شهبازی: ادبیات دفاع مقدس نیازمند نوآوری است/بدری: محتوا و ایده، اصلی‌ترین مشکل تولیدات فرهنگی
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، نشست نقد و بررسی کتاب‌های تازه منتشر شده انتشارات دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شد.
محمدصادق شهبازی فعال فرهنگی در مراسم رونمایی از آثار جدید دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی که به نقد و بررسی آثار تولید شده اختصاص داشت گفت: ما احتیاج داریم مرز‌های بسیاری از سوژه‌های رایجی که در فضا‌های فرهنگی و هنری به آن می‌پرداختیم را باز کنیم. به عنوان مثال کتاب‌هایی که در سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران معرفی و رونمایی شده‌اند، نمونه‌هایی از مرزگستری هستند.
به سوژه‌های کلیشه‌ای در حوزه دفاع مقدس می‌پردازیم
وی افزود: نوع سوژه‌هایی که آقای رجایی در کتاب «از دشت لیلی تا جزیره مجنون» معرفی کردند و یا نوع پرداختی که در کتاب «دختر تبریز» بود، ما عادت کرده بودیم که در حوزه‌های دفاع مقدس و زن در انقلاب اسلامی به سوژه‌های کلیشه‌ای بپردازیم. این‌ها همه عرصه‌های جدیدی برای ما محسوب می‌شوند.
شهبازی ادامه داد: در مورد کاری که میلاد حبیبی در کتاب «آرزو‌های دست ساز» انجام دادند باید اشاره کنم که حوزه تجربه‌نگاری پیشرفت برای ما حوزه‌ای است که در آن با آثار خیلی کمی روبرو هستیم. ویژگی کاری که نویسنده در این کتاب انجام داده این است که او آمده و روی حوزه‌ای دست گذاشته که تکنولوژی نفوذگراست و با زندگی مردم کار دارد.
این فعال فرهنگی خاطرنشان کرد: ما در این آثار از سوژه‌های کلیشه‌ای فاصله گرفتیم و به سمت حوزه‌هایی رفتیم که تا به حال آن‌ها را از این زاویه ندیده‌ایم. ما زاویه جهانی را از زاویه ارتباط ایرانی با خارجی ندیدیم. زاویه فن‌آوری و پیشرفت‌هایی که کردیم را از زاویه اثری که بر روی زندگی مردم گذاشته ندیدیم و صرفا مقداری از سختی‌های این مسیر را بیان کردیم. اما اینکه چگونه آمدند و برنامه‌ریزی کردند و بر این چالش‌ها غلبه کردند را بیان نکردیم.
وی اضافه کرد: الان فضا به صورتی شده که هم آثاری که تولید می‌کنیم کلیشه است و هم مصرف فرهنگی که مشخصا در جبهه انقلاب انجام می‌شود کلیشه است. به عبارت بهتر، یک تیپ کتاب و موضوع ثابت داریم. اما کتاب‌هایی که در آخرین روز نمایشگاه کتاب تهران رونمایی شد، از کلیشه‌شکنی‌ها است. به طور مثال همین کاری که نعمت‌الله سعیدی انجام دادند یک نوع کلیشه‌کنی است.
امروز با بحران خلاقیت مواجه هستیم
محمدحسین بدری نویسنده، پژوهشگر و منتقد فرهنگی در بخش دوم این نشست گفت: در روزگار امروز در تولید فرهنگی ازجمله در کتاب مسئله مهمی وجود دارد که ما با آن مواجه هستیم و آن بحران خلاقیت است. بخصوص بحران خلاقیت در شیوه ارائه محتوا را شاهد هستیم و این موضوع موجب می‌شود ناشران به سراغ انجام بازی‌هایی بر روی شکل و فرم کتاب خود بروند. در حقیقت به دلیل فقر معنی، شاهد رخ دادن ابتذال‌هایی در فرم کتاب‌ها هستیم.
وی افزود: یکی از این اقدامات، برگزاری جشن‌های امضاء کتاب است. این اقدام یکی از مبتذل‌ترین کار‌هایی است که می‌توان انجام داد. البته زمانی فردی را به عنوان یک نویسنده می‌شناسیم که ۴۰ سال نویسندگی کرده، حالا ممکن است که امضاء او برای تعدادی از علاقه‌مندان آثار او اهمیت داشته باشد که همین موضوع هم خیلی درست و اصولی نیست.
