نگاهی به هزار و ۴۵۰ روز تحولات برجامی/ امروز؛ گام دوم ایران در پاسخ به نقض برجام

گروه سیاسی ؛ امروز یکشنبه ۱۶ تیر ۹۸ بنا به گفته حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس شورای عالی امنیت ملی کشورمان، ایران گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را در واکنش به نقض‌های مکرر توافق هسته‌ای توسط آمریکا و اروپا، برخواهد داشت.

ایران در گام اول کاهش تعهدات برجامی خود، که روز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ انجام شد، ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود با خلوص ۳.۶۷ را از سطح ۳۰۰ کیلوگرمی مندرج در برجام افزایش داد و اعلام کرد دیگر تعهدی به حفظ ذخایر آب سنگین تا سقف ۱۳۰ تن مندرج در برجام ندارد. 

امروز نیز تهران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود، طیفی از انتخابات و راهبردها را پیش‌رو دارد؛ از افزایش خلوص اورانیوم غنی‌شده تا بازگرداندن راکتور اراک به شرایط سابق. این دو موردی است که روحانی رئیس شورای عالی امنیت ملی کشورمان در روز چهارشنبه  ۱۲ تیر ۹۸ در نشست هیئت دولت، مطرح کرد.

نکته قابل توجه آنکه، این کاهش تعهدات برجامی ایران، به معنای خروج تهران از توافق هسته‌ای نیست بلکه وفق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و در واکنش به نقض آشکار توافق هسته‌ای از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپایی‌ها صورت می‌گیرد.

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به فرآیند انعقاد و اجرا و تحولاتی که طی این ۴ سال بر توافق هسته‌ای موسوم به برجام گذشته است:

تیر ۹۴ - انعقاد برجام 
در روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵)، نمایندگان و دیپلمات‌های ایران و اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، آمریکا و آلمان) پس از نزدیک به ۲ سال مذاکرات فشرده در شهرهایی همچون وین اتریش، ژنو و لوزان سوئیس و نیویورک آمریکا، سرانجام در هتل کوبورگ وین پایتخت اتریش، یک توافقنامه ۳۷ بندی با ۵ ضمیمه را پیرامون ابعاد مختلف برنامه هسته‌ای ایران به امضا رساندند. این توافقنامه، برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نام گرفت.  

تیر ۹۴ - تایید برجام توسط شورای امنیت
در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۴، توافق برجام در شورای امنیت سازمان ملل به رأی گذاشته شد که با تصویب آن در آن شورا، قطعنامه ۲۲۳۱ صادر شد. قطعنامه‌ای که به منزله ملغی شدن ۶ قطعنامه قبلی علیه برنامه هسته‌ای ایران بود.

دی ۹۴ - عملیاتی شدن برجام
در تاریخ ۲۷ دی ۹۴، برجام به مرحله اجرا درآمد. از این روز به بعد باید مطابق با نص صریح برجام، آنطور که مسئولان دولتی گفتند تمامی تحریم‌هایی که آمریکا و اوپا علیه برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرده بودند، باید ملغی می‌شد.

فروردین ۹۵ - منع استفاده از دلار
در حالی که حدود ۸۰ روز از اجرایی شدن برجام می‌گذشت، عباس عراقچی مسئول ستاد پیگیری و نظارت بر اجرای برجام در یک گفت‌وگوی زنده تلویزیونی اعلام کرد که «آمریکایی‌ها در روند اجرای برجام و متعاقب آن در روند رفع تحریم‌ها کارشکنی می‌کنند و تمایلی به جداسازی و شفاف سازی تحریم‌های اولیه و ثانویه ندارند».

«مارک تونر» سخنگوی وقت وزارت خارجه آمریکا نیز در همان مقطع اعلام کرد که دولت متبوعش فعلا قصد ندارد به ایران و شرکت‌ها و بانک‌های خارجی طرف معامله با این کشور مجوز استفاده از دلار را صادر کند.

