مواهب راهبرد «مقاومت فعال»/ بهبود محسوس وضعیت با تحرکات ۹۰ روز گذشته
ایران در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی یکی از طرفین آن یعنی آمریکا اگر چه قادر بود در همان ۱۸ اردیبهشت ۹۷، در چارچوب برجام، تعهدات هسته‌ای خود را کاهش دهد، اما تشخیص داد، به اروپایی‌ها و سایر طرف‌های برجام، مهلت‌های مقرری برای جبران مافات نقش مخرب آمریکا را بدهد.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان در همان شب خروج آمریکا از برجام، طی نطقی تلویزیونی اعلام کرد که «به وزارت امور خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده با مذاکرات با کشور‌های اروپایی و دو کشور بزرگ دیگر، یعنی روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی و مذاکرات لازم را انجام دهد. اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه به این نتیجه رسیدیم که با همکاری ۵ کشور می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم برجام پایدار خواهد ماند».
این مهلت چند هفته‌ای که در سخنان رئیس‌جمهور کشورمان نمود داشت، مرتبا تمدید شد، اما اقدام ملموسی از سوی کشور‌های باقی‌مانده در برجام بویژه اروپایی‌ها جهت تضمین و تامین منافع برجامی ایران، صورت نگرفت.
به هر ترتیب ایران تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸ صبر پیشه کرد؛ صبری که برخی آن را یک راهبرد دانستند و از «صبر استراتژیک» سخن گفتند؛ البته برخی از کنشگران رسانه‌ای و سیاسی در داخل معتقد بودند که صبرِ یک ساله پیشه کردن توسط ایران در برابر نقض آشکار برجام از سوی طرف مقابل، بلاوجه است و باید از همان فردای شبی که آمریکا از برجام خارج شد یعنی در سپیده دم روز ۱۹ اردیبهشت ۹۷، ایران کاهش تعهدات هسته‌ای خود را آغاز می‌کرد.
علی‌ایحال تصمیم نظام، اتخاذ صبر استراتژیک - در طول یکسال از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸ - در برابر نقض برجام از سوی آمریکا و بدعهدی اروپایی‌ها، بود.
اما در طول این یکسال یعنی از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸ که ایران در واکنش به نقض برجام از سوی طرف مقابل، تعهدات هسته‌ای خود را به گواه سه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مو به مو اجرا می‌کرد، چه اتفاقاتی رخ داد؟
نخستین اتفاق برجسته رخ داده در طول این یکسالِ مورد اشاره، تشدید تروریسم اقتصادی آمریکا علیه مردم ایران بود؛ آمریکایی‌ها در ۱۵ مرداد ۹۷، حمل ونقل دریایی، هوایی، ریلی، صنعت خودروسازی، طلا و فلزات گرانبها و برخی دیگر از امور مرتبط با فرآیند‌های اقتصادی مردم ایران را تحریم کردند. آن‌ها سپس در ۱۳ آبان ۹۷، دامنه تروریسم اقتصادی خود علیه مردم ایران را به امور نفتی و بانکی کشاندند و اعلام کردند می‌خواهند صادرات نفت از ایران را به صفر برسانند.
تروریسم اقتصادی آمریکا علیه ملت ایران در یکسال مورد اشاره از اردیبهشت ۹۷ تا اردیبهشت ۹۸ به حدی بود که «مایک پمپئو» وزیر خارجه رژیم آمریکا در تاریخ ۱۷ آبان ۹۷ در مصاحبه با «بی بی سی فارسی»، صریحا اعلام کرد که «اگر مقامات ایران می‌خواهند مردم این کشور، غذا برای خوردن داشته باشند، باید دست از فعالیت‌های منطقه‌ای بردارند». این سخن پمپئو به معنای آن بود که آمریکا قصد دارد حتی مانع رسیدن مواد عذایی به ایران شود. از سویی دیگر در فروردین ماه ۹۸ که سیل بخش‌های زیادی از کشور ما را فرا گرفته بود، رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، صریحا اعلام کرد، جمعیت هلال احمر ایران برای کمک به سیل‌زدگان نمی‌تواند هیچگونه منابع مالی را به دلیل تحریم‌های آمریکا دریافت کند.