کتاب خوب بدون امضاء نویسنده هم قابل استفاده است
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: در کل این عمل چیز بی‌خودی است. زیرا اگر کتابی خوب است، بدون امضاء نویسنده هم قابل استفاده است. مگر اینکه افراد و یا مخاطبانی نسبت به آن نویسنده شیفتگی خاصی داشته باشند. البته به خاطر دارم در زمان قدیم کسی که بر روی کتابی یادداشتی می‌نوشت نوشته او فرم و شکل خاصی داشت.
بدری خاطرنشان کرد: فقر محتوا و ایده، اصلی‌ترین رنجی است که ما در بازار تولید فرهنگی از آن رنج می‌بریم. بر این اساس شاهد رخ دادن این اتفاق هم در حوزه بازار کتاب و نشر هستیم. حالا در این میان آن چیزی برد می‌کند که ایده، محتوا و یا یک حرف حسابی را ارائه کند.
«سکه تقدیر» کتاب خوبی است و ایده درستی دارد
این منتقد فرهنگی یادآور شد: در میان آثار جدید منتشر شده از سوی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، کتاب «سکه تقدیر» که با قلم نعمت‌الله سعیدی نوشته شده، کتاب خوبی است و ایده درستی دارد. از آن طرف هم سریال روزی روزگاری کار خیلی خوبی بود و با اینکه خیلی پخش شده و افراد زیادی آن را تماشا کرده‌اند، به اندازه شأن و قدر خودش ننشسته است. بر این اساس نه فقط این تک‌نگاری، خوب است چندین کار دیگر برای آن تولید و نوشته شود.
بدری عنوان کرد: این کار ایده خوبی داشت و از تلاش جدی برای نگارش برخودار بود. ضمن اینکه از قلم شگفت‌انگیز نعمت‌الله سعیدی بهره می‌برد.
یک نکته مهمی که به نظرم می‌آید، جدی گرفتن فرآیند تولید، از پیش از ایده تا پایان چاپ است که می‌تواند اینطور کار‌ها را چندین پله از وضعیت فعلی خود بالاتر ببرد. در مورد کتاب «از دشت لیلی تا جزیره مجنون» نوشته محمد سرور رجایی هم وضعیت به همین صورت است و این اتفاق خوب می‌توانسته به این دو کتاب کمک ویژه‌ای کند.
فرصت خوب «از دشت لیلی تا جزیره مجنون» برای رونق نشر
این نویسنده و پژوهشگر تصریح کرد: شنیده‌ام در دوره‌ای که کتاب‌ها در تیراژ ۱۵۰ الی ۲۰۰ نسخه چاپ و منتشر می‌شود و در این بین برخی‌ها حتی فقط ۱۵ تا ۲۰ نسخه چاپ دیجیتال می‌کنند و به نمایشگاه کتاب می‌آورند، کتاب آقای رجایی در چاپ نخست به تعداد دو هزار نسخه منتشر شده است. به خودم گفتم حتما دو سال فروش این کتاب‌ها طول می‌کشد، اما با کمال تعجب دیدم که در مدت زمان کوتاهی کتاب «از دشت لیلی تا جزیره مجنون» که قطر زیادی هم دارد فروخته شد. این فرصت بسیار خوبی است.
محمدمهدی رحیمی از پژوهش‌گران دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی» نیز که در ادامه گفت: بنده یکی از مصاحبه‌کننده‌های واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی هستم. تفاوتی که فعالیت‌های تاریخ شفاهی این دفتر با جا‌های دیگر دارد این است که ناظر به جنگ نرم است.
فعالیت‌های تاریخ شفاهی ناظر به جنگ نرم است
وی در این‌باره افزود: به عبارتی ما فقط قرار نیست که کار تحقیقاتی، مطالعاتی و کتابخانه‌ای کنیم. بلکه بر اساس مسائل و نیاز‌های روز، پژوهش‌های خود را انجام می‌دهیم و با این رویکرد به مسائلی، چون سبک زندگی، هویت‌سازی و معرفی قهرمان‌ها از میان مردم می‌پردازیم.
