روزه موجب تقوا و پرورش روح است/احکام فطریه

گروه فرهنگی _  احکام فطریه، واجب است که هر کس برای خود و هر کدام از عایله‌اش، تقریبا به قدر سه کیلو از قوت غالب ادا کند. قوت غالب، یعنی آن چیزی که مردم غالبا از آن برای تغذیه استفاده می‌کنند؛ مثلا گندم. در باب این که آیا غیر از غلات اربع، جنس دیگری را می شود داد یا نه، یا کدام ترجیح دارد، نظرات مختلفی هست. چون در وضع کنونی مردم ایران تقریبا این مسائل تفاوتی ایجاد نمی‌کند، لذا اگر برای هر فطریه، به قدر سه کیلو گندم یا قیمت آن در نظر بگیرید، قطعا مجزی است. این واجب از غروب روز آخر ماه یعنی شب عید فطر به عهده‌ی مکلف می آید و احتیاط این است که آن را قبل از ادای نماز عید فطر برای کسی که در نماز عید فطر شرکت خواهد کرد و آن را بجا خواهد آورد – تأدیه کنند. بنابر این، اگر شما امشب حساب کنید که چقدر به عهده‌ی شماست و پولش را کنار بگذارید و فردا صبح قبل از آن که به نماز عید بروید آن را ادا کنید بهترین وجه است البته اگر در آن موقع ادا نکردید، بعد از نماز عید فطر هم ادا کنید ، ایرادی ندارد.

احتیاط این است که اهل هر شهر زکات فطر خودشان را به فقرای همان شهر بدهند دستگاه‌هایی مثل کمیته امداد ، که این پولها را از مردم می‌گیرند و در موارد خودش مصرف می کنند – که کار مثبت و خوبی است – بهتر آن است که این جهت را رعایت کنند؛ یعنی موافق احتیاط است.

***لزوم تلاش برای رؤیت هلال ماه شوال

مسئله‌ی دیگر در مورد هلال ماه شوال است. حساس ترین هلال‌های دوازده ماه، همین هلال ماه شوال است. البته این را برادران و خواهران بدانند که در جستجوی هلال برآمدن و اول ماه را معلوم کردن، در همه‌ی ماه ها و در همه‌ی شرایط یک کار مثبت بلکه لازم است؛ چون همه‌ی محاسبات شرعی و اسلامی ما بر اساس همین محاسبه‌ی ماه های قمری است. فرض بفرمایید اگر شما بخواهید فضیلت ایام متبرک اول رجب، سیزدهم رجب، بیست و هفتم رجب و نیمه شعبان را که هرکدام اعمال مستحبی‌ای دارد درک کنید باید آن روز را بشناسید، آن هم نمی شود. مگر با دانستن هلال آن ماه از طرف دیگر اعمال واجبی مثل همین روزه‌ی ماه رمضان ، ایام حج، روز عرفه، روز قربان و واجبات متعدد دیگری وجود دارد که متوقف بر این است که شما ماه را بشناسید.

اما مسئله‌ی ماه شوال، از این جهت بیش از ماه‌های دیگر اهمیت دارد که امر دایر بین وجوب و حرمت است؛ یعنی اگر شما دیشب هلال را دیده بودید، روزه‌ی امروز حرام بود؛ حالا که ندیده‌اید روزه‌ی امروز واجب است . پس، دوران امر در روز عید فطر بین وجوب و حرمت است. بنابر این – استهلال - یعنی در جستجوی هلال بر آمدن و تلاش کردن برای دیدن ماه شب اول – واجب است ؛ مگر این که شما بدانید دیگرانی هستند که می بینند.

