‌ها باشد. اما محمدحسین ملائک سفیر پیشین ایران در چین، ضمن رد امکان چنین سناریویی به خبرنگار میزان گفت: «به نظر من بعید است گشایشی در بحث فروش نفت ایجاد شود. زیرا این مساله در تضاد با سیاست‌های آمریکاست.»
همان طور که اشاره شد، ژاپن در اردوگاه غرب قرار دارد. این کشور از زمان خاتمه جنگ جهانی دوم و پس از پذیرش سیاست آمریکا مبنی بر عدم برخورداری از ارتش، در زمره بازیگران همسو با واشنگتن قرار گرفت. این مساله با توجه به تشدید بحران‌های امنیتی شرق آسیا در دو دهه اخیر، وابستگی توکیو را به واشنگتن تشدید کرد. در حال حاضر نزدیک به ۵۱ هزار سرباز تروریست آمریکایی در ۲۳ پایگاه نظامی ژاپن حضور دارند و به رغم برنامه آبه برای تغییر قانون اساسی کشورش و ایجاد ارتش ملی، این وابستگی کماکان ادامه دارد.
اهداف سفر روحانی به ژاپن
با توجه به مسائل مذکور، این پرسش مطرح است که اهداف روحانی از سفر به توکیو چیست؟ طبق سخنان رئیس جمهور کشورمان پیش از عزیمت به ژاپن، یکی از محور‌های گفت‌وگو با ژاپن بحث امنیت کشتیرانی خواهد بود.
این در حالی است که چند ماه قبل آمریکا اعلام کرد در نظر دارد ائتلاف دریایی در خلیج فارس ایجاد کند تا به زعم خودش امنیت کشتیرانی را در این منطقه استراتژیک تامین کند. آمریکایی‌ها انتظار داشتند تا متحدانشان به سرعت از این پیشنهاد استقبال کنند. در این میان ژاپن در راستای حفظ مناسبات سیاسی خود با ایران، اعلام کرد به این ائتلاف نخواهد پیوست و صرفا برای حفاظت از امنیت کشتی‌های تجاری خود نیروی دفاعی دریایی خود را به خلیج فارس می‌فرستد.
موضوع دیگر می‌تواند بحث از سرگیری تعاملات تجاری غیرنفتی باشد. طبق اظهارات غلامحسین شافعی رئیس اتاق ایران، خشکبار، فرش، انواع کنسانتره میوه بخش اعظم صادرات غیرنفتی ایران به ژاپن را شامل می‌شود. حال در شرایطی که کشورمان با مشکل جدی در حوزه صادرات فرش و خشکبار روبرو شده است، تمایل ژاپنی‌ها برای افزایش خرید این محصولات می‌تواند ضمن ارزآوری برای کشور، حوزه کشاورزی و صنعت فرش ایران را رونقی دوباره ببخشد. در این رابطه ملائک معتقد است اقدام ویژه‌ای صورت نخواهد گرفت. وی تصریح کرد: «برقراری روابط تجاری منوط به مجوز‌های آمریکاست. البته ممکن است مجوز‌های موردی صادر شود ولی در همان محدوده غذا و دارو خواهد بود.»
اقتصاد خصوصی ژاپن مانند اقتصاد کشورهای اروپایی، چشم به چراغ سبز آمریکا دارد. شرکت‌های این کشور نگران جریمه‌های دور زدن تحریم‌های ایران و یا نادیده گرفتن آن‌ها هستند. از این رو چشم‌انداز روشنی در این حوزه متصور نیست از دید محمدحسین ملائک ممکن است تنها نتیجه این سفر، اعلام خبر پیوستن ژاپن به اینستکس باشد که با توجه به وضعیت کنونی، بی‌فایده است. وی افزود: «این خبر فقط به کار مصرف داخلی می‌آید.»
با این حال در نظر گرفتن خط اعتباری، گزینه‌ای است که شاید چشم بادامی‌ها پیشنهاد شود اما حتی این خط اعتباری هم به دلیل مشکلات سیستم مالی و پولی و همچنین نگرانی ژاپنی‌ها از واکنش آمریکا در خصوص نوع کالا‌هایی که می‌تواند منتقل شود، اثرگذار نخواهد بود.
- بیشتر بخوانید:
پای قدرتمند و طبیعیِ خودمان را با عصای بیگانه عوض نکنیم
با این توصیفات، به زعم کارشناسان بهترین راهکار، توجه ویژه بر توان داخلی برای اداره کشور است. حتی اگر آبه و ساختار سیاسی ژاپن تمایل داشته باشند مراودات سیاسی خود را با ایران تداوم بخشند، بعید است با خباثت رژیم آمریکا بتوانند کاری در جهت نشان دادن حسن نیت‌شان از طریق خرید نفت یا افزایش حجم تبادلات تجاری انجام دهند.
با این حال سفر دو روزه روحانی به توکیو، فرصتی برای استفاده از رسانه‌های بین‌المللی در راستای اعلام مجدد مواضع ایران درباره تعهدات هسته‌ای، مسائل مربوط به تضمین امنیت خلیج فارس و تاکید چند باره نقش آمریکا به عنوان ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در برجام و برهم زننده نظم منطقه، مفید خواهد بود.