هنرمندی که هنرش بر فراز گنبد طلا چشم نوازی می‌کند/سوزنهایی که عاشقانه پرچم حرم مطهر رضوی را بر هم می‌دوزد
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، بی‌گمان هر بار به قصد زیارت قدم در صحن و سرای آستان هشتمین خورشید می‌گذارید، قطرات اشکی که از روزی ارادت چشمانتان را خیس کرده‌اند مانع از تماشای زیبایی‌های این قطعه از بهشت می‌شود. مکانی که هر چند همه عظمت و جلالش را از صاحب خانه‌اش دارد، اما توسط دوستدارانش با عشق مزین شده است و در طول تاریخ تا به امروز هنزمندان بسیاری، هنرش را در این آستان به یادگار گذاشته‌اند.
جلال معینیان‌فر از جمله هنرمندان عاشقی است که حالا همه او را به عنوان تنها پرچم دوز گنبد امام رضا (ع) می‌شناسند. در یکی از روز‌های دهه کرامت خبرنگار گروه فرهنگی به کارگاه پرچم دوزی این هنرمند رفت و پای حرف‌های شنیدنی‌اش از مراحل دوخت پرچمی که بر روی گنبد طلای امام هشتم(ع) نصب می‌شود نشست که در ادامه خواهید خواند:
میزان: آقای معینیان فر چه شد که وارد حرفه پرچم دوزی شدید؟
معینیان‌فر: حدوداً اواخر سال‌های ۱۳۶۲ بود که بخاطر علاقه‌ای که من به کار دوخت و دوز داشتم برادر بزرگ‌م من را پیش حاج جواد آقای فرشچی که از پرچم دوز‌های قدیمی مشهد و خانواده پرچم دوز هستند، گذاشتند؛ وی از دوستان برادرم و همه محله‌ای‌های ما بود. بعد از اینکه کار را پیش مرحوم فرشچی و پسرش یاد گرفتم، پیش ابوالفضل فرشچی اخوی آنها رفتم تا آموزش‌هایم کامل شود.
تا اینکه به سربازی رفتم و بعد از برگشتن از سربازی مجدد همین حرفه را دنبال کردم. یک مدتی متفرقه برای همکاران کار می‌کردم و شرایطم جور شد تا بتوانم برای خودم کارگاه بزنم و مستقل کار کنم.
میزان: کر می‌کردید که یک روز پرچم‌دوز گنید «امام رضا(ع)» شوید؟
معینیان‌فر: معمولاً هیچ کس اولش این فکر را نمی‌کند که یک روز بخواهد پرچم روی گنبد مطهر «امام رضا (ع)» را بدوزد، اوایل که کار را هم شروع کردم در این حال و هوا نبودم، چون اصولاً کار دوخت پرچم‌های گنبد را اساتید و بزرگان این حرفه انجام می‌دادند، در گذشته حاج آقای ولایتی که از استادان بزرگ پرچم دوزی بود، پرچم‌های گنبد را می‌دوخت؛ بعد از وی چند تن دیگر از اساتید این کار را انجام دادند، تا اینکه حاج آقای قاجار که استاد من بود پرچم دوز حرم شد، ولی بخاطر اینکه کار وی بیشتر خطاطی است و به کار دوخت پرچم نمی‌رسید، وی که کارم را قبول داشت، من را به آستان قدس رضوی معرفی کرد. البته ناگفته نماند قبل از اینکه بخواهم پرچم گنبد مطهر را بدوزم تجربه کار کردن با آستان قدس را داشتم که جریان این کارم هم خودش قصه‌ای دارد.
میزان: چه قصه‌ای؟
معینیان‌فر: اواسط دهه ۷۰ بود که دخترم به دنیا آمده بود و اوضاع مالی و زندگی‌مان به شدت بد بود به قول معروف حسابی زمین خورده بودم، یادم هست که شب جمعه‌ای رفتم حرم و روبه‌روی ضریح ایستادم و از آقا کار خواستم و به ایشان گفتم که کمک کنید تا یک چرخ داشته باشم تا بتوانم کار کنم. جمعه صبح که به جلسه قرآن هم محله‌ای‌های خودمان در خیابان گاز رفتم، پس از پایان جلسه حاج صادق آقای فرشچی که ابتدا نزد وی کار می‌کردم، بدون اینکه من چیزی درباره کار به او بگویم، از من پرسید که الان چکار می‌کنی؟ من هم ماجرا را به وی گفتم که الان سر کاری نیستم و بیکارم. بدون هیچ گونه هماهنگی و اطلاع قبلی به من گفت بیا تا یک دستگاه چرخ قلابدوزی برایت اجاره کنم تا مشغول کار شوی. واقعاً باورم نمی‌شد، یاد حرفی که دیشب در حرم به آقا زده بودم افتادم که از امام رضا (ع) خواسته بودم تا کمک کنند تا یک چرخ بگیرم.
