به بهانه روز شوراها؛ ۲۰ سال پیش چنین روزی

به گزارش گروه جامعه ، در ۱۷ اسفند سال ۱۳۷۷ اولین دوره انتخابات سراسری شورا‌های اسلامی کشور با استقبال چشمگیر مردم در بیش از ۴۰۰۰۰ حوزه انتخاباتی برگزار گردید و نهایتاً حدود ۱۸۵ هزار نفر از منتخبین مردم جهت اداره امور شهر‌ها و روستا‌های کشور به عنوان عضو شورای اسلامی شهر یا روستا برگزیده شدند. از ۹ اردیبهشت سال ۱۳۷۸ شورا‌های اسلامی شهر و روستا به طور رسمی نخستین دوره چهار ساله مسئولیت خویش را برای تحقق بخشی از حاکمیت مردم که عملی شدن آن در گرو فعالیت این نهاد است، آغاز کردند.

درباره شوراها

شورای شهر مجلسی محلی در سطح شهر هاست، که نمایندگان آن توسط مردم همان شهر انتخاب می‌شوند. وظیفه اصلی این مجلس: انتخاب شهردار، تصویب بودجه و نظارت بر عملکرد شهرداری هاست.

در کشور ما تاکنون پنج دوره انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا برگزار شده است که اولین دوره آن در اسفندماه سال ۱۳۷۷ و دوره پنجم آن همزمان با انتخابات داوازدهمین دوره ریاست جمهوری در ۲۹ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ برگزار شد.

انتخابات شورای شهر تنها انتخابات سراسری در کشور است که بدون نظارت شورای نگهبان برگزار شده و برخی افراد می‌توانند با رأی اندکی، چون چند صد تا چند هزار رأی راهی شورای شهر شوند.

دوره فعاليت شوراهاي روستا و شهر از تاريخ تشكيل چهار سال مي باشد كه از نهم ارديبهشت ماه، سالروز فرمان تاريخي حضرت امام خميني ( ره ) مبني بر تشكيل شوراها شروع و در هشتم ارديبهشت ماه چهار سال بعد خاتمه مي يابد.

انتخابات شوراهاي روستا و شهر بايد به صورتي برگزار شود كه حداقل پانزده روز قبل از نهم ارديبهشت ماه اعضاي شوراها مشخص شده باشند.

وظایف شورای شهر

شاید بتوان مهم‌ترین وظیفه شورا‌های اسلامی شهر را انتخاب شهردار دانست. در تبصره ۱ ماده ۷۶ قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور و انتخابات شهرداران، آمده: شورای اسلامی شهر موظف است بلافاصله پس از رسمیت یافتن نسبت به انتخاب شهردار واجد شرایط اقدام نمایند. شهردار انتخابی نمی‌تواند عضو شورای شهر باشد. همچنین سوال و حتی استیضاح شهردار برعهده شورا‌های شهر است که با امضای حداقل یک سوم اعضا، استیضاح از شهردار به جریان خواهد افتاد و حداکثر پس از ۱۰ روز جلسه‌ای با حضور شهردار برگزار می‌شود و چنانچه دو سوم کل اعضای شورا رای مخالف دهند، شهردار برکنار می‌شود.

دیگر وظایف شورا‌های اسلامی شهر در حوزه نظارت، پژوهش و برنامه‌ریزی و تصویب بودجه است. شورای شهر می‌تواند در هر مقطع زمانی بر روی عملکرد شهرداری نظارت کند و به صورت کتبی گزارش عملکرد بخواهد و در هر موردی که نیاز به تذکر یا راهنمایی بود به صورت کتبی به شهرداری ابلاغ کند.

وظایف شورای روستا

شورای اسلامی روستا‌ها نیز از طریق انتخابات عمومی و توسط مردم هر روستا تعیین می‌شوند. براساس قانون انتخابات، شورای اسلامی شهر و روستا (در روستا‌های دارای بیست خانوار و بالاتر) تشکیل می‌شود. تعداد اعضای شورای اسلامی روستا‌های تا ۱۵۰۰ نفر جمعیت سه نفر و در روستا‌های بیش از ۱۵۰۰ نفر تعداد اعضا پنج نفر خواهد بود.

یکی از وظایف مهم شورای روستا انتخاب دهیار است که به مدت چهار سال تعیین می‌شود. از وظایف نظارتی شورای روستا می‌توان به نظارت برحسن اجرای تصمیم‌های شورای اسلامی روستا، نظارت و پیگیری اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته به روستا می‌توان اشاره کرد.

تعداد کرسی های شوراهای اسلامی شهر و روستا در ایران

شورا‌های اسلامی شهر و روستا در کشور ۱۲۶٬۱۵۳ کرسی اصلی و  ۸۱٬۴۳۴ عضو جانشین یا علی‌البدل دارد که در مجموع   ۲۰۷٬۵۸۷ کرسی وجود دارد. البته وزیر کشور تعداد کل کرسی‌ها را ۱۹۶٬۹۱۷ نفر اعلام کرده‌است.

عضو علی البدل کیست؟

طبق قانون شورا‌ها در انتخابات شورا‌های شهر و روستا، تعداد مشخصی عضو علی‌البدل هم انتخاب می‌شود. این اعضا در صورت مرگ یا سلب عضویت یا غیبت طولانی اعضای اصلی، بدون برگزاری انتخابات جایگزین خواهند شد.

مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۵ تعداد اعضای شورای شهر تهران را از ۳۱ نفر عضو اصلی و ۱۲ عضو علی البدل، به ۲۱ عضو اصلی و ۱۱ عضو علی البدل کاهش داد. شهر‌های دیگر کشور، حداکثر ۱۵ عضو اصلی و ۱۰ عضو علی‌البدل دارند.

شورا در قانون

در قانون اساسی جمهوری اسلامی، مشورت و شورا جایگاه ویژه‌ای دارد. استقرار نظام شورایی در کشور ایران، پس از انقلاب اسلامی (در سال ۱۳۵۷) چنان مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است که یک فصل و ۸ اصل از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به شورا‌ها اختصاص دارد.

اصل هفتم قانون اساسی می‌گوید

طبق دستور قرآن کریم: و امرهم شوری بینهم و شاورهم فی الامر، شوراها؛ مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظایر این‌ها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشور هستند.

همچنین اصول ۱۰۰ تا ۱۰۶ قانون اساسی ایران نیز، به شورا‌ها اختصاص یافته است.

اصل یک صدم قانون اساسی

برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می‌کنند.

بخشی از پیام مقام معظم رهبری در ۸/۲/۷۸ به مناسبت آغاز فعالیت اولین دوره شورا‌های اسلامی شهر و روستا

خدای متعال را شکرگزاریم که در انتخابات شورا‌ها یک نهاد دیگر برای خدمت به مردم تأسیس شد و ملت ایران یک گام دیگر به تحقق کامل قانون اساسی مترقی جمهوری اسلامی نزدیک گشت. از صمیم قلب آرزو می‌کنم که شورا‌های اسلامی شهر و روستا بتواند در سمت اهداف والا و انقلابی بنیان گذار نظام اسلامی تلاش و فعالیت کند و در چارچوب تکالیف قانونی خود به رفع مشکلات مردم بپردازد. بر دولت و مسئولان محترم هم لازم است که از این امکان گران بها برای جلب مشارکت مردم در اموری که به شورا‌ها محول شده است به سود کشور و ملت حداکثر استفاده را بکنند.

شورا در قرآن

وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِم وَ أقامُوا الصَّلاةَ وَ أمرُهُمْ شُورَى بَینَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقناهُم ینْفِقُونَ

و آنان که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند و نماز گزاردند و کارشان در میانشان [بر پایه]مشورت است و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق مى کنند.

جایگاه شورا در نظام سیاسی اسلام

هدف از حکومت اسلامی، اجرای احکام اسلام و اداره امور مسلمانان بر اساس قوانین عادلانه اسلام است؛ زیرا اسلام، تمام نیاز‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی بشر و سعادت وی را در دنیا و آخرت پیشبینی کرده است. هدف قرآن از تأکید بر مشورت این است که اساس شورا و مشورت در شریعت اسلام، همواره پابرجا و جاویدان بماند؛ زیرا مشورت، موجب تبادل نظر، یکپارچگی افکار، روشن شدن امور و اطمینان خاطر در برطرف ساختن خطا میگردد و ترک آن ستمی بزرگ بر جامعه و امت اسلام است. در حکومت اسلامی ضرورت دارد دولتمردان برای حل بسیاری از مسائل اجتماعی و تأمین مصلحت‌های عمومی، با افراد باصلاحیت به مشاوره بنشینند و بر پایه آن تصمیمگیری کنند.

بخشی از پیام امام خمینی رحمه الله در تاریخ ۹/۲/۵۸ در خصوص ضرورت تشکیل شورا‌ها

در راستای مشارکت توده مردم مسلمان ایران در تعیین سرنوشت خویش، امام خمینی رحمه الله در نهم اردیبهشت ماه ۱۳۵۸، فرمان تاریخی خویش را مبنی بر تثبیت حاکمیت ملت ایران بر سرنوشت خویش و تشکیل شورا‌های اسلامی به شورای انقلاب، اعلام کرد:

در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورت‌های نظام جمهوری اسلامی است. لازم می‌دانم بی درنگ به تهیه آیین نامه اجرایی شورا، برای اداره امور محل شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد.

اشکالات و نارسایی ها

با وجود همه کارکرد‌های مثبت شورا‌ها در ایران، می­توان در ارزیابی عملکرد بیست ساله این شورا به برخی اشکالات و نارسایی‌ها و کارکرد‌های نه چندان مثبت این نهاد نوپا نیز اشاراتی داشت.

سرریز شدن رقابت‌های سیاسی و تحت الشعاع قرار گرفتن برخی از کارکرد‌های این شورا با سیاست زده شدن آن از جمله این نارسایی­‌ها باشد. نبود هماهنگی لازم با مدیریت‌های سیاسی و دولت ­ها، محدود بودن قلمرو فعالیت و اختیارات شورا‌ها که آن‌ها را تا حد شورای شهرداری تنزل می­دهد، برخی بی دقتی‌ها در انتخاب شهرداران و دهیاران، امتیازخواهی و ویژه خواری برخی اعضای شورا­ها از امکانات شهر و شهرداری، نداشتن صلاحیت ­ها و توانمندی­‌های لازم در برخی اعضا و نیز بروکراتیزه شدن آن از جمله دیگر آسیب ­ها می ­باشد.