بیشتر بخوانید: تکرار «تروریسم اقتصادی» آمریکا علیه مردم ایران/ اروپا در آزمون «بحران سیل» رفوزه شد
همچنین در طول یکسال مورد اشاره یعنی از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸ به سبب تروریسم اقتصادی لجام گسیخته آمریکا علیه ملت ایران و تبعات روانی حاصل از آن، بازار‌های مرتبط با نیاز‌های ضروری مردم ایران در التهاب و جهش‌های قیمتی بعضا تا ۹۰ درصد قرار داشت که این امر در کنار برخی سوء مدیریت‌های اقتصادی، وضعیت معیشتی بخش قابل توجهی از مردم کشورمان را در تنگنا قرار داده بود.
در بحث موضوعات مرتبط با اقتدار و توان بازدارندگی ایران اسلامی نیز شاهد بودیم که تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران از سوی بزرگترین رژیم تروریستی دنیا یعنی آمریکا در همین فاصله زمانی یک ساله‌ی مورد اشاره، به وقوع پیوست.
همه این اتفاقات در شرایطی به وقوع می‌پیوست که اروپایی‌ها فقط در حال نظاره بودند. این امر در حالی بود که ایران با استناد به وعده و وعید آن‌ها در مقابل نقض برجام از سوی آمریکا، مقابله به مثل نکرده بود؛ اما اروپایی‌ها حتی کمترین جهد دیپلماتیک نیز برای تامین منافع برجامی ایران به خرج نمی‌دادند و صرفا از سازوکاری مجهول و کم‌اثر برای تبادل مالی سخن می‌گفتند.
اما پس از نگاهی گذرا به وضعیت کشور در دوره یک ساله ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸، در ادامه نگاهی خواهیم داشت به وضعیت کشور از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ تا مقطع فعلی.
بیشتر بخوانید: نگاهی به هزار و ۴۵۰ روز تحولات برجامی/ گام دوم ایران در پاسخ به نقض برجام
ایران روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۹۸ در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد؛ از جمله آنکه وفق بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، تعهد خود به عدم تجاوز ذخیره اورانیوم غنی شده از سقف ۳۰۰ کیلوگرم و ذخیره آب سنگین از ۱۳۰ تن را تعلیق کرد.
در عین حال، ایران در همان روز ۱۸ اردیبهشت، به اروپا ۶۰ روز فرصت داد تا به تعهدات برجامی خود از جمله موارد بانکی و نفتی، جامه عمل بپوشاند و اِلا گام دوم را برخواهد داشت.
ضرب‌الاجل ۶۰ روزه اروپایی‌ها به پایان رسید و اقدام ملموسی از جانب آن‌ها برای تامین منافع برجامی ایران مشاهده نشد؛ لذا جمهوری اسلامی ایران در روز ۱۶ تیر ۹۸ گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را با قاطعیت برداشت و اعلام کرد دیگر تعهدی به نگه داشتن خلوص اورانیوم غنی شده خود در سطح ۳.۶۷ ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد -البته همچنان در چارچوب برجام-، سطح غنای اورانیوم خود را افزایش خواهد داد.
اما در همین زمان حدود ۹۰ روز که از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ می‌گذرد و ایران اسلامی با قاطعیت دو گام را در جهت کاهش تعهدات هسته‌ای خود در واکنش به نقض برجام از سوی طرف مقابل، برداشته است، اتفاقات محسوسی منطبق با منافع ملی ما رخ داده است.
نکته نخست؛ تقلای اروپایی‌ها برای تامین نظر ایران و حفظ برجام است؛ دیگر برای همگان روشن است که حفظ توافق جامع هسته‌ای با ایران برای اروپا از دو جهت امنیتی و حیثیتی، ضروری است و بروکسل و سایر پایتخت‌های اروپایی به هیچ وجه راضی به مهدور شدن برجام و از بین رفتن آن نیستند.
در همین مدت حدود ۹۰ روزه، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، ۴ بار اقدام به برقراری تماس تلفنی و رایزنی با روحانی رئیس‌جمهور کشورمان کرده است. آخرین بار سه‌شنبه شب (۸ مرداد ۹۸) بود که روسای جمهور ایران و فرانسه به رایزنی تلفنی با یکدیگر پرداختند و مکرون از روحانی شنید که اروپا فرصت‌های زیادی را برای عمل به تعهدات و همکاری با ایران از دست داده و عادی سازی روابط نفتی و بانکی، گام اول از تعهدات مورد انتظار ایران از اروپا خواهد بود.