همان روز جمعه، چرخ را گرفتم و در خانه شروع به دوخت جانماز و سجاده کردم، بعد از مدتی دیدم که دوخت جانماز- سجاده راست کار من نیست و من پرچم دوز هستم، از طرفی هم درآمدش بسیار پایین بود و مثل پرچم دوزی نبود، مجدد به حرم رفتم و به آقا گفتم که خرج و مخارج زندگی و دو تا بچه خیلی سخت است و درآمد جانماز دوزی هم کفاف‌مان را نمی‌دهد و از حضرت رضا (ع) خواستم که یک کار خوب برایم درست کند که ریزه خوار خودشان باشم.
تقریبا ًدو - سه ماهی گذشت که یکی از همکاران گفت آقای پورکریمی که مدتی با وی کار کرده بودم، قرارداد دوخت پرچم‌هایی اهدایی به هیئت‌های مذهبی را با آستان قدس بسته و خودشان به تنهایی نمی‌رسند کار را انجام دهند و چون دوخت من را قبول داشتند، از من خواستند که پیش آنها بروم.
من هم رفتم و کار را دست گرفتم و حدود یک سال و نیم طول کشید تا کار دوخت حدود ۸۰۰ پرچم را تمام کنیم، در این مدت درآمدم حسابی خوب شد. آن زمان اگر روزی دو تا سه هزار تومان کار می‌کردم خیلی خوشحال بودم، ولی با شروع کار دوخت پرچم‌های اهدایی آستان قدس درآمدم به روزی ۱۰ هزار تومان رسید و سه برابر شد، نمی‌دانم چه شد که مدتی کار دوخت پرچم‌ها متوقف کردند و سال‌های ۱۳۸۲ بود که آقای قاجار من را برای کار دوخت پرچم‌های گنبد معرفی کرد و بعد از آن کار دوخت پرچم‌های اهدایی و پرچم‌های ورودی را هم به من دادند.
میزان: تنها کار دوخت پرچم گنبد مطهر را انجام می‌دهید؟
معینیان‌فر: به‌جز دوخت پرچم‌های گنبد مطهر، کار پرچم‌های معروف به دم دری که دور رینگ‌های حرم و ۴ ورودی اصلی نصب است را هم من انجام می‌دهم. کار دوخت پرچم‌های اهدایی به هیئت‌های مذهبی سراسر کشور و چند مورد دوخت پوش روی ضریح مطهر را هم برای آستان قدس انجام داده‌اند.
میزان: سالانه چند پرچم را برای حرم می‌دوزید؟
معینیان‌فر: پرچم گنبد امام رضا (ع) از قدیم تا اواخر دهه ۸۰ ابعادش یک و نیم در سه متر بود، اما بخاطر اینکه دید پرچم مناسب نبود، به دستور حاج آقای واعظ طبسی میله پرچم تعویض و بلندتر شد و بعد از آن هم سایز پرچم گنبد مطهر بزرگتر شد و به سه در چهار متر تغییر پیدا کرد که روی آن آرم آستان قدس رضوی و عبارت «نصر من الله و فتح قریب» است و دور تا دور آن هم رضا رضا به شکل خاصی نوشته شده است.
یک سری پرچم‌هایی هم در چهار ورودی اصلی «شیخ طوسی، شیخ حرعاملی، شیخ طبرسی و باب الرضا (ع)» نصب می‌شود که معروف به پرچم‌های دم دری است که در هر وردی هشت تا پرچم نصب می‌شود، این پرچم‌ها در ایام سوگواری به رنگ مشکی در می‌آید و در ایام شادی و میلاد اهل بیت (ع) سبز رنگ است که وسط آن آرم آستان قدس رضوی است و حاشیه آن هم مانند پرچم روی گنبد رضا رضا به شکل خاص نوشته شده است.
یک سری هم پرچم‌های اهدایی آستان قدس رضوی به هیئت‌های مذهبی است؛ که هر ساله با تعدادی از هیئت‌های مذهبی در سراسر کشور تماس گرفته می‌شود و یکی - دو شب قبل از شب اول محرم در آیینی سنتی این پرچم‌ها را به هیئت‌ها اهدا می‌کنند.
در پایین این پرچم‌ها که سایزش دو متر و ۷۰ در یک متر و ۶۰ سانتی متر است، نوشته شده؛ «پرچم اهدایی به.»، که مسئولان هیئت‌ها پیش ما می‌آیند و ما اسم هیئت شان را برایشان می‌دوزیم.
