«کاهش جمعیت»، مسئله‌‌ای که فکر کردن به عمق آن، تن انسان را می‌لرزاند/ برنامه مسئولان برای نجات کشور از مهلکه کاهش جمعیت چه بوده است؟
تاکیدات رهبر انقلاب درباره جمعیت
مقام معظم رهبری طی سال‌های اخیر به کرات در فرمایشات‌شان خطرات کاهش جمعیت را گوشزد کرده‌اند و مسئولان امر را به اتخاذ سیاست‌هایی جهت جبران مافات رویکرد اشتباه دهه ۷۰ در کاهش نرخ باروری فراخوانده‌اند.
بنا به گفته سعید نمکی وزیر بهداشت و آموزش پزشکی، در روز ۱۳ فروردین که تعدادی از مسئولان کشوری و لشکری در جلسه ویژه بررسی امدادرسانی استان‌های سیل‌زده در محضر مقام معظم رهبری حضور داشتند، معظم‌له در پایان این دیدار وی را صدا کردند و بحث و دغدغه راهبردی خود در مورد رشد جمعیت را مطرح کردند.
مواهب موج جمعیّتی و مضار رویکرد غربی تحدید نسل
مقام معظم رهبری در بیاناتشان در نخستین روز سال ۹۷ در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، به تفصیل در باب موضوع ضرورت افزایش جمعیت و خطرات ناشی از کاهش جمعیت اشاره کردند و فرمودند: یکی از امکانات و ظرفیّت‌های مهم، موج جمعیّتی است که بعضی‌ها مخالفند. بعضی‌ها میگویند «جمعیّت کشور چرا باید این تعداد باشد و چرا باید بیشتر بشود؟»؛ این خطا است. هشتاد میلیون جمعیّت در یک کشور، آبرو برای این کشور است؛ این سیاست غربی‌ها یعنی سیاست تحدید نسل، امروز گریبان خود آن‌ها را گرفته است و دارد بیچاره‌شان می‌کند؛ می‌خواهند کشور‌های اسلامی از جمعیّت‌های زیاد و جوان‌های فعّال و انسان‌های کارآمد برخوردار نباشند. اینکه من اصرار می‌کنم که حتماً بایستی تکثیر نسل بشود و خانواده‌ها باید فرزنددار بشوند برای این است که فردای این کشور به همین جوان‌ها احتیاج دارد و جوان و نیروی انسانی چیزی نیست که انسان بتواند از خارج وارد کند؛ بایستی خود کشور آن را تأمین بکند. این موج جمعیّتی یکی از امکانات است.
معظم‌له در بخش دیگری از همان بیاناتشان فرمودند: ما چند سال قبل در سخنرانی، در جلسات خصوصی با مسئولین گفتیم که موانع تولید نسل را بردارید؛ مسئولین هم قبول کردند، حرف ما را تصدیق کردند، منتها در مدیریّت‌های میانی متأسّفانه موانعی وجود دارد؛ آن‌چنان که باید و شاید به این نسخه‌ی اسلامی که «تَنَاکَحوا تَناسَلوا تَکثُروا فَاِنّی اُباهی بِکُمُ الاُمَمَ یَومَ القِیامَة» عمل نمی‌کنند، امّا به نسخه‌ی غربی عمل می‌کنند! این یکی از موانع پیشرفت ما است.
مقام معظم رهبری از سال‌های گذشته بار‌ها در بیانات و دیدار‌های مختلف خطرات کاهش جمعیت را گوشزد کرده‌اند. ایشان مهرماه ۹۱ در جمع مردم استان خراسان شمالی، استمرار سیاست کنترل جمعیت در اواسط دهه ۷۰ را اشتباهی دانستند که باید بابت آن در پیشگاه خداوند طلب عفو کرد.
مسئله‌‌ای که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او میلرزد
معظم‌له در آذرماه سال ۹۲ در دیدار اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، فرمودند: مسئله‌ی جمعیّت یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او میلرزد ... مسئله‌ی جمعیّت را جدّی بگیرید؛ جمعیّت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند. یک جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست. یعنی مسئله‌ی جمعیّت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا ده سال دیگر فکر می‌کنیم؛ نه، اگر چند سال بگذرد، وقتی نسل‌ها پیر شدند، دیگر قابل علاج نیست.
