رویکرد ویژه سازمان زندانها در بازپروری مجرمان/ از اعزام آموزشیاران به زندان تا اشتغال به تحصیل بیش از ۲ هزار مددجو در مقطع کاشناسی و فنی حرفه‌ای زندان‌های تهران
بر این اساس نقش قضات ناظر بر زندانها، شورا‌های حل اختلاف و اجرای احکام زندانها در کاهش جمعیت کیفری و تعیین تکلیف زندانیان تحت قرار بسیار مهم است، اما نباید از اهمیت آموزش و نقش آن در جلوگیری از تکرار جرم غافل ماند؛ افزون بر این بازپروری بزهکاران از جمله هدف‌های بنیادی عدالت کیفری است که در پرتو آن نظام شخصیت این دسته از افراد بازسازی شده و امکان دوباره هنجارمند شدن و بازگشت آنان به جامعه تقویت و در نتیجه آن کاهش جمعیت کیفری محقق می‌شود.
در محیط زندان برنامه‌های متعددی برای اصلاح و درمان بزهکاران تدوین شده و به اجراء در می‌آید که تحصیل زندانیان از اساسی‌ترین برنامه‌های بازپرورانه است و در نتیجه آن بزهکاران به حق بر تحصیل دست می‌یابند و از سوی دیگر، به سمت هنجارمندی پیش می‌روند.
بازپروری بزهکاران و تحصیل زندانیان در بالاترین سطح مورد توجه دستگاه قضایی و نظام عدالت کیفری است، سواد آموزی زندانیان راهی برای جلوگیری از ارتکاب مجدد جرم است و از آنجایی که جهل به قانون رافع مسئولیت نیست توجه به نقش آموزش در آشنایی بیشتر محکومین به حبس با قوانین در جلوگیری از تکرار جرم راهگشا است.
از سویی دیگر جامعه شناسان معتقدند در اجرای مجازات فرد بزهکار، باید حالت ترمیمی بودن مجازات مد نظر قرار گیرد. یعنی علاوه بر تنبه، باز اجتماعی شدن فرد مورد توجه باشد، تا فرد مجددا مرتکب جرم یا بزه نشود. در نتیجه بحث اصلاح و تربیت و پیشگیری از تکرار جرم، و عجین کردن فرد با ارزش‌های جامعه مورد اهمیت است، این همان رویهای است که نظام عدالت کیفری در دستگاه قضایی در پرتو رویکرد درمانی – اصلاحی بر آن تمرکز یافته است.
در واقع حق تحصیل در بالاترین سطح تقنینی به رسمیت شناخته است. اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برجستهترین نمود این توجه است؛ به موجب این اصل «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.» بر پایه این اصل همه شهروندان حق دارند تا پایان دوره متوسطه به صورت رایگان به تحصیل ادامه دهند.
در قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۱۳۹۰ به موجب ماده ۲۱۱ به شکل شفافتری به این حق زندانیان اشاره شده است. از این رو، بر اساس قسمت ۴ بند ن. این ماده «آموزش زندانیان واجد شرایط با همکاری وزارت آموزش و پرورش» به دستگاه قضایی واگذار شده است تا به واسطه تعامل این نهاد با وزارت آموزش و پرورش دسترسی شهروندان زندانی به حق بر تحصیل امکانپذیر شود.
در همین راستا نیز سازمان زندانها با انعقاد تفاهم نامه با وزارت آموزش و پرورش به هر چه بهتر عملیاتی کردن این هدف گام برداشته است، سوم مرداد ماه سال ۹۴ بود که اصغر جهانگیر رئیس سازمان زندانها با وزیر آموزش و پرورش وقت تفاهم نامه مشترکی در راستای توسعه سواد آموزی در زندانها منعقد کردند البته هدف اصلی این تفاهم نامه ایجاد چتر حمایتی برای فرزندان زندانیان بود؛ چراکه یکی از آسیب‌های بزرگ در موضوع زندان، خانواده زندانیان است که با دور شدن سرپرست خانواده، آن‌ها دچار انواع آسیب‌ها می‌شوند که یکی ازشایع‌ترین آن‌ها افت تحصیلی کودکان و عدم ادامه تحصیل است که متاسفانه این مساله زمینه را برای ورود آنان به چرخه جرم فراهم میکند.
به گفته جهانگیر رئیس سازمان زندان ها بیش از ۲۰۰ انجمن حمایت از خانواده زندانیان در کشور مشغول ارائه خدمات حمایتی به خانواده زندانیان هستند که وزارت آموزش و پرورش باید از این ظرفیت برای توسعه اقدامات حمایت تحصیلی فرزندان زندانیان استفاده کند.
