امروز؛ اتمام سومین مهلت اروپا برای تضمین برجام/ فردو در گام چهارم فعال می‌شود؟
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، اول آبان در حاشیه مراسم ترحیم مرحوم «محمد احمدیان» معاون سازمان انرژی اتمی در پاسخ به اینکه گام چهارم ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای خود چه خواهد بود، بدون آنکه به جزئیات این گام اشاره کند، گفت: این موضوع توسط رئیس‌جمهور اعلام خواهد شد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز ۲۹ مهر در حاشیه نخستین کنفرانس «یک‌جانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل» با حضور در جمع خبرنگاران درباره گام چهارم ایران و عدم تعهد اروپا گفته بود: زمانی که در شورای عالی امنیت ملی این تصمیم اتخاذ شود آن را اعلام می‌کنیم و اگر اروپایی‌ها نتوانند تا آن زمان تعهدات خود را عمل کنند ما گام چهارم را برمی‌داریم.
محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور نیز روز روز هشتم آبان، در حاشیه جلسه هیئت دولت در پاسخ به سوالی در خصوص برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی جمهوری اسلامی ایران، گفت: در خصوص گام چهارم کمیته‌ای در حال بررسی موضوع است و قرار ما بر این است که اگر تا زمان دو ماهه مقرر شده از سوی جمهوری اسلامی ایران برای گام سوم در مذاکرات رفت و آمد‌ها آن چه که جمهوری اسلامی ایران به دنبال آن است، محقق نشود، قطعاً گام چهارم را در زمان مقرر برخواهیم برداشت.
سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه هم روز ۹ آبان در جریان نشست خبری خود، گفت: تلاش اروپایی‌ها در راستای انجام تعهدات خود به نتیجه ملموسی نرسیده است بنابراین اگر شرایط به همین منوال پیش رود، گام چهارم را بر می‌داریم.
غلامرضا انصاری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه نیز طی مصاحبه‌ای با تاکید بر اینکه ما مصمم به برداشتن گام چهارم هستیم و در این نباید شک کرد، اظهار داشت: تمام مقامات جمهوری اسلامی ایران از رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه، معاونین وزیر امور خارجه، همواره تاکید کرده‌اند که اگر اروپا نتواند اراده سیاسی که از آن نام می‌برد را در میدان عمل نشان بدهد، ایران گام چهارم را برخواهد داشت.
به هر ترتیب، فرصت دوماهه سوم اروپایی‌ها امروز (سه‌شنبه ۱۴ آبان) به پایان رسید و طبق گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی، تلاش اروپایی‌ها در راستای انجام تعهدات خود به نتیجه ملموسی نرسیده است لذا با استناد به سخنان مقامات کشورمان، برداشتن گام چهارم از سوی ایران محتمل است.
اگرچه هنوز مشخص نشده است که ایران در گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، چه اقداماتی را در دستور کار دارد، اما با توجه به سفر روز گذشته علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی به نطنز و افتتاح زنجیره ۳۰ تایی ماشین‌های میانی «آی آر ۶» در مجتمع هسته‌ای «شهید احمدی روشن»، به نظر می‌رسد که اقدامات ایران در گام چهارم، طرف غربی را بسیار متعجب خواهد کرد. طبق گفته صالحی قرار بود افتتاح زنجیره ۳۰ تایی IR۶، سه الی چهار سال آینده صورت گیرد، اما چون در یک چالش سیاسی با غرب قرار گرفته‌ایم دستور مقامات ارشد کشور این بود که این زنجیره هم‌اکنون افتتاح شود.
محمدابراهیم رضایی رئیس «کمیته هسته‌ای» کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در همین رابطه به خبرنگار میزان گفته است: در قالب گام چهارم کاهش تعهدات ایران در برجام می‌توان حد بالاتری از غنی‌سازی را برای پیشران‌ها در نظر گرفت و این مسئله حائز اهمیت است. بیشتر
اما صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، دیروز در حاشیه مراسم گازدهی زنجیره ۳۰ تایی ماشین‌های میانی «آی آر ۶» در مجتمع هسته‌ای نطنز در جمع خبرنگاران این را هم گفت که «تعداد سانتریفیوژ‌هایی که طی دو ماه در سایت هسته‌ای نطنز نصب شده قریب به ۱۵ سانتریفیوژ نسل جدید است که این امر یک دستاورد عظیم محسوب می‌شود. همچنین به گفته صالحی، تولید اورانیوم ما که قبل از گام سوم ۴۵۰ گرم در روز بود الان به بیش از ۵ هزار گرم در روز رسیده و در واقع ۱۰ برابر شده است».