ابلاغ سیاست‌های کلی «جمعیّت»
در اردیبهشت سال ۹۳، رهبر معظم انقلاب اسلامی، «سیاست‌های کلی جمعیّت» را در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیّت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، ابلاغ کردند. سیاست‌هایی با سرفصل‌هایی از جمله: ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیّت؛ رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده؛ اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران؛ تقویت نظام تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی در جهت سلامت باروری و فرزندآوری؛ ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی؛ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی؛ فرهنگ‌سازی برای تکریم سالمندان؛ توانمندسازی جمعیّت در سن کار؛ باز توزیع جغرافیایی جمعیّت؛ حفظ و جذب جمعیّت در مناطق کم‌تراکم؛ مدیریت مهاجرت به داخل و خارج؛ رصد مستمر سیاست‌های جمعیّتی در ابعاد کمّی و کیفی.
«جمعیت جوان» شاخص‌ترین مولفه قدرت ملی
اما چرا باید کاهش نرخ باروری را یک خطر برای کشور محسوب کرد؟ مشخص‌ترین پاسخ به این سوال، مرور مولفه‌های قدرت ملی است؛ «جمعیت جوان» شاخص‌ترین مولفه قدرت ملی است؛ کشوری با جمعیت سالخورده توانایی استمرار حرکت در مسیر توسعه و رفع کامل نیاز‌های فزآینده جمعیت سالمند خود را نخواهد داشت و با صد‌ها مشکل و معضل بزرگ و کوچک دیگر مواجه خواهد شد.
منفی شدن رشد جمعیت
«تا ۲۰ سال آینده بیش از ۱۵ درصد جمعیت کشور ما را سالمندان تشکیل خواهند داد». این آماری است که حسن قاضی‌زاده هاشمی وزیر سابق بهداشت ارائه کرده است. سعید نمکی وزیر فعلی بهداشت نیز اخیرا طی سخنانی در دانشگاه علوم پزشکی ایلام گفته است: ترکیب جمعیتی کشور به سمت سالمند و حتی منفی شدن رشد جمعیت، سیر می‌کند.
به گفته نمکی در ضایعه منفی شدن رشد جمعیت، مولفه‌های متعدد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی از مولفه‌های بهداشتی تاثیرگذاری بیشتری دارند.
برنامه مسئولان برای نجات کشور از مهلکه کاهش جمعیت چه بوده است؟
حال با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری و تصریح مسئولان کشور به ضرورت اتخاذ سیاست‌های مبتنی بر افزایش جمعیت، باید از دولتمردان و نمایندگان مجلس این سوال را مطرح کرد که برنامه‌ها و تدابیرشان برای نجات کشور از مهلکه کاهش جمعیت تاکنون چه بوده است و چه میزان نسبت به استمرار این برنامه‌ها اهتمام داشته‌اند؟
در همان سال‌های نخستین دهه جاری، که بحث ضرورت فرزندآوری با عنایت به دغدغه‌های مقام معظم رهبری و ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از جانب ایشان در جامعه مطرح شد، اقداماتی از جانب دولت و مجلس انجام گرفت که یا جامع و مانع نبودند و یا به سبب سطحی و صرفا هیجانی و مقطعی بودن مورد پی‌گیری قرار نگرفتند.
طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت»
در مرداد ۹۳، نمایندگان مجلس نهم، طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» را کلید زدند. این طرح چند بار بین مجلس و شورای نگهبان دست به دست شد و شورای نگهبان نسبت به عدم انطباق موادی از این طرح با سیاست‌های کلی جمعیت، ایراد گرفت.
طرح مزبور در حدود سه سال مسکوت ماند تا اینکه در آبان ۹۶، نمایندگان مجلس دهم، اقدام به اصلاح آن کردند، اما اصلاحات این مجلس بر طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» نیز جامع و مانع نبود و نتوانست نظر مثبت شورای نگهبان را جلب کند.
سرانجام نمایندگان مجلس در جلسه روز یکشنبه ۲۰ اسفند ۹۶ تصمیم گرفتند بر اساس گزارش کمیسیون بهداشت، در راستای رسیدگی به «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده»، کل مصوبه «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» را حذف کنند.
طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده
«طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» نیز در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۹۶ یعنی دقیقا دو سال پیش توسط هیئت رئیسه مجلس اعلام وصول شد و کلیات آن در جلسه ۲۲ خرداد ۹۶ کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شد؛ با این وجود این طرح همچنان در کمیسیون فرهنگی مجلس در دست بررسی است.
کاستن از بار مالی یک طرح جمعیتی برای جلب نظر دولت!
مهمترین ایرادی که تاکنون به «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» گرفته شده، ناظر بر اصل ٧٥ قانون اساسی و بار مالی این طرح است. البته آنطور که «جمشید جعفرپور» رئیس سابق کمیسیون فرهنگی مجلس به خبرنگار میزان گفته است در بازنگری مجدد، از بار مالی این طرح تا حدود زیادی کاسته شده و بند‌هایی از آن که مسائل مالی برجسته و بزرگی داشت، از سوی نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی مجلس حذف شده است.
جعفرپور به خبرنگار میزان گفته بود تمام تلاش ما این است که همدلی دولت و موافقت سازمان برنامه و بودجه را در قبال «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» جلب کنیم تا در بررسی این طرح در مجلس با مخالفت دولت مواجه نشویم.
اما با کاستن از بار مالی «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» به منظور جلب رضایت دولت، این سوال مطرح بود که آیا این طرح می‌تواند جوابگوی موارد مندرج در سیاست‌های کلی جمعیت اعم از رفع موانع ازدواج ، اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران و ... باشد؟
رفع موانع فرزندآوری
به گفته جعفرپور رئیس سابق کمیسیون فرهنگی مجلس، بند‌های «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» بیشتر ناظر بر تسهیلات‌دهی و رفع موانع فرزندآوری است؛ برای مثال در این طرح، مواردی نظیر «تامین امنیت شغلی مادران کارمندی که فرزندآوری می‌کنند» یا «ترجیح استخدام افراد دارای فرزند در اداره‌های دولتی» یا «بیمه کردن زوجین نابارور» یا «ارائه تسهیلات بیمه‌ای به فرزند چهارم» مدنظر است.
همچنین آنطور که احد آزادیخواه سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس گفته است دولت در برنامه ششم توسعه ملزم شده، هرسال بودجه‌ای را بصورت ویژه برای خانواده اختصاص دهد.
اتمام بررسی «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» در کمیسیون فرهنگی مجلس
در همین ارتباط، محمد اسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سیاسی ، از اتمام بررسی طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در کمیسیون متبوعش خبر داد و گفت: طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده به زودی برای بررسی و تصویب تقدیم هیئت رئیسه مجلس می شود.
به گفته سعیدی، طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده ۳۹ ماده دارد و مطابق با برنامه ششم توسعه و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری تدوین و تنظیم شده است.
بهانه مالی برای قانونی شدن و اجرای طرح مهم جمعیتی، پذیرفتنی نیست
آنطور که سعیدی به میزان گفته است، کمیسیون فرهنگی مجلس موادی‌که حائز بار مالی برجسته در «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» بود را حذف کرده بنابراین دولت نباید دیگر بهانه‌ای برای عدم اجرای این طرح داشته باشد و قطعاً باید این طرح اجرا شود چرا که ما در این طرح نظرات دولت را هم جلب کرده‌ایم.
بنابراین با توجه به کاستن از بار مالی «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» و همچنین تکلیف قانونی دولت برای اختصاص بودجه به امر تحکیم بنیان خانواده وفق برنامه ششم، دیگر نباید برای اهتمام به تصویب و اجرایی کردن طرح مزبور که ناظر بر افزایش جمعیت کشور است، بهانه مالی از سوی دولت آورده شود.
جمعیت‌شناسان، کثرت جمعیت سالمند به نسبت جمعیت جوان و فعال یک کشور را «سونامی خاکستری» می‌نامند. در صورت غفلت مسئولان دولتی و مجلسی این سونامی ایران را درمی‌نورد.
بیشتر بخوانید:
سقط یک طرح؛ سرنوشت مبهم طرح «جمعیت و تعالی خانواده»/ «تحدید نسل» و «سالخوردگی جمعیت» دو بحران پیش‌رو