همچنین «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور فرانسه نیز در اواخر خردادماه و اواسط تیرماه سال جاری، دو سفر را به تهران انجام داد و از «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان شنید که کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته‌ای، راهبرد غیر قابل تغییر ایران است.
«هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان، «ینس پلوتنر» مدیرکل سیاسی وزارت خارجه آلمان، «اندرو موریسن» معاون وزیر خارجه انگلیس، از دیگر دیپلمات‌های بلندپایه اروپایی بودند که از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ به این سو، یعنی طی حدود ۹۰ روز اخیر به تهران سفر کرده‌اند. در واقع اقدام ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای خود، اروپایی‌ها را که یکسال در انفعال و بی‌عملی فرو رفته بودند از خواب غفلت بیدار کرد و به آن‌ها فهماند که دوره اجرای یکطرفه برجام از سوی ایران، تمام شده است و اگر اصطلاحا دست نجنبند، توافق برجام که برای آن‌ها اهمیت راهبردی – امنیتی – حیثیتی دارد، فرومی‌پاشد.
اما در بُعد اقتدار منطقه‌ای و قدرتنمایی در عرصه ژئوپلیتیکی نیز در همین حدود ۹۰ روز که ایران دو گام کاهش تعهدات برجامی خود را برداشته است، کفه ترازو به طرز محسوسی به سمت ایران اسلامی و قوای مسلح آن، سنگینی می‌کند.
ساعت ۱۴ دقیقه بامداد پنجشنبه ۳۰ خرداد ۱۳۹۸، پهپاد ۲۰۰ میلیون دلاری «گلوبال هاوک» آمریکا در شرایطی که بر خلاف قوانین هوانوردی، کلیه تجهیزات مربوط به معرفی خود را خاموش کرده بود، در نهایت پنهان کاری، از پایگاه الظفره در نزدیکی ابوظبی امارات به هوا برخاست و به حریم هوایی ایران اسلامی تجاوز کرد. این پهپاد متجاوز آمریکایی در ساعت ۰۴:۰۵ در حوالی منطقه «کوه مبارک» واقع در شرق استان هرمزگان، در کرانه دریای عمان، هدف سامانه پدافندی سوم خرداد نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و منهدم شد. خبر انهدام پهپاد گرانقیمت متجاوز آمریکایی در محافل سیاسی و نظامی و رسانه‌ای دنیا ولوله‌ای به پا کرد و ترامپ و دارودسته احمق او را به موضع‌گیری‌هایی جفنگ‌گونه نظیر «منصرف شدن از حمله به ایران، ۱۰ دقیقه قبل از آغاز عملیات» واداشت؛ ادعای مضحکی که حتی مورد تمسخر رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی و نظامی داخل آمریکا قرار گرفت.
همچنین در ساعات پایانی روز جمعه ۲۸ تیر ۹۸ یعنی ۱۵ روز بعد از توقیف غیرقانونی نفتکش ایرانی در دریای مدیترانه و آب‌های سرزمینی جبل‌الطارق توسط نیروی دریایی انگلیس و حدود ۷۲ ساعت پس از فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر بی‌جواب نماندن خباثت انگلیسی‌ها در ماجرای دزدی دریایی‌شان، روابط عمومی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: عصر روز جمعه ۲۸ تیر ۹۸ یک فروند نفتکش انگلیسی با نام «استنا ایمپرو» هنگام عبور از تنگه هرمز به علت رعایت نکردن قوانین و مقررات بین‌المللی دریایی بنا به درخواست سازمان بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، توسط یگان شناوری منطقه یکم نیروی دریایی سپاه توقیف شد. نفتکش مذکور پس از توقیف به ساحل هدایت و برای سیر مراحل قانونی و بررسی‌های لازم تحویل سازمان بنادر و دریانوردی شد.
بیشتر بخوانید: پادویی روباه پیر برای آمریکا با راهزنی ناشیانه/ انگلیس باید خسارت توقیف «گریس ۱» را بپردازد
اقدام سپاه پاسداران در توقیف نفتکش متخلف انگلیسی در شرایطی بود که این نفتکش توسط یک رزم ناو این کشور اسکورت می‌شد و آن رزم ناو محافظ به سبب اقتدار نیروی دریای سپاه ما، جرئت نکرد وارد ماجرا شود.
