آیین‌های عزاداری حسینی در زنجان
محرم و عاشورا در فرهنگ مذهبی زنجانی‌ها همواره جایگاه خاص و برجسته‌ای داشته که زمینه ساز مجموعه‌ای از سنت‌ها و مراسم‌هایی است که در طول تاریخ به عنوان میراثی معنوی نسل به نسل و سینه به سینه به دیگران منتقل می‌شود.
همزمان با آغاز ماه محرم، مردم زنجان در آستانه ماه محرم اعلان عزا می‌کنند سیاهپوش می‌شوند بر سر هر کوچه وبام و حتی منازل؛ پرچم سیاهی به نشانه عزاداری نصب می‌شود.
از دیشب و همزمان با آغاز ماه محرم، مردم زنجان که از هفته گذشته اعلان عزا کرده‌اند، برنامه‌های عزاداری ماه محرم را آغاز کرده‌اند.
از حدود اواخر ماه ذی‌الحجه مساجد و تکایا در زنجان برای مراسم ماه محرم آماده شده و چادر‌ها و خیمه‌ها برای اجرای روضه‌خوانی و تعزیه برپا شده است.
سیاه‌پوشی زنجانی‌ها در محرم
از آغاز محرم دلدادگان کوی دوست سیه پوش عزای حسینی می‌شوند.
در نزد بعضی از قدیمی‌ها نذر بر این است تا چهل روز برای امام حسین (ع) سیاه پوش شوند و مادرانی که لباس سیاه بر تن نوزادان خود می‌کنند تا در عزای حسینی شریک غم حضرت رباب شوند.
نذری دادن از دیگر آداب قدیمی زنجانی‌ها
یکی از نذر‌های مجرب مردم زنجان نذر پیراهن، دستمال و پارچه سیاه است، در ماه محرم همه مساجد، سقاخانه‌ها، حسینیه‌ها و تکیه‌ها سراپا سیاه شده و آماده اجرای مراسم و پذیرایی از عزاداران می‌شود.
ایام محرم همواره به عنوان روز‌های خیرات و روا شدن حاجات در بین مردم زنجان شهرت داشته و به همین دلیل هنوز هم در روز‌های محرم هر کسی به وسع خود در اطعام نیازمندان می‌کوشد.
یکی از این نذری‌ها که در زنجان پیشکش آستان دوست می‌شود پخت حلوا است گرچه تهیه این حلوا زمان بر بوده و دقت و حوصله می‌طلبد، ولی عشق به امام حسین (ع) شهد این سختی را برای ارادتمندان اولاد حضرت زهرا (س) شیرین می‌کند.
خرما، آش، آب دادن، شربت دادن، سقایی، پختن آش، نذر شمع، سینه زدن، زنجیر زدن، خواندن زیارت عاشورا و روزه گرفتن از دیگر عادات و رسوم زنجانی‌ها در این ماه است.
دسته عزاداری زنجانی‌ها الگو در کشور
از اول محرم تا سومین روز شهادت سید الشهدا این شهر هر روز وهر شب شاهد دلدادگی و شیفتگی انسان‌های است که سربند عاشقی ابا عبدالله را بر پیشانی بسته اند.
دسته‌های عزاداری بسیار قدیمی در زنجان وجود دارد که به نام‌های مختلف و یا با نام‌های مساجدشان مشهورند همچون دسته احمدیه؛ فاطمیه فیضیه و عباسیه یا همان دسته چلچراغ که بسیار طرفدار در نقاط مختلف کشور دارند و از هر نقطه استان و یا کشور برای شرکت در این دسته‌ها به خیل عاشقان می‌پیوندند، در دسته چلچراغ فانوس‌های را به یاد۷۲ شهید کربلا وبه یاد اسارت شیر زن دشت کربلا روشن می‌کنند و چلچراغی که هر سال به عنوان نماد حجله حضرت عباس (ع) در پیش دسته می‌رود.
