راه حل مهار پدیده فرونشست چیست؟/فرونشست در ایران بحرانی تر از دیگر کشورهای جهان است

به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، این روزها به احتمال با اخبار فرونشست زمین رو به رو شده اید و از خود پرسیده اید که این پدیده چه خطراتی در پی دارد و راه حل مهار آن چیست؟

بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می شود.

این تعریف پدیده هایی همچون زمین لغزش ها را به دلیل اینکه حرکت آنها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک های دستی، که دارای مکانیزم متفاوتی می باشد شامل نمی شود.

در این گزارش به بیان این می پردازیم که وضعیت فرونشست زمین در ایران چیست و راه حل مهار آن چیست.

فرونشست در ایران بحرانی تر از دیگر کشورهای جهان است

شدت فرونشست در برخی دشت های ایران از جمله تهران دست کم ۹۰ برابر بیشتر از بحرانی ترین شرایط در کشورهای توسعه یافته جهان است. محمد جواد بلورچی، مدیر امور زمین شناسی، مهندسی، مخاطرات و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این باره می گوید: نرخ فرونشست در دنیا ۴ میلی متر در سال است و در کشورهای پیشرفته این نرخ بحرانی قلمداد می شود با این حال در سال ۸۵ نرخ فرونشست در دشت تهران ۱۷ سانتی متر بوده که در سال جاری به ۳۶ سانتی متر در سال افزایش پیدا کرده است.

به گفته وی تحقیقات و بررسی های سازمان زمین شناسی کشور نشان می دهد که به علت خشکسالی های پیاپی و تغییرات اقلیمی طی سال های اخیر نرخ فرونشست زمین در کشور افزایش یافته است ولی رقم دقیق و مستندی برای کشور نمی توان ارائه کرد چرا که هر دشت در نرخ فرونشست، عدد خاص خودش را دارد.

وی رقم ۹۰ برابر نرخ فرونشست بحرانی ترین نقاط دنیا در ایران را به استناد تقسیم نرخ فرونشست سالانه ۳۶ سانتی متر در تهران صحیح می داند و می افزاید: شواهد حکایت از افزایش متوسط میزان فرونشست در کشور دارد و تصریح می کند: روند فرونشست رو به بهبودی ندارد!

این مسئول با اشاره به این که بیش از ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی داریم، می افزاید: از حدود ۳۰۰ دشت کشور بیش از ۲۳۰ دشت حالت بحرانی دارد و گسترش پدیده فرونشست در این دشت ها ضرورت بازنگری و تغییر در استراتژی مدیریت منابع آب در راستای توسعه پایدار کشور را صدچندان می کند.

محمد درویش، مدرس دانشگاه و فعال زیست محیطی کشور نیز در این باره گفته: ظرفیت آب در کشور ما سالانه بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیارد متر مکعب است و باید چیدمان توسعه بر اساس این رقم صورت گیرد. ۸۷.۹ درصد از سرزمین ما در اقلیم خشک واقع است و در برنامه ریزی ها باید تغییر میانگین بارش ها در سال تا ۶۰ درصد محاسبه و بر همین اساس برای مصرف آب برنامه ریزی شود. وقتی توسعه را بر اساس کشاورزی طراحی می کنیم و نیاز به آب بیشترداریم و خشکسالی ها هم سبب فشار مضاعف بر سفره های زیرزمینی می شود در نتیجه شاهد فرونشست زمین هستیم.

سازمان های متولی باید چه اقدامی انجام دهند؟

علاوه بر توضیحات بالا، به موارد ذیل نیز میتوان اشاره کرد:

در مصرف آب بویژه در بخش کشاورزی باید بشدت صرفه جوئی کنیم.

وزارت نیرو در ظرف یکسال باید در میزان پروانه بهره برداری چاه‌های آب مجاز بازنگری کند بشدت با چاه‌های غیرمجاز حفر شده مقابله کند و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد.

وزارت جهاد کشاورزی باید در کاشت نوع محصولات و باغات و بویژه محصولات با مصرف بالای آب دخالت جدی کند و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد و همچنین در مورد بسط شیوه‌های نوین آبیاری اقدام بسیار جدی بعمل آورد و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد.

سازمان محیط زیست بعنوان حافظ محیط زیست کشور در این زمینه مسئولیت بسیار سنگینی دارد. این سازمان ظاهرا بجز مساله شکار و چند مشکل دیگر، در این زمینه احساس مسئولیت نمی‌کند.

دولت باید برای پایش فرونشست کشور و مطالعات جدی‌تر آن حتما ردیف بودجه‌ای را اختصاص دهد. سازمان برنامه بودجه ظاهرا در این خصوص مشکلی را هنوز احساس نمی‌کند.

همان طور که صاحب نظران و کارشناسان برداشت بی رویه از سفره‌های آبی و متعادل نبودن میزان آب ورودی و خروجی مخازن را علت اصلی پدیده مخرب فرونشست بیان می‌کنند تنها راه مهار این پدیده هم کنترل برداشت‌ها و نجات سفره‌های زیرزمینی است.

تراز منفی آبخوان‌های کشور که میزان آن از منفی ۶ میلیارد متر مکعب در سال هم گذر کرده به معنای آن است که سالانه دست کم ۶ میلیارد متر مکعب آب بیش از چیزی که در خاک فرو می‌رود برداشت می‌شود و این یعنی عین فاجعه.

مهندس جمال روشن روان، رئیس سازمان زمین شناسی در خراسان رضوی هم تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی و کنترل برداشت آب را اصلی‌ترین راه حل به حداقل رساندن فرونشست زمین بیان می‌کند و می‌گوید: خشکسالی‌های متوالی و برداشت بی رویه آب و حفر چاه‌های متعدد برای تامین آب شرب در برخی دشت‌ها نظیر مشهد سالانه یک متر افت سطح آب‌های زیرزمینی را در پی داشته است و اگر برداشت آب کنترل نشود روز به روز شرایط بحرانی‌تر خواهد شد.

به اعتقاد وی کمتر شدن برداشت آب و به تعادل رساندن حجم آب ورودی و تغذیه مخازن با میزان آب استحصالی تنها راه نجات کشور از عواقب فرونشست زمین است.

نصرالله کمالیان، نماینده مجلس و عضو کمیته زلزله می‌گوید: فرونشست زمین خود یک زلزله خاموش و مخرب است که تنها راه حل جلوگیری از گسترش آن مهار برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است.

وی با اشاره به نقش موثر انسان‌ها در افزایش این بحران می‌افزاید: شواهد امر نشان می‌دهد که راهکار‌ها برای مهار این بحران ناکافی است.

محمد درویش، عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی نیز معتقد است: بی رویه توسعه دادن کشاورزی و تلاش نکردن برای افزایش راندمان آبیاری که همچنان ۳۰ تا ۳۵ درصد است دلیل اصلی این بحران است.

به گفته وی در سال ۲۰۰۱ اعلام شد که افت سطح آب کشور در ۳۰ سال (از ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۱) ۱۵ متر معادل نیم متر در هر سال بوده است، ولی مدیر عامل شرکت منابع آب ایران به تازگی اعلام کرده است از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ این وضع به مراتب بدتر شده و در ۸۰ دشت کشور میزان افت سالانه سطح آب ۲ متر و در نیمی از دشت‌های کشور هم به یک متر در سال رسیده است که این شرایط بسیار نگران کننده است.