قدرتنمایی ایران در فعل و انفعالات نظامی – منطقه‌ای طی حدود ۹۰ روز اخیر موجب شد تا «گری سیک» تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا و عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا، صریحا اعلام کند، توازن قوا در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا به طرز محسوسی به نفع ایران، تغییر کرده است.
اما برخلاف تصور رایج و برخی پالس‌ها و القائاتی که برخی افراد منافق‌صفت در داخل می‌دادند، اقدام ایران در کاهش تعهدات برجامی‌اش طی حدود ۹۰ روز اخیر، نه تنها اثرات مخرب روانی و اقتصادی نداشته بلکه طی هفته‌های اخیر ثبات و آرامش محسوسی در بازار داخل ایجاد شده است.
بگونه‌ای که قیمت مسکن که به گواه گزارش بانک مرکزی در خرداد ۹۸ نسبت به خرداد ۹۷، رشد ۱۰۴ درصدی داشته است، در مقطع فعلی نه تنها افزایش قیمت نداشته بلکه مازیار حسینی معاون وزیر راه و شهرسازی اخیرا اعلام کرده است که طی روز‌های آتی قیمت مسکن متناسب با سایر پارامتر‌های اقتصادی، کاهش خواهد یافت.
همچنین چند روزی است قیمت دلار که در مهر ۹۷ به بالای ۱۸ هزار تومان رسید و نیز سکه که در همان مقطع، ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان را هم رد کرد، روند نزولی به خود گرفت بگونه‌ای که قیمت این ارز خارجی حتی در بازار آزاد به کانال ۱۱ هزار تومان نیز رسید و برخی گمانه زنی‌ها حکایت از کاهش قیمت دلار تا ۱۰ هزار تومان هم دارد.
به هر ترتیب، جمیع شرایط گواه آن است که وضعیت کشور در همه زمینه‌ها و شاخص‌ها طی حدود ۹۰ روز اخیر که ایران شروع به کاهش تعهدات برجامی‌اش کرده است، بهبود یافته است.
حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم از نمایندگان اقتصاددان ادوار مجلس شورای اسلامی روز چهارشنبه ۹ مرداد در یک نشست خبری تاکید کرد: سیاست ایران مبنی بر نه جنگ و نه مذاکره و مبتنی بر مقاومت، نتیجه‌بخش بوده که آثار مبارکی بر آن مترتب است.
در همین رابطه مهدی فضائلی به خبرنگار گروه سیاسی ، گفت: اتفاقات رخ داده طی دو الی سه ماه اخیر که ایران گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در تقابل با نقض برجام از سوی طرف مقابل برداشت، متضمن درس‌های آموزنده‌ای برای بخش‌های مختلف در کشور است. در مدت مورد اشاره، بروز و ظهور مولفه اقتدار در راستای صیانت از منافع ملی، بسیار چشمگیر و برجسته بوده است.
این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: از یک سو در حوزه هسته‌ای با کاهش سطح تعهدات در چارچوب برجام، ما از موضع انفعالی و چشم انتظار اروپایی‌ها بودن، خارج شده‌ایم و رویکرد کنشگری هوشمندانه را برگزیده‌ایم؛ بر همین اساس اگر چه تا قبل از ۱۸ اردیبهشت ۹۸، فرصت‌هایی را در زمینه بازگشت هسته‌ای از دست دادیم، اما از تاریخ مورد اشاره به بعد، شاهد جبران مافات آن فرصت‌های از دست داده هستیم؛ لذا از ۱۸ اردیبهشت به بعد، ورق نوع تعامل یا مواجهه ایران و اروپا برگشت.
وی با اشاره به جهد و تقلای دیپلماتیک اروپایی‌ها برای حفظ برجام، گفت: طی چند ماه اخیر که ایران سطح تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داد، اروپایی‌ها برای حفظ برجام به تکاپو افتادند لذا ناگزیر شدند تا بر حجم رفت‌وآمد‌ها و پیغام‌های دیپلماتیک خود بیفزایند؛ این معادله، آن‌ها را در وضعیت عکس‌العملی و ایران را در موضع کنشگری قرار داد.
فضائلی در ادامه با اشاره به تبلور اقتدار نظامی و منطقه‌ای ایران طی چند ماه اخیر، بیان داشت: منطق و اقتداری که در قضیه ساقط کردن پهپاد متجاوز آمریکایی توسط نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران، جلوه گر شد بگونه‌ای برجسته و چشمگیر بود که آمریکا با سابقه‌ای طولانی در نظامی گری را از عکس العمل و پاسخ، بازداشت.