به طور معمول در هر سال ۱۵ تا ۲۵ پرچم سبز و مشکی رنگ برای گنبد مطهر، حدود ۵ سری پرچم ۸ تایی سبز و مشکی رنگ برای هر ورودی که در مجموع ۱۶۰ پرچم می‌شود و ۵۰۰ تا ۶۰۰ پرچم هم برای اهدا به هیئت‌های مذهبی آستان قدس به ما سفارش می‌دهد.
میزان: شیوه دوخت پرچم‌های گنبد حرم‌ها یکسان است؟
معینیان‌فر: خیر؛ اندازه پرچمی که بر روی گنید مطهر امام حسین (ع) نصب می‌شود با اندازه پرچم گنبد مطهر امام رضا (ع) تقریباً یکسان و هر دو جنس شان از پارچه ساتن است. اما شیوه دوخت پرچم پرچم امام حسین (ع) به شکل تکه دوزی است و آنها تکه پارچه‌ها را در می‌آورند و بر روی پارچه اصلی می‌دوزند. اما ما برای پرچم امام رضا (ع) برای آنکه دید بهتری داشته باشد، نوشته‌ها را با نخ‌های مخصوصی از دو طرف پر می‌کنیم و حدود دو تا سه سانتی متر نوشته‌ها برجسته‌تر از پارچه ساتن است که دید بهتری را هم دارد و کارش ظریف‌تر و زیباتر هم می‌شود.
میزان: از چه پارچه برای دوخت پرچم‌های حرم استفاده می‌کنید؟
معینیان‌فر: جنس پارچه‌ای که برای گنبد مطهر استفاده می‌شود ساتن است که از اصفهان تهیه می‌شود، از زمانی که سایز پرچم گنبد تغییر پیدا کرد و بزرگتر شد حاج آقای عامری نامی است که جزو کسبه طبقه همکف ساختمان پلاسکو بود و به خاطر نذری که دارد هر سال کار تهیه و پرداخت هزینه‌های تمام پارچه‌های گنبد امام رضا (ع) و گنبد‌های حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری را وی بر عهده گرفته است. ما هم بعد از اینکه کار دوخت پرچم را انجام دادیم، پرچم را به تهران می‌فرستیم و آقای عامری کار خیاطی نوار زرد رنگ دور پرچم را انجام می‌دهد، خیاطی دور پرچم خیلی مهم است، چون وقتی پرچم در بالای گنبد نصب می‌شود در معرض وزش شدید باد قرار دارد، احتمال پاره شدنش هم زیاد است بخاطر همین آقای عامری چرخ مخصوصی را برای دوخت نوار دور پرچم خریداری کرده‌اند که به صورت زنجیر دور تا دور را می‌دوزد.
میزان: به‌جز برای آستان قدس رضوی برای جا‌های دیگر هم پرچم می‌دوزید؟
معینیان‌فر: ۹۰ درصد از حجم کار ما در کارگاه، مربوط به سفارش کار‌های حرم مطهر امام رضا (ع) است که به همراه ۹ نفر از شاگردهایم که در کارگاه و خانه کار می‌کنند، انجام می‌دهیم. ۱۰ درصد دیگر هم کار‌هایی است که برای دوخت پرچم گنبد‌های حرم حضرت عبدالعظیم حسنی و کار‌هایی که برای حرم شاهچراغ در شیراز سفارش می‌دهند.
میزان: برای دوخت هر پرچم گنبد تقریباً چقدر زمان می‌گذارید؟
معینیان‌فر: تمام کار‌های پرچم را من به تنهایی انجام نمی‌دهم، من به اتفاق چند تن از شاگردانم کار دوخت پرچم را انجام می‌دهیم، ولی کار اصلی‌اش با خودم است و معمولاً بین ۱۸ تا ۲۰ ساعت کار دوخت هر پرچم زمان می‌برد، چون به صورت دو رو است و زمان بیشتری باید صرف کرد.
میزان: تقریبا هر چند وقت یک‌بار پرچم‌های گنبد را تعویض می‌کنند و پرچم قبلی را کجا می‌برند؟
معینیان‌فر: زمان مشخصی ندارد، هر وقت که پرچم نیاز به تعویض و تعمیر داشته باشد، آن را عوض می‌کنند، بعضی از اوقات هم پرچم را پایین می‌آورند و اگر قابل استفاده باشد، آن را می‌شویند و اتو می‌زند و دوباره نصب می‌کنند.
طی این چند سال که من کم و بیش اطلاع دارم، پرچم‌ها را بعد از تعویض به خزانه آستان قدس رضوی تحویل می‌دهند و این طور نیست که بخواهند پرچم روی گنبد را به ارگان و یا شخص خاصی اهدا کنند. این پرچم‌های متبرکی هم که به جا‌های مختلف اهدا می‌شود عموماً پرچم‌های ورودی‌های حرم است که تقریبا مشابه پرچم گنبد مطهر است، ولی در سایر کوچک و جنس‌اش هم مخمل است.