«شینزو آبه» در تهران/ حقوقی که نادیده گرفته شد؛ اقداماتی که «شاید» انجام شود

گروه سیاسی ؛ امروز چهارشنبه، تهران میزبان «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن خواهد بود. اهمیت این سفر در رسانه‌ها و افکار عمومی به دلیل حضور آبه به عنوان اولین نخست وزیر ژاپنی پس از چهل سال در ایران است.

 

امضا پیمان دوستی میان دو کشور در سال ۱۳۰۸، سرآغاز روابط رسمی آن‌ها بود. از آن زمان تاکنون، علی رغم تغییرات سیاسی رخ داده در فضای داخلی ایران و مواجه جمهوری اسلامی با انواع فشار‌ها و هجمه‌های بین المللی و مستند به مهر‌های شورای امنیت، ژاپنی‌ها تلاش کرده اند مناسبات خود را با  کمترین فراز و فرود ادامه دهند. کاهش حجم روابط تجاری ژاپن با ایران در اثر فشار‌های آمریکا اما با وجود این مساله، به دلیل شکل روابط توکیو با واشنگتن این کشور نیز در برخی بزنگاه‌های تاریخی ایران را تنها گذاشته است.

آمار نشان می‌دهد واردات نفتی ژاپن از کشورمان در نتیجه تهدیدات و فشار‌های آمریکا نوسان زیادی را تجربه کرده است. تا پیش از سال ۲۰۱۱، ژاپن روزانه نزدیک به ۳۱۵ هزار بشکه نفت از ایران وارد می‌کرد. این رقم پس از اعمال تحریم‌ها به ۱۷۰ هزار بشکه رسید. بعد از امضا برجام و رفع محدودیت‌های تجاری با ایران، سقف خرید ژاپنی‌ها به ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسید؛ اما اکنون در نتیجه خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و اعمال مجازات برای کشور‌های خریدار نفت ایران، تقاضای ژاپن به صفر رسیده است.

در همین رابطه جواد منصوری سفیر پیشین ایران در چین به خبرنگار میزان گفت: «ژاپن در مواردی صرفا بر اساس فشار آمریکا حق ملت ایران را نادیده گرفته است. توقف خرید نفت، خروج از بخش سرمایه گذاری در مناطق جنوبی کشور، پایان دادن به همکاری‌های علمی و فنی دو جانبه و اقدامات مالی و بانکی از جمله این مسائل است. با این حال برخلاف برخی کشور‌ها که این اقدامات را با تبلیغات گسترده و اهانت و تهمت به جمهوری اسلامی انجام دادند، مقامات توکیو بدون سر و صدا تهدیدات آمریکایی‌ها را عملیاتی کردند.» 

 

ژاپن در محیط بین المللی کشور مستقل سیاسی به حساب نمی‌آید. این کشور در نتیجه اعمال فشار سیاستمداران آمریکا پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، از داشتن نیروی نظامی محروم شد؛ تا آنکه در چند سال اخیر در نتیجه اقدامات آبه تلاش‌هایی برای تغییر قانون اساسی ژاپن و داشتن نیروی نظامی صورت گرفت. بر همین اساس ژاپن در مقابل تهدیداتی که از سوی کره شمالی و تحرکات چین در دریای جنوبی احساس می‌کند به ۵۰ هزار نیروی آمریکایی که در ۲۳ پایگاه نظامی این کشور حضور دارند، وابسته است.

همچنین به رغم اعلام ناخرسندی مکرر توکیو از خروج دولت ترامپ از برجام، این اقدام آمریکا به سرعت اثر منفی خود را در لغو سفر آبه به تهران در سال ۲۰۱۸ نشان داد؛ بنابراین نمی‌توان بازی مستقلی از ژاپنی‌ها در کاهش تنش میان ایران و آمریکا انتظار داشت. نکته دیگر به ماهیت مسائل میان تهران و واشنگتن برمی گردد. در این خصوص منصوری تصریح کرد: اختلافات میان ایران و آمریکا عمیق‌تر از آن است که اشخاصی مانند شینزو آبه بتوانند بر آن اثر بگذارند. حفظ مناسبات تهران با توکیو در چهل سال گذشته از یک سو و روابط نزدیک این کشور با واشنگتن احتمالا می‌تواند صرفا به آبه نقش منتقل کننده نظرات و مواضع را بدهد. با توجه به سابقه خانوادگی وی، آبه از پختگی سیاسی و شخصیت قابل قبولی برخوردار است. اعمال تحریم در بخش پتروشیمی در آستانه این سفر، موید تمایل نداشتن آمریکا برای رفع مشکلات است و هدف ترامپ صرفا نمایشی سیاسی برای مصرف داخلی آمریکا است تا بتوانند در انتخابات بعدی از آن استفاده کند؛ لذا تا زمان تغییر رفتار واشنگتن، نه نخست وزیر ژاپن و نه هیچ مقام دیگری پتانسیلی برای میانجیگری ندارد.

 

برنامه توکیو برای حفظ بازار ۸۰ میلیونی ایران
اما آیا این سفر برای ژاپنی‌ها فقط در حوزه مسائل بین المللی خلاصه می‌شود؟ پاسخ به این پرسش منفی است. ژاپن سومین اقتصاد جهان و سومین مصرف کننده نفت پس از آمریکا و چین است. ایران هم چهارمین دارنده منابع نفتی به شمار می‌رود. براین اساس رویکرد تهران نسبت به توکیو می‌تواند در راهبرد‌های اقتصادی و توسعه‌ای این کشور مهم باشد. در حال حاضر ژاپنی به دلیل عدم تمدید معافیت‌های نفتی از سوی آمریکا، میزان خرید خود را از امارات متحده عربی و عربستان افزایش داده اند. کاهش منابع تامین کننده انرژی برای قدرتی در اندازه ژاپن که می‌تواند به نوعی رقیب آمریکا به ویژه در حوزه فناوری و علمی محسوب شود، تهدید است. جهت گیری‌های امارات و عربستان روشن است و هر اختلالی در نفت رسانی به ژاپن، زیان بزرگی برای این اقتصاد خواهد بود؛ بنابراین علاوه بر سیاستمداران ژاپنی، کارشناسان و اقتصاددان‌های این کشور نیز بر لزوم حفظ روابط تجاری در حوزه نفت با ایران تاکید دارند.

از این رو سفر آبه به تهران فرصت خوبی برای جلب نظر مقامات کشورمان است تا زیرساخت‌های تجارت نفت پایدار بماند. به ویژه آنکه محمدجواد ظریف نیز بار‌ها گفته است جمهوری اسلامی ایران هرگز دوستان خود را از یاد نخواهد برد؛ و این رویکرد در تعیین سیاست‌های دوران پس از تحریم برای ژاپن مهم است. چرا که به طور قطع جنگ اقتصادی دولت ترامپ علیه ایران پایدار نیست و اوضاع باز هم تغییر خواهد کرد. علاوه بر این، ایران بازار ۸۰ میلیونی است که کشور‌های صنعتی و توسعه زیادی تمایل دارند وارد این بازار شوند. در سال قبل، چین با ۹ میلیارد و ۳۷۵ میلیون دلار بیشترین صادرات را به ایران داشت. در این رتبه بندی، ژاپن با رقم ۴۲۰ میلیون دلار جایگاه شانزدهم را از آن خود کرده بود. اگرچه در این خصوص فاصله معناداری بین چین و ژاپن وجود دارد، اما برنامه کشورمان برای توسعه علمی و فناوری، ژاپن را به گزینه اول برای همکاری‌ها در این حوزه بدل می‌کند.