در حال حاضر، متاسفانه خیلی کم معمول است که استهلال کنند، سابق بیشتر بود. بخصوص من در مشهد می‌دیدم که استهلال خیلی رایج بود. معمول بود که در شب مظنون به اول شوال مردم دسته دسته در گذرها، در خیابانها، سر بازارها، روی پشت بامها، مخصوصا پشت بام مساجد جمع می شدند تا ماه را ببینند. پس یادتان باشد که باید این عادت را در خودمان به وجود بیاوریم که همه‌ی ماه‌ها بخصوص این ماه های حساس – مثل ماه شوال، ماه رمضان و ماه ذیحجه- را مواظب باشیم و اول ماه را به دست بیاوریم. البته من پارسال این نکته را گفتم و امسال هم بحمدالله تا حدود زیادی عمل شد؛ لیکن کافی نیست ما دستگاهی لازم داریم برای اینکه در همه‌ی ماه‌ها آدم‌های متخصص، یا دستگاه های فنی و چشمهای مسلح، در مظان پیدا کردن هلال بروند جستجو کنند و پیدا نمایند و به ما بگویند؛ ما هم به مردم بگوییم که اول ماه، کدام روز است.

***ماه‌های قمری مبنا در سن تکلیف

تکلیف شرعی، بر اساس ماه‌های قمری است یعنی دختر وقتی که سال قمریش تمام شد مکلف است. پسر هم وقتی پانزده سال قمریش تمام شد مکلف است. بعضی‌ها سن شرعی فرزندان خود را به حساب ماه‌های شمسی حساب می‌کنند. شهریور به دنیا آمده محاسبه می‌کنند که تا شهریور نه سال یا پانزده سال بعد فرزندشان به سن تکلیف می رسد. نه باید ببینید که در کدام روز از کدام ماه قمری به دنیا آمده است آن را مبدأ قرار بدهید و حساب کنید ، تا معلوم بشود.

راه‌های استهلال ماه

غرض، استهلال چیز مهمی است اول ماه برای انسان چگونه ثابت می شود؟ در این خصوص چند راه ذکر کرده اند یکی رویت است البته به شرط این که جای ماه را بدانید و وارد باشید؛ یک مقدار آشنایی لازم دارد.

یکی از علمای تهران – که خداوند رحمتش کند- می گفت: روی پشت بام مدرسه‌ی بزرگ آخوند در نجف روز آخر ماه رمضان طلبه ها استهلال می‌کردند. مرد مسنی هم نشسته بود و بساط افطارش را پهن کرده بود؛ ولی او استهلال نمی کرد. طلبه های جوان یک طرف ایستاده بودند و به گوشه ای نگاه می کردند بعد هم ماه را دیدند وبه همدیگر نشان دادند. وقتی که خواستند از پشت بام پایین بروند از کنار آن مرد مسن عبور کردند. یکی گفت که – مثلا – آشیخ محمد! تو نیامدی استهلال بکنی؟ گفت: شما ماه را دیدید! گفتند: بله . گفت: کجا بود؟ گفتند: آنجا. پیرمرد سری تکان داد و گفت: حالا آن طرف را نگاه کنید وقتی که طلبه ها نگاه کردند دیدند که ماه آنجاست! جالب است که همه نیم ساعت خودشان را سرگرم کرده بودند چیزی هم دیده بودند به همدیگر نشان داده بودند و باورشان هم آمده بود که ماه خیلی بلند و خوب و روشن و بیغباری را دیده‌اند!

غرض، یکی رویت خود انسان است که ماه را ببیند و یقین کند که ماه را دیده است . حتی اگر حکم حاکم هم برخلاف این بود انسان بایستی به علم خودش عمل کند؛ یعنی همان چیزی که خودش دیده، ملاک است.

دوم این است که تواتر یا شیاعی باشد که برای انسان یقین بیاورد؛ یعنی معروف شده باشد که امشب اول ماه است. همه می گویند افراد زیادی دیده اند همه نقل می‌کنند، انسان اینها را از هر کسی می شوند تا اینکه اطمینان و یقین پیدا می کند.

