اینستکس چیست؟
شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره ۱۳۹ در خیابان برسی پاریس ثبت شده است، جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه در آن قرار دارد. مدیر عامل این شرکت نیز "پر فیشر" یک بانکدار آلمانی از فرانکفورت است. انگلستان هم نقش حسابرس و بازرس آن را ایفا می‌کند.
ثبت اینستکس در فرانسه به معنای اعلام موجودیت سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران است و بانک مرکزی ایران نیز باید همچون اروپایی‌ها شرکتی در تهران ایجاد کند که طرف حساب اینستکس باشد.
براین اساس هم دوم اردیبهشت سال جاری شرکت سهامی خاص Special Trade and Finance Institute «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» (STFI) نهاد متناظر اینستکس به مدیر عاملی «علی اصغر نوری» به ثبت رسید و «حمید قنبری» هم به عنوان رئیس هیئت مدیره انتخاب شد.
** اینستکس چیست؟
۱. اینستکس بانک محسوب نمی‌شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی که قصد صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند، به عهده خواهد داشت.
۲. اینستکس موسسه‌ای است که این اجازه را می‌دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. در این سازوکار یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می‌کند و در قبال آن اعتباری به دست می‌آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
به عنوان مثال ایران در این ساختار می‌تواند به اسپانیا نفت بفروشد و اعتبار مالی لازم برای پرداخت به یک شرکت آلمانی را که به ایران کالا یا خدمات داده است، تامین کند و پول از طریق خاک اروپا بین دو شرکت مبادله شود.
در نتیجه در این سازوکار قرار نیست ایران پولی دریافت کند، بلکه نفت یا مواد صادراتی خود را به کشور‌های اروپایی می‌دهد و در مقابل از آن‌ها اقلام مورد نیاز خود را دریافت می‌کند.
** اینستکس شامل چه اقلامی خواهد شد؟
طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه ۳ کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که کشور‌های دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.
حمید بعیدی نژاد سفیر کشورمان در لندن نیز چندی قبل در صفحه توییتر خود در رابطه با اینستکس گفته بود: «سه کشور اروپایی (فرانسه- آلمان- انگلستان) پیشنهاد کرده‌اند که برای عملیاتی شدن سریع کانال مالی که برای تسهیل تجارت بین دو کشور در تمامی زمینه‌ها تاسیس شده است، فاز اول آن به پرداخت‌های مرتبط با اقلام کالا‌های اساسی و پزشکی اختصاص یابد.»
همچنین وی درباره اقلامی که قرار است در فاز اول اینستکس مبادله شوند، توضیح داد:
۱-انواع محصولات کشاورزی مانند سویا و ذرت، ۲- انواع محصولات غذایی، ۳-میوه و سبزیجات، ۴-سموم کشاورزی، کود و بذر‌های گیاهی، ۵-غذای دام شامل کنجاله و علوفه، ۶- شیرخشک و مواد اولیه، ۷-مواد اولیه دارویی، ۸- انواع دارو‌های عمومی و دارو‌های بیماری‌های خاص، ۹- انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، ۱۰-دستگاه‌ها و وسایل پیشرفته جراحی و اتاق عمل، ۱۱-تجهیزات پیشرفته پزشکی مانند دستگاه‌های رادیو تراپی و پرتو درمانی جهت مقابله با سرطان، ۱۲- انواع واکسن‌های انسانی و دامی و.
ابهامات و ایرادات کار کجاست؟
۱. برخی اینستکس را کانال مالی مختص ۳ کشور اروپایی و ایران دانسته‌اند، اما فرانسه، آلمان و انگلیس آن را سازوکاری برای استفاده همه کشور‌های اروپایی است. عدم حضور دیگر کشور‌ها از جمله چین و روسیه در بدو راه‌اندازی این سازوکار همچنین باعث شده تا در مورد جامعیت آن تردید‌هایی ایجاد شود.
۲. همچنین تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو و ندادن پول به ایران، دیگر نقاط ضعفی است که برای اینستکس برشمرده‌اند چراکه مبادلات غذا و دارو تا پیش از راه‌اندازی این کانال نیز جاری بوده است.
۳. علاوه بر این، همان‌طور که در بیانیه اروپایی‌ها نیز آمده، اینستکس قرار است در چارچوب قوانین مربوط به شفافیت مالی عمل کند و از این رو ممکن است، ایران را مجبور به پذیرش و تصویب FATF کند و در صورت عدم تصویب آن، به وعده خود برای ایمن کردن تجارت ایران با اروپا عمل نکرده و اینستکس را متوقف کند.
۴. در حالی که این سامانه، هیچ ارتباطی به مکانیسم‌های بانکی ندارد، صرفاً یک سامانه تهاتری محدود به غذا و داروست و تحریم‌هایی که اروپایی‌ها در برجام متعهد به برداشته شدن آن‌ها شده‌اند، با وجود این سامانه همچنان پابرجا خواهند بود.
۵. اینستکس صاحب اراده است، یعنی می‌تواند درستی یک خرید و فروش را تایید نکند. کمااینکه اعلام کرده در ابتدا تنها اقلام بشردوستانه را کارسازی می‌کند. در این شرایط ممکن است اینستکس اجازه خرید برخی اقلام به ایران را ندهد و مجددا محدودیت‌هایی برای ایران وضع کند.
۶. اینستکس مراقبت خواهد کرد ایران اقلام تحریمی نخرد و اقلام خریداری شده دست نهاد‌های تحریمی نرسد!
۷. یکی از مهم‌ترین نقایص اینستکس عدم تضمین خرید نفت ایران است. اروپایی‌ها با این تصمیم نشان دادند که در زمینه تحریم حتی اگر همدست آمریکا نباشند، هرگز مقابل او هم نیستند و تا آمریکا اجازه خرید نفت به اروپا را ندهد، این کشور‌ها نفت ایران را نمی‌خرند.
۸. یکی از مهم‌ترین نکات مطرح شده در بیانیه سه کشور اروپایی، ملزم کردن ایران به تعهدات برجامی خود است. در حالی که آمریکا از برجام خارج شده و اروپا نیز به یک دهم تعهدات خود عمل نمی‌کند، اما از ایران خواسته شده همچنان به برجام پایبند باشد.
۹. مهم‌ترین مشکل اینستکس در تولید امید کاذب است. نشانه‌های آن نیز کم‌کم در حال بروز است. کشور سالهاست که معطل وعده‌های توخالی غرب است و تا امید‌های کاذب وجود دارد، نمی‌توان انتظار حرکت و تلاش واقعی داشت.
منبع:تسنیم