مرداد ۹۵ - ماجرای ۴۰۰ میلیون دلار
روزنامه وال استریت ژورنال طی خبری مدعی شد که پرداخت ۴۰۰ میلیون دلار به ایران در ارتباط مستقیم با آزادی زندانیان آمریکایی از ایران است؛ موضوعی که اگرچه بلافاصله از سوی وزارت خارجه آمریکا تکذیب شد، اما تبدیل به مناقشه‌ای در فضای سیاسی این کشور شد.

«سی. ان. ان» نیز پرداخت ۴۰۰ میلیون دلار به ایران را قسط اول از ۱.۷ میلیارد دلار غرامتی دانسته که طبق رای دادگاه بین‌المللی لاهه در ازای خرید‌های ایران در زمان شاه مخلوع باید از سوی آمریکایی‌ها پرداخت شود؛ آنطور که در گزارش «سی ان ان» آمده بود به دلیل وجود تحریم‌های مربوط به ممنوعیت استفاده از دلار‌های آمریکایی در معاملات با ایران، این پول توسط بانک مرکزی سوئیس و هلند تامین شده و در یک هواپیمای بی نام و نشان و در بسته‌های چوبی حاوی فرانک‌های سوئیس و یورو سایر واحد‌های پولی خارجی به ایران فرستاده شده است.

تیر ۹۶- تحریم افراد و نهادهای ایرانی توسط اتحادیه اروپا 
انعقاد توافق هسته‌ای دوساله شده بود که اتحادیه اروپا در اقدامی مغایر با روح برجام، فهرست افراد و نهاد‌های ایرانی مورد تحریم خود را به‌روز رسانی کرده است. در لیست تحریمی صادر شده از طرف اتحادیه اروپا، اسامی چهره‌های شاخصی از جمله سرلشکر قاسم سلیمانی به چشم می‌خورد. این لیست در مجموعه ۳۷ شخصیت و شرکت ایرانی را شامل می‌شد.

شهریور ۹۶ - بهانه بند T
اجرای برجام در میانه‌های راه بود که آمریکایی‌ها بهانه جدیدی برای دسترسی به مراکز غیر هسته‌ای و نظامی ایران یافتند؛ «بند T ضمیمه یک برجام» همان بهانه جدید آمریکایی‌ها بود تا بواسطه آن برای بازرسی از اماکن غیرهسته‌ای ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فشار وارد آورند.

مهر ۹۶ - خودداری آمریکا از تایید مجدد برجام
دونالد ترامپ رئیس رژیم آمریکا طی نطقی از تایید مجدد برجام سرباز زد و اعلام داشت که ایران به مفاد برجام پایبند نبوده است! این در حالی است که مطابق با یکی از بند‌های مفاد عمومی برجام، تنها مرجع رسمی راستی آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران و اعلام پایبندی یا عدم پایبندی تهران به توافق هسته‌ای، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و این نهاد بین‌المللی نیز از زمان انعقاد و اجرایی شدن برجام در دیماه ۹۴، تا مهر ۹۶ که ترامپ از تایید برجام خودداری کرد،  هشت بار پایبندی و عدم تخطی ایران از مفاد برجام را طی گزارش‌هایی رسمی اعلام کرده بود.

آبان ۹۶ - اجرایی شدن کاتسا 
طفل نوپای برجام تازه راه رفتن آموخته بود که تحریم‌های کاتسا علیه ایران اجرایی شد. این تحریم‌ها به سبب گستردگی دایره شمول، «تحریم‌های مادر» یا «سیاهچاله تحریم‌ها» نام گرفت. مطابق با قانون مزبور که به نام‌های «S۷۲۲» یا «سیدا ۲۰۱۷» یا «hr۳۳۶۴» و یا «کاتسا» معروف شده بود، مسئولان سپاه پاسداران و مرتبطین آن‌ها با ادعای واهی و مضحک حمایت از تروریسم در فهرست تحریم قرار می‌گیرند! آنچه در این طرح قابل تامل است آنکه طبق بندی از آن، سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی در ذیل فرمان اجرایی ۱۳۲۲۴ و از طریق اداره «اُفک» وزارت خزانه داری آمریکا در ردیف سازمان‌های تروریستی، مورد تحریم قرار می‌گیرد.