سوم اینکه دو نفر شاهد عادل شهادت دهند. مورد وثوق کافی نیست؛ باید عادل باشد دیشب که ما از نقاط مختلف کشور تفحص می‌کردیم، بعضی جاها می گفتند که یک نفر پیش آقایی آمده و گفته است که من دیده ام . دو ، سه جا چنین گفته شد؛ لیکن از لحاظ شرعی هیچ کدام معتبر نیست ؛ زیرا که خبردهندگان متصف به عدالت نبودند و کسی نمی دانست که اینها عادلند.

این امر کوچکی نیست؛ روز عید مسلمین است وقتی که انسان بخواهد طبق آن عمل بکند یا حاکم بخواهد حکم بدهد نمی شود پا را جایی بگذارد که لغزان و لرزان است و اطمینانی نیست. نه باید عادل باشد؛ آن هم نه یک نفر بلکه دو نفر انسان عادل و البته با اطلاع که به هیچ وجه دروغ و خلاف نمی گویند. باید آدم‌هایی باشند که ماه را بشناسند و از حرف‌هایشان بشود فهمید که اینها درست فهمیده اند.

گاهی افراد روی پشت بام می روند و ماه را می بینند، ولی اشتباه می کنند. من سابق دیده بودم که آدمهای خبره، شهود می‌خواستند و از افراد می‌پرسیدند، ماه را که دیدی چگونه بود؟ مثلا می گفت ماه این گونه بود؛ یعنی دو طرف ماه ، طرف پایین بود. معلوم بود که او ماه را ندیده است. ماه شب اول که این طوری نیست.

در شب اول، دو طرف ماه، به طرف بالاست. پس اگر کسی عادل هم است اما آمد و گفت که من ماه را دیده ام این طوری بود – دو طرف هلال را به سمت پایین نشان داد – روشن است که دروغ نمی گوید، اما اشتباه کرده است ؛ این هم مورد قبول نیست باید دو شاهد عادلی باشند که اشتباه نمی‌کنند.

راه دیگر حکم حاکم است. وقتی حاکم اسلامی حکم کرد که امروز اول ماه است همه‌ی کسانی که قضیه برایشان روشن نشده است ملزمند که به حکم او عمل کنند مگر کسی که خودش دیده باشد یا کسی بداند که حاکم در این حکم به شهادت فلان کس استناد می کند که او عادل یا خبره نیست و اشتباه کرده است اگر کسی این را بداند واجب نیست به حکم حاکم عمل بکند اما همه‌ی مردمی که در کوچه و بازار راه می روند و دنبال هلال نرفته‌اند یا اطلاعی پیدا نکرده اند و نمی دانند که اوضاع و احوال چگونه است یا تفحص هم کرده اند ولی چیزی برای آنان ثابت نشده است به مجرد این که حاکم حکم کرد که امشب یا امروز شب یا روز عید فطر است و یا اول ماه می باشد بر همه‌ی آنها واجب است که اطاعت کنند ؛ فرق هم نمی کند که مجتهد یا مقلد ، عامی یا جاهل باشند؛ همه موظفند که طبق حکم حاکم عمل کنند.

***نماز بسیار با فضیلت عید فطر

البته یک بحث دیگر هم بحث نماز عید فطر است که نماز بسیار با فضیلت و با حالی است. در این نماز، دعا، تضرع، گریه و توجه به خداست. نماز عید فطر خوب نمازی است البته نظرات مختلفی وجوددارد که آیا در مثل این زمان نماز عید فطر واجب است یا مستجب است و به جماعت چگونه است؟ به هر حال اگر شما به قصد رجا در نماز عید فطر شرکت کنید و به جماعت بخوانید قطعا ثواب خواهید برد.

***عبادات، ورزش و ریاضت روح انسان

جسم انسان بدون ورزش، ضعیف و لاغر و بی قدرت خواهد بود. هر کسی باشید هر چه بنیه‌ی قوی و نیرومند داشته باشید اگر ورزش نکردید و خوردید و خوابیدید، بدن ضعیف می ماند؛ شکی در این نیست همچنانی که اگر ورزش نکنید بدن شما آن رشد لازم را نمی‌کند؛ زیبایی‌هایی هم دارد که ورزش آنها را آشکار خواهد کرد بدون ورزش نمی شود. روح شما هم عینا همین طور است. بدون ورزش ، بدون تمرین و ریاضت، ممکن نیست شما قوی بشوید.