این نویسنده ادامه داد: صحبت‌های من در مورد ظرفیت‌ها و خروجی‌های مصاحبه‌هایی که همکاران در واحد تاریخ شفاهی انجام می‌دهند است. مهم‌ترین مسئله‌ای که می‌تواند یکی از خروجی‌های ما باشد این است که از چهره‌های فعال جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی رونمایی می‌کند. افرادی که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، در اوج فعالیت‌های فرهنگی خود قرار داشتند، ولی بسیاری از فعالیت‌ها و تجربه‌های زیست آن‌ها ثبت نشده است تا به جامعه معرفی شوند.
«آقای کتاب» نخستین اثر در حوزه کتاب‌فروش‌های انقلابی
رحیمی خاطرنشان کرد: به عنوان نمونه باید به کتاب «آقای کتاب» اشاره کنم که دربردارنده خاطرات «حاج علی یزدان‌خواه» است. او یک کتاب‌فروش اهل کاشان است که دوستان ما در تاریخ شفاهی زحمت کشیدند و تجربه زیستی او را ثبت و ضبط کردند. شاید بتوان گفت که این اولین کتاب و یا در دسته معدود کتاب‌هایی است که با موضوع کتاب‌فروش‌های جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی ثبت و ضبط شده است.
وی اضافه کرد: این فعالیت یک بُعد از اقدامات ماست. رونمایی از چهره‌های فرهنگی جبهه انقلاب اسلامی، بازسازی حرکت‌های خوب و جریان‌ساز هم از دیگر فعالیت‌های ما در واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است.
«عابدان کُهنز»، خروجی مصاحبه‌های تاریخ شفاهی
این پژوهشگر یادآور شد: یکی از خروجی‌هایی که مصاحبه‌های تاریخ شفاهی داشته است، مستند «عابدان کهنز» بود. این مستند فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی که در یک مسجد صورت می‌گیرد را روایت می‌کند. این فعالیت‌ها در مسجد امیرالمومنین کُهنز انجام شده آن هم در زمانه‌ای که ما احساس می‌کنیم که دیگر بچه‌های مسجدی ما نمی‌توانند ذیل یک مسجد فعالیت فرهنگی داشته باشند.
تربیت و کادرسازی نیروی مومن و جوان انقلابی نیاز امروز ما
رحیمی عنوان کرد: از طرف دیگر با پشتوانه علمی کتابی مثل «در مکتب مصطفی» و یا سایر آثاری که این ظرفیت را دارند، می‌توان از دل آن‌ها مقالات علمی استخراج کرد. این کتاب یک نوشتار علمی و تربیتی است که بر اساس زندگی «مصطفی صدرزاده» نوشته شده است. نیازی که الان ما داریم تربیت است. تربیت و کادرسازی نیروی مومن و جوان انقلابی است که ما با این رویکرد به سراغ شهید مدافع حرم شهید صدرزاده رفتیم.
وی اظهار داشت: بحث دیگر موضوع سبک زندگی است که نمونه آن کتاب «دختر تبریز» است. فعالیت‌های خانم صارمی، یک بانوی مجاهد انقلاب اسلامی که با شروع انقلاب در نهضت سوادآموزی، جهاد سازندگی و مدرسه فعالیت می‌کند و هنوز هم فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد.
رویکرد ما در پژوهش‌های تاریخ شفاهی مردمی است
این نویسنده در پایان صحبت‌های خود تصریح کرد: رویکردی که ما در مصاحبه‌ها و پژوهش‌های خود داریم رویکرد مردمی است. به عبارت بهتر اگر قرار است تاریخ انقلاب را روایت کنیم به سراغ نخبگان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نمی‌رویم، بلکه به دنبال افرادی می‌رویم که تریبون و رسانه نداشتند و دیده نشده‌اند. این درحالی است که حجم وسیعی از فعالیت‌ها را آن‌ها در محلات، روستا‌ها و شهر‌هایی که می‌رفتند، انجام داده‌اند.