بیشتر بخوانید|
نصب ۱۵ سانتریفیوژ نسل جدید در نطنز/ ۱۰ برابر شدن تولید روزانه اورانیوم
۳ ماشین سانتریفیوژ جدید در مجتمع غنی‌سازی «شهید احمدی روشن» نطنز به نمایش درآمد
ایران تاکنون در واکنش به نقض برجام از سوی آمریکا و اروپا، سه گام کاهش تعهدات برجامی خود را برداشته است.
جمهوری اسلامی ایران، روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد.
نامه «توقف اجرای برخی تعهدات برجام»
صبح روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ ابتدا خبر رسید که سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت و نامه حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آنان تسلیم شد.
در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید.
نامه ظریف به موگرینی
سپس خبر رسید که صبح روز ۱۸ اردیبهشت نامه دیگری توسط محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان برای فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی ارسال شد جزئیات اقدامات ایران به اطلاع وی به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام رسید.
بیانیه شورای عالی امنیت ملی خطاب به کشورهای عضو برجام
سپس، شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.
در بیانیه ۱۸ اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی تصریح شده بود که ایران دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های «نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخائر آب سنگین» نمی‌داند ام به کشورهای باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد.
در ادامه بیانیه شورای عالی امنیت ملی تاکید شده است: در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شود؛ ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد.
سخنان روحانی؛ اولتیماتوم به طرف‌های برجام
پس از آن، حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» طی سخنانی در جلسه روز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ هیئت دولت اظهار کرد: ما از امروز به بعد دو اقدام برجامی حود که ناظر بر دو فروش است را متوقف می‌کنیم؛ یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به ۳۰۰ کیلوگرم می‌رسید ما در عوضِ کیک زرد این مواد غنی شده را به کشور دیگری می‌دادیم[ارائه مواد غنی شده در ازای دریافت کیک زرد]، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از ۱۳۰ تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.
روحانی ادامه داد: به طرف مقابل اعلام کردیم که اگر ظرف ۶۰ روز پای میز مذاکره آمدند و به نتیجه رسیدیم و منافع اصلی ما مخصوصا نفت و بانک تامین شد، به نقطه اول برمی‌گردیم اما اگر در پایان این ۶۰ روز به نتیجه نرسیدیم، دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد.
رئیس جمهور در تشریح آن دو اقدام دیگر، گفت: در برجام توافق شده بود که غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ نگه داشته شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این ۶۰ روز، ما از این سطح عبور خواهیم کرد. همچنین قرار بود راکتور آب سنگین اراک با مشارکت کشورهای مذاکره‌کننده در برجام نوسازی شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این ۶۰ روز، ما هم در این زمینه تصمیم جدیدی خواهیم گرفت و برنامه قبل از برجام را برای این راکتور ادامه خواهیم داد.
گام دوم
ایران روز دوشنبه ۱۶ تیر ۹۸، گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپا، برداشت.
طبق بند ۵ برجام، ایران باید تا ۱۵ سال، غلظت اورانیوم غنی شده خود را در سطح ۳.۶۷ درصد نگه دارد. اما حالا که برجام از سوی آمریکا نقض شده و اروپا پس از ۱۴ ماه، اقدامی در راستای تامین و تضمیمن منافع برجامی ایران انجام نداده است، تهران وفق بندهای ۲۶ و ۳۶ توافق هسته‌ای، مجاز به تعلیق تعهد خود در بند ۵ برجام، است.
از همین رو، ایران از یکشنبه ۱۶ تیر ۹۸ در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، درصد یا خلوص غنی‌سازی اورانیوم را از سقف ۳.۶۷ بالاتر برد. اقدامی که به گفته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک روز و به صورت دفعی انجام می‌گیرد و احتمالا امروز ماموران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنگام نمونه‌گیری از میزان غلظت اورانیوم غنی شده ایران، با عددی بیشتر از ۳.۶۷ مواجه می‌شوند.
اما سوالی که مطرح بود، اینکه سطح یا غلظت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی چه میزان است؟
طبق گفته کمالوندی در نشست خبری روز ۱۶ تیر ۹۸ ، غنی‌سازی اورانیوم و تامین سوخت از این راه در راستای برآوردن سه نیاز صورت می‌گیرد. نخست، نیاز کشور به سوخت راکتور قدرت یا سوخت نیروگاهی برای مصارفی نظیر تولید برق و انرژی است؛ نیاز دوم، تامین سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران جهت تولید رادیوداروها برای مصارف درمانی و پزشکی است و نیاز سوم، تامین سوخت پیشران‌ها است.
