نخستین دیدار «اینستکس» و «ساتما»/ آیا اروپا می‌خواهد برای حفظ برجام هزینه بپردازد؟
اما «اینستکس» و «ساتما» چیست؟
اینستکس
۱۸ اردیبهشت۹۷، آمریکا بصورت یکجانبه از برجام خارج شد؛ پس از آن اروپایی‌ها به عنوان یکی از طرف‌های برجام، از ایران درخواست کردند که علی‌رغم نقض برجام از سوی آمریکا، تهران از توافق هسته‌ای خارج نشود. مقامات کشورمان نیز مشروط به اقدام اروپا در تضمین منافع برجامی ایران، با این درخواست موافقت کردند.
اما هر چه زمان به جلوتر رفت و تحریم‌های یکجانبه و تروریسم اقتصادی آمریکا علیه مردم ایران تشدید شد، ناتوانی و اهمال اروپایی‌ها نیز در ارائه راهکاری که ضامن منافع برجامی ایران باشد بیشتر مشهود شد.
سرانجام، بعد از حدود ۲۷۰ روز، در تاریخ ۱۱ بهمن ۹۷ بالاخره اروپایی‌ها از مکانیسم خود برای مراوده اقتصادی با ایران رونمایی کردند و اعلام داشتند شرکت اینستکس را بدین منظور تاسیس کرده‌اند.
پس از آن، نشریه آلمانی اشپیگل اعلام کرد، یک بانکدار ۶۹ ساله آلمانی به نام «پر فیشر» که مدیر سابق «کامرتس بانک» (Commerzbank) بوده و ۲۹ سال در این بانک سابقه مدیریت دارد برای مدت ۶ ماه مدیریت اجرایی «اینستکس» را برعهده خواهد داشت.
همچنین به نوشته اشپیگل، «میگوئل برگر» معاون اقتصادی وزیر خارجه آلمان، «ماریس گوردو مونتانیه» سفیر پیشین فرانسه در چین و «سایمون مگ‌دونالد» معاون امور خدمات دیپلماتیک وزیر خارجه انگلیس، نمایندگان سه کشور در «اینستکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا خواهند بود.
آنطور که منابع اروپایی گزارش داده‌اند، نحوه عملکرد «اینستکس» منحصر به تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در اروپا و ایران است؛ به این ترتیب که به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به «اینستکس» پرداخت می‌کند و این کانال مالی هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکت‌هایی انتقال می‌دهد که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.
شامگاه دوشنبه ۲۰ اسفند ۹۷، «پر فیشر» مدیر آلمانی شرکت «اینستکس» وارد تهران شد و بلافاصله با روسای نمایندگی‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران دیدار کرد.
همزمان با ورود «پر فیشر» به ایران، ضیافت شامی در منزل «میشائیل برشتولد» سفیر آلمان با حضور سفرا و نمایندگان چند کشور تاثیرگذار از جمله فرانسه و انگلیس و چین و هند برگزار شد.
عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به همراه چند فعال بخش خصوصی نیز در این ضیافت حضور داشتند.
آنطور که از محتوای این ضیافت به بیرون درز پیدا کرده، عراقچی در حضور «پر فیشر» و سفرا و نمایندگان آلمان و انگلیس و فرانسه از روند پر تاخیر و کم سرعت حرکت اروپایی‌ها در عملیاتی کردن کانال مالی مراوده با ایران انتقاد کرده و به گفته یکی از حاضران ایرانی در جلسه، «آب پاکی را روی دست اروپایی‌ها ریخته است».
«اینستکس یک نوزاد تازه متولد شده است و تا بزرگ شود مدت زمان طولانی لازم است»! این پاسخی است که «پر فیشر» به سوال یکی از فعالان بخش خصوصی ایران در ضیافت دوشنبه شب ۲۰ اسفند ۹۷ سفارت آلمان داد. از فیشر پرسیده شده بود که «وقتی تراز تجاری ایران با اروپا منفی است، وقتی کانال مالی ثبت شده محدود به مواد غذایی و خوراک دام و دارو شده، وقتی این کانال کالا‌های سرمایه‌ای را شامل نمی‌شود، وقتی قرار نیست نفتی از ایران خریداری شود، وقتی بانک‌های درجه اول تمایلی جهت حضور در این کانال نشان ندادند، وقتی سایه سنگین اختلافات در خصوص سیاست‌های منطقه‌ای وجود دارد و…، چطور اینستکس کارایی و اجرایی خواهد شد؟»
اظهارنظر مدیر آلمانی اینستکس مبنی بر اینکه کانال مالی ایران و اروپا، هنوز یک نوزاد است و به زمان طولانی برای بزرگ شدن نیاز دارد، در حالی است که عملیاتی کردن اینستکس و کانال مالی ذیل آن صرفا بخشی از تعهدات اروپایی‌ها برای حفظ برجامی است که متحد آمریکایی آن‌ها نقض کرده است و آن‌ها باید گام‌های بسیار بیشتری را برای تامین و تضمین منافع ایران در چارچوب برجام بردارند.