اردیبهشت ۹۷ - خروج آمریکا از برجام
در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۷، ترامپ طی یک سخنرانی فرمان خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های هسته‌ای را علیه ایران امضا کرد. ترامپ در سخنرانی خود ضمن تکرار ادعا‌های خود و تاکید بر دروغ‌های نتانیاهو علیه برنامه هسته کشورمان، ایران را به نقض برجام متهم کرد و گفت: برجام هیچ سودی نداشته است.

اردیبهشت ۹۷ - ماندن مشروط ایران در برجام و خروج کمپانی‌های اروپایی 
در همان روز سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت ۹۷، روحانی طی یک سخنرانی در واکنش به خروج آمریکا از برجام، گفت که از این لحظه توافق برجام بین ایران و ۵ کشور است. از این لحظه ۱+۵، یک را از دست داده است. به وزارت امور خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده با مذاکرات با کشور‌های اروپایی و دو کشور بزرگ دیگر، یعنی روسیه و چین رایزنی‌ها و هماهنگی و مذاکرات لازم را انجام دهد. اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه به این نتیجه رسیدیم که با همکاری ۵ کشور می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، برجام پایدار خواهد ماند.

کمپانی‌هایی اروپایی نظیر توتال، ایرباس، زیمنس، مرسک، دنیلی و ... یکی پس از دیگری اعلام کردند که به سبب خروج آمریکا از برجام و از ترس تحریم شدن توسط آمریکا دیگر نمی‌توانند در بازار ایران فعالیت کنند و یا با ایران مراوده داشته باشند.

تیر ۹۷ - لغو مجوزهای برجامی توسط آمریکا
«دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا» موسوم به «افک» مجوز‌های عمومی صادر شده بعد از حصول برجام برای مشخص کردن فعالیت‌های خاص با ایران را لغو کرد.

تیر ۹۷ - اولین جلسه بدون آمریکا؛ تداوم صادرات نفت ایران، وعده اروپا
نخستین نشست کمیسیون مشترک برجامِ بدون آمریکا در سطح وزرای خارجه توافق هسته‌ای ایران و ۱+۴، روز جمعه ۱۵ تیر ۹۷ در هتل کوبورگ وین برگزار شد. این نشست با یک بیانیه ۱۰ بندی به کار خود پایان داد. «ارتقای روابط اقتصادی با ایران» و «تداوم صادرات نفت ایران» دو موضوع مهمی بود که در بند هشتم این بیانیه بدان تصریح شده بود. بیشتر

مرداد ۹۷ - اعمال بسته تحریم هسته‌ای ایران توسط آمریکا
به موازات فرمان ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، مسئولان وزارت خارجه و وزارت خزانه داری این کشور دو تاریخ مشخص را برای تجدید تحریم‌ها علیه ایران اعلام کردند. تاریخ اولی که از سوی آمریکایی‌ها اعلام شد، ۶ آگوست ۲۰۱۸ برابر با ۱۵ مرداد ۹۷ بود. طبق اعلام دست‌اندرکاران تحریم ایران در وزارت خزانه‌داری آمریکا از روز ۱۵ مرداد ۹۷، تحریم‌ها در حوزه‌های  حمل ونقل دریایی، هوایی، ریلی؛ خودروسازی؛ طلا و فلزات گرانبها؛  فلزات خام و نیمه خام و خرید دلار؛ عملیاتی شد. بیشتر

