اصلی‌ترین علت «زلزله خاموش» چیست؟
پژوهش‌ها نشان می‌دهد در بیشتر دشت‌های کشور میزان برداشت از میزان تغذیه آب زیرزمینی بیشتر است و در واقع این اضافه برداشت از ذخیره تجدید ناپذیر آبخوان‌ها صورت می‌گیرد.
آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند اصلی‌ترین علت «زلزله خاموش» یا پدیده «فرونشست» برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی است که خسارات جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.
در بسیاری از نقاط دنیا فرونشست به عنوان یک بحران تلقی شده و اقداماتی فراوانی برای مقابله با آن صورت گرفته که مهم‌ترین آن کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی است.
در کشور ما آمار و ارقام متعددی در زمینه فرونشست ناشی از برداشت‌های بیش از حد از ذخایر زیرزمینی وجود دارد و طبق اعلام سازمان زمین‌شناسی ۳۰۰ دشت کشور تحت تأثیر فرونشست قرار دارد به گونه‌ای که در برخی از نقاط این فرونشست‌ها به ۳۶ سانتی‌متر در سال می‌رسد.
قم نیز از این خطر در امان نبوده و طبق اعلام سازمان نقشه‌برداری کشور، فرونشست در برخی از مناطق اطراف این شهر سالانه به ۲۰ سانتی‌متر می‌رسد و موج فرونشست ها، در حال نزدیک شدن به مرکز شهر است.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای قم ظرف حدود ۶۰ سال اخیر، بیش از ۶ هزار حلقه چاه در این استان حفر شده که برداشت بی‌رویه از این چاه‌ها خسارت سنگینی را به منابع زیرزمینی وارد کرده است.
مهدی نظرزده کارشناس ارشد عمران آب، برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در کنار خشکسالی‌های مستمر را باعث افت سالانه حدود یک تا دو متر سطح آب‌های زیرزمینی دشت‌های استان قم می‌داند و می‌گوید: «این امر موجب پیشروی آب‌های شور به سمت سفره‌های آب شیرین، افزایش شوری و نیز فرونشست زمین شده است».
او معتقد است کمبود آب، خشکسالی و چالش‌های ناشی از برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی را باید به عنوان یک واقعیت بپذیریم و تمام برنامه‌ریزی‌ها را بر مبنای این واقعیت انجام دهیم.
این کارشناس با تأکید بر لزوم کاهش برداشت از منابع زیرزمینی که وزارت نیرو نیز به آن ورود کرده، «مدیریت تقاضا و مصرف آب» را راهکاری اساسی برای مقابله با اثرات سوء ناشی از کم‌آبی عنوان می‌کند.
مدیریت مصرف آب مجموعه‌ای از تمهیدات و اقدامات سازه‌ای و غیر سازه‌ای مشتمل بر اصلاح ساختار مصرف آب، کاهش تلفات و مصارف غیرضروری از طریق جلوگیری از نشت، تبخیر، به کارگیری فن‌آوری بهینه‌سازی مصرف آب، روش‌های کم‌آبیاری، افزایش بهره‌وری آب با استفاده از بهینه‌سازی سایر نهاده‌ها در مراحل تولید است.
«حذف یا حداقل کردن تلفات آبی»، «مؤثر و کارآمدتر کردن مصارف سودمند آبی» و «حفاظت منابع آب» از جمله اهداف مدیریت مصرف آب به شمار می‌رود.
«تکنیک‌های اقتصادی، سازه‌ای، بهره‌برداری و اقتصادی-اجتماعی» در مدیریت تقاضا و «اصلاح قوانین و مقررات»، «اصلاح تأسیسات و تجهیزات»، «ترویج استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف» و «آموزش همگانی و مجموعه اقدامات فرهنگی» در مدیریت مصرف نقش مهی ایفا می‌کنند.
بر اساس قانون برنامه ششم توسعه می‌بایست ۱۱ میلیارد مترمکعب از برداشت سفره‌های زیرزمینی کاهش یابد که در این زمینه دولت مکلف است اقداماتی را انجام دهد، اما زمانی این اقدامات در کنار برنامه‌های مدیریت مصرف تأثیرگذار خواهد بود که نگرش مصرف‌کنندگان در بخش‌های مختلف اعم از کشاورزی، صنعتی و خانگی نسبت به آب به عنوان یک کالای ارزان و همیشه در دسترس تغییر کرده و به جای استفاده سخاوتمندانه، بهره‌برداری صرفه‌جویانه را در مصارف خود جایگزین کنند.