وی افزود: در قضیه توقیف کشتی متخلف انگلیسی نیز که واکنشی به دزدی دریایی آن‌ها در جبل‌الطارق بود، اقتدار نیرو‌های مسلح ایران اسلامی بار دیگر متجلی شد و انگلیسی‌ها را که زمانی در منطقه ما فعال‌مایشاء بودند مجبور به تسلیم و فرستادن واسطه کرد.
این کارشناس مسائل سیاسی تاکید کرد: مجموع اتفاقات مزبور، موجب شده تا یک تصویر مقتدرانه از جمهوری اسلامی ایران در اذهان جهانیان نقش ببندد؛ یعنی ایران از یک طرف با کاهش تعهدات هسته‌ای خود، قاطعانه به نقض برجام واکنش نشان داد و از سویی دیگر در بُعد نظامی و منطقه‌ای نیز دست برتر خود را به رخ دیگران کشاند.
فضائلی تصریح کرد: تغییر موازنه قوا در منطقه غرب آسیا به نفع ایران، موجب شده تا نخبگان کشور‌های حاشیه خلیج فارس از حکام خود بپرسند چگونه است که غربی‌ها در مواجهه با ما اعراب، متکبرانه و طلبکارانه برخورد می‌کنند، اما در مواجهه با ایران، مجبور به کوتاه آمدن و عدول از مواضع زیاده خواهانه خود هستند.
وی در ادامه با اشاره به ثبات بازار و شاخص‌های اقتصادی طی هفته‌های اخیر، گفت: در حوزه مسائل اقتصادی اگر چه کماکان شاهد کم کاری‌های اجرایی هستیم، اما طی چند ماه اخیر، رگه‌هایی از ثبات احساس می‌شود؛ این ثبات در شرایطی است که طی مدت مورد اشاره، اتفاقات تعیین کننده‌ای در حیطه مسائل برجامی و منطقه‌ای و نظامی، رخ داده است؛ اتفاقاتی که در نگاه اول، به ظاهر می‌توانست موجب بروز تلاطمات در بازار ارز و سکه شود، اما چنین نشد.
این کارشناس مسائل سیاسی بیان داشت: وقتی مجموع اتفاقات و تحولات رخ داده طی چند ماه اخیر، مشخصا از ۱۸ اردیبهشت به این سو را کنار هم می‌گذاریم به وضوح متوجه می‌شویم که موضع و رویکرد مقتدرانه ایران که مبتنی بر راهبرد مقاومت فعال و بازدارنده است، وضعیت به مراتب مطلوب‌تر و بهبود یافته تری را در بخش‌های مختلف برای کشور ایجاد کرده است.
مقام معظم رهبری، ۱۴ خرداد سال جاری در بخشی از بیاناتشان در سالگرد رحلت حضرت امام (ره) فرمودند: مقاومت واکنش طبیعی هر انسان با شرف و با هویت در برابر بدخواهان و دشمنان است، هر ملتی که برای هویت خود ارزش قائل باشد در برابر تحمیل ایستادگی و مقاومت می‌کند، مقاومت برخلاف تسلیم موجب عقب‌نشینی دشمن می‌شود، اگر دشمن زور بگوید و عقب‌نشینی شود بدون تردید جلو می‌آید، اما ایستادگی و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی و زورگویی و باج خواهی دشمن راه جلوگیری از پیش آمدن است.
معظم‌له همچنین در دهم اردیبهشت ۹۳ در بازدید از یکی از کارخانجات صنعتی، تاکید کردند: رفتار‌های غیرمنطقی قلدر‌های جهان در مقابل جمهوری اسلامی تابعی از ضعف و قدرت ماست و هر جا روی پای خود بایستیم و قوی شویم آن‌ها مجبورند که مودبانه و منطقی برخورد کنند.
بدون تردید بهبود شرایط کشور در همه جهات طی حدود ۹۰ روز اخیر که تعهدات هسته‌ای خود را نیز در واکنش به نقض برجام از سوی آمریکا و اروپا، کاهش داده‌ایم، ناشی از اتخاذ مشی حکیمانه مقام معظم رهبری در نوع مواجهه با دشمن غدار و مستکبر است.