آبان ۹۷ - تحریم نفتی و بانکی ایران توسط آمریکا
روز سیزده آبان ۹۷، حدود ۶ ماه بعد از خروج واشنگتن از برجام، رژیم آمریکا، تحریم‌های نفتی و بانکی را که به موجب توافق هسته‌ای لغو شده بود، علیه ملت ایران احیاء کرد. در این روز ضرب‌الاجل اروپایی‌ها نیز برای ارائه راهکاری جهت حفظ برجام، پایان یافت اما خبری از اقدام آنها نشد. همچنین در این روز خبر موافقت آمریکا با معافیت ۸ کشور از جمله چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی و ترکیه در تحریم نفتی ایران منتشر شد؛ به این معنا که این کشور‌ها که خریداران عمده نفت ایران هستند، حتی پس از ۱۳ آبان ۹۷ هم می‌توانند از ایران نفت بخرند. بیشتر

بهمن ۹۷ - رونمایی از یک کانال مراوده‌ای ناقص به نام اینستکس
روز پنجشنبه ۱۱ بهمن ۹۷، بالاخره بعد از حدود ۲۷۰ روز که از خروج آمریکا از برجام می‌گذشت، اروپایی‌ها از مکانیسم خود برای مراوده اقتصادی با ایران - البته فقط روی کاغذ- رونمایی کردند. این مکانیسم «اینستکس» نام گرفت و مدیریت آن به یک بانکدار ۶۹ ساله آلمانی به نام «پر فیشر» که مدیر سابق «کامرتس بانک» (Commerzbank) بود، سپرده شد.

اما هنوز ساعاتی از اعلام به ثبت رسیدن «اینستکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا نگذشته بود که مواضع وزرای خارجه سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه، این شائبه را تقویت کرد که تروئیکای اروپایی رویکرد زیاده‌خواهانه در پیش گرفته‌اند و قصد دارند تکمیل کانال مالی مزبور را منوط به مذاکرات منطقه‌ای و موشکی کنند. بیشتر

اسفند ۹۷ - سفر مدیر اینستکس به تهران
شامگاه دوشنبه ۲۰ اسفند۹۷، «پر فیشر» مدیر آلمانی شرکت «اینستکس» وارد تهران شد و بلافاصله با روسای نمایندگی‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران دیدار کرد و در سفارت آلمان در تهران، ضیافتی شام به مناسبت حضور او برپا شد؛ ضیافتی که در آن عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان و تنی چند از فعالان بخش خصوصی کشور نیز حضور داشتند.

«اینستکس یک نوزاد تازه متولد شده است و تا بزرگ شود مدت زمان طولانی لازم است»! این پاسخی است که «پر فیشر» به سوال یکی از فعالان بخش خصوصی ایران در ضیافت دوشنبه شب سفارت آلمان داد. از فیشر پرسیده شده بود که «وقتی تراز تجاری ایران با اروپا منفی است، وقتی کانال مالی ثبت شده محدود به مواد غذایی و خوراک دام و دارو شده، وقتی این کانال کالا‌های سرمایه‌ای را شامل نمی‌شود، وقتی قرار نیست نفتی از ایران خریداری شود، وقتی بانک‌های درجه اول تمایلی جهت حضور در این کانال نشان ندادند، وقتی سایه سنگین اختلافات در خصوص سیاست‌های منطقه‌ای وجود دارد و…، چطور اینستکس کارایی و اجرایی خواهد شد؟» بیشتر

اردیبهشت ۹۸ - عدم تمدید معافیت نفتی ۸ کشور
در روز پنجشنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۸، سردمداران رژیم تروریستی آمریکا اعلام کردند که دیگر اجازه خرید نفت از ایران را به هیچ کشور دیگری نمی‌دهند و هر کشوری از این تاریخ به بعد از ایران نفت بخرد، مورد مجازات کاخ سفید قرار می‌گیرد. بیشتر

اردیبهشت ۹۸ - گام اول کاهش تعهدات برجامی ایران
جمهوری اسلامی ایران، روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد.