تامین سوخت هر یک از مقولات فوق‌الذکر نیازمند درصد و غلظت متفاوتی از غنی‌سازی است. از این رو، هم عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در جریان نشست خبری روز ۱۶ تیر ۹۸ خود چند بار تاکید کردند که ایران دیگر تعهدی به نگه داشتن غلظت اورانیوم غنی شده خود به ۳.۶۷ ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضا کند، غلظت اورانیوم را بالا می‌برد.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در جریان نشست خبری ۱۶ تیر ۹۸ در همین رابطه، گفت: فعلا تصمیم ایران رساندن غنای اورانیوم تا حد تامین سوخت نیروگاهی است و تامین سوخت برای راکتورهای تحقیقاتی و پیشران‌ها در مرحله بعدی قرار دارد.
کمالوندی همچنین به این موضوع نیز اشاره کرد که فعلا به سوخت رآکتور تهران نیازی نداریم، اما این اجازه را داریم که در صورت نیاز به سمت آن حرکت کنیم. این بخش از اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان بدین معنا بود که ایران حتی می‌تواند و مجاز است که غنای اورانیوم خود را به سطح ۲۰ درصد هم برساند چرا که سوخت مورد نیاز نیروگاه تهران، سوخت ۲۰ درصد است.
بنابراین خبری که روز ۱۶ تیر ۹۸ خبرگزاری انگلیسی رویترز مبنی بر ۵ درصد بودن غلظت اورانیوم غنی‌شده ایران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی منتشر کرد، خبری منطبق با واقعیت نبود.
البته در مورد راکتور تهران این موضوع نیز حائز اهمیت است که این راکتور برای چندین سال از ذخیره سوخت ۲۰ درصد بهره‌مند است؛ این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که کارویژه راکتور تهران، تامین رادیو دارو برای مصارف درمانی و پزشکی است؛ لذا طبق برایند اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی، نباید هیچ نگرانی‌ای در کشور وجود داشته باشد و مردم ما بویژه خانواده‌های بیماران عزیز نیازمند رادیودارو باید اطمینان خاطر داشته باشند که حتی چند صدهزار نفر در خارج ایران از تولیدات رادیو دارویی ما بهره می‌گیرند.
بیشتر بخوانید| نگاهی به هزار و ۴۵۰ روز تحولات برجامی/ امروز؛ گام دوم ایران در پاسخ به نقض برجام
اما در این میان نکته حائز اهمیت، سخنان عراقچی در پایان نشست خبری روز ۱۶ تیر ۹۸ است؛ آنجایی که معاون سیاسی وزیر امور خارجه گفت: در بحث عدول ایران از سقف عنی‌سازی ۳.۶۷ درصد، موضوع و موضع سیاسی ایران بر موضوع و موضع فنی ما، غلبه دارد.
این سخن عراقچی بدان معنا بود که اگر چهار رکن تعهدی برای ایران در برجام قائل باشیم، تهران تعهد به دو رکن را کنار گذاشته است. آن چهار رکن تعهد برجامی ایران عبارت است از:
نگه داشتن سقف دخیره اورانیوم در سطح ۳۰۰ کیلوگرم
نگه داشتن غنای اورانیوم در سطح ۳.۶۷ درصد
نگه داشتن تعداد سانتریفیوژهای «آی آر یک» در سطح ۵۰۶۰
عدم تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی اورانیوم
بنابراین به گفته عراقچی، اینکه سطح ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، ۳۰۰ کیلوگرم یا ۴۰۰ کیلوگرم باشد و یا غلظت اورانیوم غنی شده ایران ۳.۶۷ درصد یا ۵ درصد یا ۲۰ درصد باشد، چندان مهم نیست و مته به خشخاش گذاشتن است؛ آنچه مهم است آنکه ایران دیگر به دو رکن تعهدی خود در برجام یعنی سطح ذخیره اورانیوم و سطح غلظت اورانیوم تعهدی ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضاء کند بر حجم ذخایر و غنای اورانیوم خود خواهد افزود.
گام سوم
طبق سخنان روحانی در پایان نشست سران قوا در چهارشنبه شب ۱۳ شهریور ۹۸، برداشته شدن تمامی محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم از موارد گام سوم خواهد بود.
چهار اقدام ایران در گام سوم، طبق گفته کمالوندی عبارت بود از: تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اختلاط؛ گازدهی ماشین «IR۶s» که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام شروع شود؛ راه‌اندازی زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR۴ که آن هم قرار بود از ابتدای سال یازدهم انجام شود؛ گازدهی به زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR۶.
به هر ترتیب با توجه به عدم تحرک جدی اروپایی‌ها در تامین و تضمین منافع برجامی ایران و انقضاء سومین مهلت دوماهه آنها، احتمالا به زودی جزئیات گام چهارم از سوی مقامات کشورمان اعلام خواهد شد؛ سخنگوی سازمان انرژی اتمی، در زمان برداشتن گام سوم از سوی ایران گفته بود «گام‌های بعدی گام‌هایی خواهند بود که شاید کمتر از جنس فنی باشند البته در حال حاضر فعال کردن فردو باقی مانده است که می‌تواند یک گزینه باشد».