ای بسا انسانهایی هستند با جسم های نیرومند و زیبا، ولی با روح هایی لاغر، زشت، ناتوان و ضعیف، این به درد نمی‌خورد. تمام عبادات برای این است که ما ورزش کنیم، تربیت بشویم و پیش برویم. البته باید عبادات را شناخت. عبادات هم جسم و روحی دارند. جسم عبادات به تنهایی کافی نیست نماز را که انسان بخواند ولی در حال نماز توجه به خود ذکر نداشته باشد ملتفت نباشد که چه می گوید و با چه کسی حرف می زند مضامین نماز را بکلی از روی غفلت ادا بکند، این نماز، نماز بی فایده‌ای است.

***نماز با توجه، نزدیک کننده انسان به خدا

البته کسانی که عربی نخوانده‌اند و معنای این جملات را نمی دانند اگر در حال نماز همین اندازه توجه پیدا کنند که با خدا حرف می زنند و به یاد خدا باشند این هم بهره‌ی خوبی است ولی سعی کنید که معنای نماز را بدانید. یاد گرفتن معنای نماز کار خیلی آسانی است خیلی زود می توانید ترجمه‌ی این چند جمله را یاد بگیرید. نماز را با توجه به معنای آن بخوانید این نماز است که " قربان کل تقیّ" خواهد بود. نماز نزدیک کننده‌ی انسان به خداست؛ اما نزدیک کننده‌ی انسان با تقوا.

***روزه موجب تقوا و پرورش روح

روزه موجب تقوا و به وجود آورنده‌ی تقواست؛ اما روزه‌ی با توجه. در جلسات اول این مجلس من به روایات روزه اشاره کردم؛ بعضی از آقایان دیگر هم که به اینجا آمدند و افاضه کردند اشاره نمودند. روزه فقط این نیست که انسان نخورد و نیاشامد ؛ روزه یک نوع پرورش روح شماست، شما می توانید اندام های روحتان را با روزه پرورش بدهید و تصفیه و پاکیزه بشوید و طهارت پیدا کنید.

***زکات، شکننده حرص و بخل آدمی

این زکات و انفاقی هم که یک عبادت بزرگ محسوب می شود دارای جسم و روحی است. " و من یوق شح نفسه فاولئک هم المفلحون" این زکات باید آن حرص و بخل درونی ما را بشکند و آن دلبستگی ما به مال و به زخارف دنیوی را از بین ببرد. این زکات زکات خوبی است.

ضرورت حفظ دستاوردهای معنوی ماه رمضان

امسال بحمدالله روزه‌ی ماه رمضان سی روز شد چند سال بود که ماه رمضان بیست و نه روز بود وسی روز نمی شد؛ ولی امسال یک روز زیادتر شد. شما سی روز روزه گرفتید و نماز با توجه خواندید و دعا کردید. این قطعا در وجود شما دارای محصولی است . همت ما باید این باشد که این محصول را حفظ کنیم. این محصول با ارزشی هم است اگر نماز و روزه‌ی با توجه و ذکر آگاه گر و هشیارگر انسان برای ما وجود داشته باشد آن وقت مسلمانی خواهیم بود که روز به روز به سمت هدفهای اسلام پیش می رویم. اگر می بینید که در جوامعی مسلمانانی بودند یا هستند که به هدفهای اسلام نزدیک نشده اند و دور شده اند، یکی از عیوب کارشان این جاست. شاید عیبهای متعددی باشد که این یکی از آنهاست.

منبع: ماه مبارک رمضان در کلام حضرت آیت‌الله خامنه ای (پیشخوان شماره ۳۴)

بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم (روز سی ام ماه مبارک رمضان) ۱۳۶۹/۰۲/۰۶