اما «اینستکس» علاوه بر اینکه با تاخیر و تعلل اروپایی‌ها روبه‌رو است، معایب بیشمار دیگری نیز دارد. از جمله آنکه:
غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، پیش از خطبه‌های نماز جمعه ۱۷ اسفند، گفت: اینستکس کانال مالی نیست، کانال خرید است؛ اروپایی‌ها می‌گویند پول فروش نفت خود را در این صندوق بریزید تا درعوض ما به شما غذا، دارو و تجهیزات پزشکی بدهیم؛ از طرفی در ازای ساخت کانال مالی می‌گویند «اف‌ای‌تی‌اف» را تصویب کنید؛ ما فریب این خدعه اروپایی‌ها را نخواهیم خورد.
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز روز شنبه ۱۱ اسفند در جریان نشست خبری خود، گفت: تعهدات اروپایی‌ها در برجام ناظر بر خرید نفت ایران و صدور مجوز راه اندازی شعب بانک‌های کارگزاری است؛ نه اینکه تصویب کنند یک شرکتی به صورت تهاتری سالانه تنها تا یک میلیارد دلار با ایران مراوده داشته باشد.
ساتما
در روز ۲۵ فروردین ۹۸، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس سنای ایتالیا، گفت: ایران نهاد متناظر اینستکس را ایجاد و تشکیل آن را به اتحادیه اروپا اعلام کرده است.
نام این نهاد متناظر، «ساتما» گذاشته شد که مخفف «ساز و کار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» است و ریاست آن برعهده «علی اصغر نوری» گذاشته شد.
در روز ۱۱ اردیبهشت ۹۸، نوری مدیرعامل ساتما اعلام کرد: پس از تاسیس و ثبت ساتما و با توجه به جلسات و هماهنگی‌های برگزار شده با کشورهای اروپایی و شرکت اروپایی اینستکس، در نظر است اولین نقل و انتقال‌های مالی ایران و اروپا با هماهنگی طرفین و بانک‌های ایرانی و اروپایی انجام شود.
بنا به گفته نوری، در مذاکرات انجام شده با طرف اروپایی، آمادگی طرف ایرانی برای عملیاتی کردن مکانیزم موردنظر و انجام دریافت و پرداخت‌ها اعلام و بر اهمیت سرعت بخشیدن به فرآیند اجرایی شدن کانال مالی، تاکید شده است.
نشست تعیین‌کننده بروکسل
بنابراین نشست امروز دست‌اندرکاران «اینستکس» و «ساتما» که با حضور «پر فیشر» رئیس شرکت اروپایی اینستکس و «علی اصغر نوری» رئیس شرکت ایرانی ساتما در بروکسل برگزار می‌شود، می‌تواند نقطه عطفی برای کم و کیف مراودات اقتصادی ایران و اروپا در شرایط تشدید تحریم‌های آمریکا باشد.
اروپایی‌ها روز شنبه ۱۴ اردیبهشت طی بیانیه‌ای که فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، همراه با وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه صادر کردند، اعلام داشتند که سهم خود از تامین مالی ساز و کار مالی ویژه با ایران (اینستکس) را به طور محسوسی افزایش خواهند داد.
باید دید این سخن اروپایی‌ها در حد شعار و ژست سیاسی باقی می‌ماند یا اینکه حالتی عملیاتی به خود خواهد گرفت، نتایج جلسه امروز بروکسل در این رابطه تعیین‌کننده است.
بیشتر بخوانید:
سکوت کرکننده اروپا در قبال برجام‌ستیزی آمریکا/ آیا توافق هسته‌ای دوام می‌آورد؟
شوخی تلخی به نام «اینستکس»/ اروپا از زیر بار تعهدات برجامی شانه خالی می‌کند؟