شاید دسته عزاداری عباسیه زنجان از نظر عظمت به شکوه و جلال دسته حسینیه اعظم نرسد، اما سرشار از هیاهوی نماد‌ها و معنا‌هایی است که هر یک محتوایی را به دنبال دارد.
هیئت‌های همچون هیئت ثارالله، هیئت حیدریون و هیئت رزمندگان اسلام از هیئت‌های مهم و شاخص زنجان است که هرساله میزبان مهمانان زیادی از سراسر کشور است.
دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان
حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگترین دسته عزاداری سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین (ع) در ایران و نیز از نظر ذبح دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه با هزاران راس قربانی می‌باشد.
دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان عصر تاسوعای حسینی حرکت خود را با نظم خاص و با فریاد یا ابوالفضل آغاز می‌کند و گام به گام یا حسین گویان مصائب حضرت زینب (س) را زمزمه می‌کنند بر سرو سینه می‌زنند و اشک ماتم می‌ریزند و سنگ سراچه دل به آب دیده صیقل می‌دهند تا آوازه سرزمین شور و شعور حسینی را به مردم دنیا نشان دهند.
از همین رو است که شهرت آن به برکت توجهات خاصه حضرت سیدالشهداء (ع) جهانی شده است سیل عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) در دسته با شکوه عزاداری حسینیه اعظم زنجان، تجلی قدرت دین اسلام و الگویی از اتحاد امت اسلامی به خصوص شیعیان جهان است.
این دسته حرکت خود را از محل حسینیه اعظم شروع می‌کند و معمولاً همزمان با اذان مغرب به امامزاده سید ابراهیم می‌رسد و عزاداران نماز مغرب و عشای خود را در این آستان مقدس اقامه می‌کنند.
هر ساله هزاران راس قربانی از سر تا سر کشور تقدیم حسینیه اعظم زنجان این دومین قربانگاه جهان اسلام می‌شود.
علاوه بر قربانی‌ها در هنگام حرکت این دسته عزاداری سیل نذورات اعم از طلا و و جوهات نقدی پیشکش حسینیه اعظم زنجان می‌شود.
رجز خوانی
همچنین زنجانی‌ها به تاسی از رجز خوانی‌های علمدار و قهرمانان دشت کربلا مشق کنان رجز خوانی می‌کنند گاه طنین رجز‌ها آسمان را آکنده از شور حسینی می‌کند و حریم دل را به یاد رشادت‌های سقای دشت کربلا می‌شکند.
دسته زینبیه زنجان نوای عاشقان حضرت زینب (س)
این مسجد همه ساله در ایام محرم پذیرای خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) از سراسر کشور و حتی خارج از کشور می‌شود و حاضرین در این مکان مقدس به صورت خالصانه ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت (ع) به خصوص حضرت زینب (س) اعلام می‌کنند.
این دسته عزاداری که در یازده محرم به مناسبت شب سومین روز شهادت امام حسین (ع) به پا می‌شود نیمی از جمعیت آنرا بانوان تشکیل می‌دهند که آمده اند آلام قلب بانوی دل شکسته دشت کربلا شوند و به یاد آن حضرت فریاد یا حسین (ع) را سر دهند، این دسته نیز همچون دسته حسینیه زنجان شاهد نذورات زیادی همچون قربانی کردن و وجوهات نقدی و نذورات غیر نقدی است.
تعزیه خوانی تجلی آیین نمایشی محرم
منطقه قره پشتلو یا همان ارمغان خوانه زنجان همه ساله در ایام محرم، محلی گرم برای تعزیه خوانی ست هزاران نفر در این ایام به به این منطقه می‌روند تا با تعزیه خوانان در ذکر مصائب دشت کربلا هم نوا شوند.
گفتنی است در این ایام درب تمامی منازل این منطقه به روی عزاداران باز است و هر خانواده‌ای با تدارک دیدن صد‌ها پرس غذا به استقبال مهمانان می‌روند و اهالی در اینکه تعداد بیشتری را به منزل خود ببرند از یکدیگر پیشی می‌گیرند.