پرواضح است که بازپروری بزهکاران همچنان نیز از اصلیترین هدف‌های عدالت کیفری در کشورمان است که با عملیاتی شدن آن حرکت در مسیر کاهش جمعیت کیفری محقق می‌شود و بر این اساس بزهکاران در سایه حق مذکور با آموزه‌های تربیتی و پرورشی و شیوه‌های درست برخورد با مناسبت‌های اجتماعی آشنا می‌شوند، اصغر چهانگیر در آبان ماه سال ۹۶ در خصوص سوادآموزی زندانیان در کشور از اشتغال به تحصیل ۲۴ هزار زندانی طی سال‌های گذشته خبر داده است.جهانگیر با اشاره به آمار زندانیان بی سواد ایرانی زیر ۶۰ سال ادامه داد: ۴۲۴۹ زندانی بی سواد ایرانی زیر ۶۰ سال در حال سواد آموزی در زندان‌های کشور هستند. رئیس سازمان زندانها گفت: دلیل زندانی شدن بسیاری از افراد زندانی کم سواد و یا بی سواد اغفال شدن آن‌ها توسط سودجویان و متخلفان به دلیل کم اطلاعی و ناآگاهی ناشی از پایین بودن سطح تحصیلات است.با توجه به اهمیت این موضوع در سیاست قضایی کشورمان و تمرکز قضات و مجموعه قوه قضائیه بر کاهش جمعیت کیفری به نظر میرسد این آمار با تغییراتی همراه بوده باشد.
جهانگیر با بیان اینکه افزایش آگاهی زندانیان در عدم بازگشت مجدد آنان به چرخه جرم موثر است، افزود: هدف از توسعه برنامه‌های اصلاحی و تربیتی و توانمند سازی آنان این است که به صورت اراده فردی امکان بازگشت آنان به چرخه جرم را از بین ببریم.
همچنین مدیرکل زندان‌های استان تهران دوم آبان سال ۹۶ و همزمان با آغاز سال تحصیلی از اشتغال به تحصیل ۲۳۹۵ مددجو در زندان‌های تهران خبر داد و تاکید کرد کارشناسان فرهنگی در شناسایی مددجویان مستعد تلاش کنند.
مصطفی محبی با اشاره به جایگاه و نقش مثبت ادامه تحصیل در روند اصلاح و تربیت مددجویان در اسفند ماه سال گذشته گفته بود: در سطح زندان‌های استان در مجموع ۲۱۸ مددجو در مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد مشغول یه تحصیل هستند که از این تعداد ۲۱۴ مددجو در مقاطع کاردانی و کارشناسی و ۱۴ مددجو در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های علمی کاربردی و پیام نور و دولتی شاغل به تحصیل هستند.
در هنرستان‌های فعال در زندان‌های استان تعداد ۱۹۲۰ نفر مددجو در ۶ مرکز ندامتگاه قزلحصار، بازداشتگاه اوین، زندان رجایی شهر، ندامتگاه شهرری، مجتمع ندامتگاه تهران بزرگ و کانون اصلاح و تربیت در رشته‌های برق ساختمان، نقشه کشی، تعمیر اتومبیل سواری، برق خودرو، تصویر سازی کامپیوتر، حسابداری مالی، پرورش قارچ خوراکی و طراحی و توسعه صفحات وب مشغول به تحصیل می‌باشند.
وی تاکید کرد: در زندان‌های استان تهران برای افرادی که تمایل درونی برای بهبود و پیشرفت ارزش‌های بشری در کلیه زمینه‌ها برای تمام مددجویان فراهم است که این امر ناشی از فعالیت‌های شبانه روزی همکاران در کلیه قسمت‌ها است.
سال گذشته نیز از سوی مسئولین آموزش زندان‌های استان و نهضت سوادی آموزی، تعداد ۳۸ نفر مددجوی زندان‌های استان موفق به دریافت گواهینامه در دوره‌های سواد آموزی و انتقال شده اند.
در دوره‌های اخیر نیز، تعداد ۸۳ مددجوی بی سواد و کم سواد در اردوگاه فشافویه و مجتمع ندامتگاه تهران بزرگ شناسایی شده‌اند و هم اکنون با اعزام آموزشیار نهضت سواد آموزی، دوره‌های سواد آموزی و تحکیم در آن مراکز در حال برگزاری است که قطعاً ادامه این روند می‌تواند در ریشه کن شدن امر بی سوادی در سطح زندانها و جامعه کمک شایان توجهی کند.
بسیاری از روسا و مسئولین مرتبط با حوزه زندان بر اهمیت نقش تحصیل در جلوگیری از ورود دوباره زندانیان به چرخه جرم و در نتیجه کاهش جمعیت کیفری تاکید کردند، بنابراین پر واضح است که آموزش و پرورش زندانیان سازوکاری مناسب برای بازپروری بزهکاران محبوس بوده که مورد توجه دستگاه قضایی و سیاست کلی در کشورمان است تا به این وسیله افزون بر ایجاد فرصت تحصیل برای زندانیان، زمینههای بازپروری این دسته به منظور کاهش شمار تکرار جرم نیز فراهم شود.