در بیانیه‌ صادره از سوی شورای عالی امنیت ملی کشورمان در تاریخ مزبور، آمده بود: جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام از جمله تعهد به رعایتِ محدویت‌های «نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخائر آب سنگین» را متوقف می‌کند.

ایران در همان روز ۱۸ اردیبهشت اعلام کرد به کشور‌های باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد و چنانچه این کشورها در این مدت ۶۰ روزه نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند،جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد. بیشتر

خرداد ۹۸ - سفر برجامی وزیر خارجه آلمان به تهران
روز دوشنبه ۲۰ خرداد ۹۸ هایکو ماس وزیر خارجه آلمان به تهران آمد تا مگر ایران را از ادامه تعلیق تعهدات یکطرفه هسته‌ای‌اش منصرف کند و بی‌عملی و انفعال اروپا در ۶۰ روز ضرب الاجل تعیین شده از سوی ایران را توجیه کند اما از محمد جواد ظریف رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان شنید که «ایران دیگر نمی‌تواند به صورت یکجانبه به تعهدات برجامی پایبند باشد و اروپا نباید چنین توقعی از ایران داشته باشد». بیشتر

تیر ۹۸ - افزایش ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران
طبق برجام، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نباید از سقف ۳۰۰ کیلوگرم فراتر برود. اما به سبب خروج آمریکا و بدعهدی‌های مکرر طرف اروپایی، طبق همان برجام، از روز پنجشنبه ۶ تیر ۹۸، تولید و ذخیره اورانیوم غنی‌شده در ایران از سقف ۳۰۰ کیلوگرم فراتر رفت. بیشتر

تیر ۹۸ - اتمام حجت برجامی روحانی
حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس‌ شورای عالی امنیت ملی کشورمان در جلسه روز چهارشنبه ۱۲ تیر ۹۸ هیئت دولت، با اشاره به انفعال و بی‌عملی اروپا در مهلت و ضرب‌الاجل ۶۰ روزه تعیین شده از جانب ایران، بدقولی اروپایی‌ها را اینچنین روایت کرد: مسئولان اروپایی به آنچه که به ایران در این مدت برای حل مشکلات برجامی قول داده و توصیه کرده‌اند، عمل نکرده‌اند.

روحانی در همان جلسه گفت: ایران از روز یکشنبه ۱۶ تیر، در چارچوب برجام، گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در پاسخ به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی اروپا، برخواهد داشت. امروز در غنی‌سازی از مرز ۳۰۰ کیلو عبور کرده‌ایم و ادامه خواهیم داد؛ در تولید آب سنگین نیز به ۱۳۰ تن تعهدی نداریم و این مقدار ممکن است افزایش داشته باشد. همچنین راکتور اراک را از ۱۶ تیر به شرایط سابق برمی‌گردانیم. بیشتر

تیر ۹۸ - ماجرای ۱۱ تعهد اروپا به ایران
روز چهارشنبه ۱۲ تیر ۹۸، محمد جواد ظریف در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران گفت: بعد از خروج آمریکا از برجام، سه کشور اروپایی آلمان و انگلیس و فرانسه طی جلسه‌ای ۱۱ تعهد به ایران دادند؛ این یازده تعهد شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی بود، بنابراین اینستکس اگر عملیاتی شود، تازه مقدمه‌ای بر این ۱۱ تعهد اروپایی‌ها است.

آنطور که از این سخنان وزیر امور خارجه کشورمان، استنباط می‌شد، اروپایی‌ها در همان ۱۴ ماه پیش که آمریکا از برجام خارج شد، برای ماندن ایران در برجام، ۱۱ وعده به تهران دادند، اما بعد از ۱۴ ماه، به هیچ کدام از آن تعهدات جامه عمل نپوشانده‌اند و حالا اصطلاحا دبه کرده‌اند و در واکنش به اقدام متقابل ایران که از قضا در چارچوب بند ۳۶ برجام است، هیاهو راه انداخته‌اند. بیشتر