شوخی تلخی به نام «اینستکس»/ اروپا از زیر بار تعهدات برجامی شانه خالی می‌کند؟
البته در اصل و بر مبنای وعده اروپایی‌ها، قرار بود کانال مالی آنها با ایران، در پایان سال ۲۰۱۸ (اوایل دی ۹۷) به ثبت و بهره برداری برسد، اما امتناع کشور‌های اروپایی از میزبانی دفتر مرکزی این کانال و همچنین سایر مشکلات فنی باعث تاخیر در ثبت و افتتاح آن شد.
البته در کلیت ماجرا، وعده اروپایی‌ها برای جبران خسارت خروج آمریکا از برجام، چیزی فراتر از کانال مالی با ایران بود. غلامرضا مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در همین رابطه به خبرنگار گروه سیاسی ، گفت: اروپایی‌ها پس از خروج یک جانبه آمریکا از برجام، برای تضمین منافع ایران ذیل توافق هسته‌ای، تعهداتی در قالب ۱۲ بند ارائه کردند. یکی از تکالیفی که اروپایی‌ها متعهد به انجام آن شدند این بود که ایران بتواند توسط «بانک سرمایه‌گذاری اروپا» مبادلات خود را انجام دهد؛ بانک سرمایه گذاری اروپا تمام کشور‌های اتحادیه را تحت پوشش قرار می‌دهد؛ اما اروپایی‌ها از این تعهد خود یک گام عقب نشستند و گفتند امکان مبادلات مالی ایران با بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو اتحادیه را فراهم می‌کنند. اما اروپایی‌ها باز هم از تعهدات خود عقب نشینی کردند و اعلام داشتند که صرفا یک نهاد واسطه مالی بین ایران و اروپا به نام «اس پی وی» ایجاد می‌کنند و در گام آخر نیز «اینستکس» را با سر و صدای زیاد راه اندازی کردند.
«اینستکس» چیست؟
به هر ترتیب، روز پنجشنبه ۱۱ بهمن ۹۷ ابتدا شبکه آلمانی NDR بود که خبر از ثبت رسمی مکانیسم مالی ایران -اروپا توسط سه کشور آلمان و انگلیس و فرانسه داد و آن را INSTEX «اینستکس» نامید که نام اختصاری عبارت «ابزاری برای حمایت از تبادلات تجاری» به زبان انگلیسی است.
رئیس و نمایندگان تروئیکای اروپایی در «اینستکس»
پس از آن، نشریه آلمانی اشپیگل اعلام کرد، یک بانکدار ۶۹ ساله آلمانی به نام «پر فیشر» که مدیر سابق «کامرتس بانک» (Commerzbank) بوده و ۲۹ سال در این بانک سابقه مدیریت دارد برای مدت ۶ ماه مدیریت اجرایی «اینس تکس» را برعهده خواهد داشت.
همچنین به نوشته اشپیگل، «میگوئل برگر» معاون اقتصادی وزیر خارجه آلمان، «ماریس گوردو مونتانیه» سفیر پیشین فرانسه در چین و «سایمون مگ‌دونالد» معاون امور خدمات دیپلماتیک وزیر خارجه انگلیس، نمایندگان سه کشور در «اینس تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا خواهند بود.
بیانیه وزرای خارجه سه کشور اروپایی پیرامون کانال مالی ثبت شده
«هایکو ماس»، «جرمی هانت» و «ژان ایو لودریان» وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه، پنجشنبه شب – ۱۱ بهمن- بیانیه‌ای مشترک پیرامون سازوکار مالی ویژه اروپا برای ایران موسوم به INSTEX دادند.
در این بیانیه قید شده بود: آلمان، انگلیس و فرانسه در راستای تعهد قاطع و تلاش‌های مستمر خود برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که به تایید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل رسیده، ایجاد INSTEX SAS که سازوکاری ویژه با هدف تسهیل تجارت مشروع میان عوامل اقتصادی اروپا با ایران است را اعلام می‌کنند.
نحوه عملکرد «اینستکس»
در همان زمان ثبت اینستکس منابع اروپایی گزارش دادند، نحوه عملکرد این کانال مالی منحصر به تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در اروپا و ایران است؛ به این ترتیب که به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به «اینستکس» پرداخت می‌کند و این کانال مالی هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکت‌هایی انتقال می‌دهد که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.
تمرکز «اینستکس» بر مقوله‌های بشردوستانه! / امر غیرقابل قبول از نظر ایران
یکی دیگر از موضوعاتی که پیرامون «اینستکس» از همان بدو رونمایی از آن مطرح شد این بود که این کانال مالی در ابتدا صرفا بر روی مسائل و اقلام بشردوستانه تمرکز دارد. امری که از نظر ایران نمی‌تواند قابل قبول باشد؛ از همین رو در بیاینه وزارت خارجه کشورمان، افتتاح «اینستکس» صرفا گام نخستین اروپایی‌ها برای تحقق وعده‌های برجامی آنها اعلام شد. از سویی دیگر پیش‌تر نیز کانال مالی میان ایران و سوییس به منظور اطمینان کشورمان از مراوده آزاد اقلام بشردوستانه با اروپایی‌ها گشایش یافته بود.
ابهام در موفقیت کانال مالی ثبت شده
«هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان پیش از اعلام ثبت «اینستکس» گفته بود که «این کانال مالی در ابتدا متمرکز بر امور بشردوستانه است و در ادامه در صورت آمادگی شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی، دایره فعالیت آن گسترش می‌یابد». با توجه به مستقل بودن بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ اروپایی و هراس آنها از تحریم آمریکا - که در خروج پرسرعت آنها از ایران پس از خروج آمریکا از برجام نمایان بود - بسیار بعید است که این شرکت‌ها و بانک‌ها به کانال مالی موسوم به «اینستکس» ملحق شوند؛ لذا در دامنه سرایت کانال مالی مزبور از امور بشردوستانه به سایر حوزه‌ها ابهام وجود دارد.
همچنین «جرمی هانت» روز پنجشنبه - ۱۱ بهمن ۹۷ - پس از پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در رومانی، گفت: ما سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) سازوکار ویژه مالی اروپا را ثبت کردیم که فعال شدن همکاری‌های تجاری مشروع با ایران را تسهیل می‌کند. تمرکز اولیه این سازوکار روی کالا‌هایی خواهد بود که مورد نیاز فوری مردم ایران همچون مواد غذایی، دارویی و مصرفی است!
رویکرد زیاده‌خواهانه اروپایی‌ها
اما در همان میانه‌های بهمن ۹۷، هنوز ساعاتی از اعلام به ثبت رسیدن «اینستکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا نگذشته بود که مواضع وزرای خارجه سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه، این شائبه را تقویت کرد که تروئیکای اروپایی رویکرد زیاده‌خواهانه در پیش گرفته‌اند و قصد دارند تکمیل کانال مالی مزبور را منوط به مذاکرات منطقه‌ای و موشکی کنند.
این رویکرد زیادخواهانه اروپایی‌ها استمرار همان تاکتیک اتهام زنی‌های آنها به ایران است؛ روز ۱۸ دی ۹۷ اتحادیه اروپا یکی از معاونت‌های وزارت اطلاعات را به اتهام واهی تلاش برای اقدام تروریستی در خاک اورپا در فهرست سیاه خود قرار داد؛ چند روز پس از آن، «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه در اظهاراتی گستاخانه گفت: «اگر ایران پیرامون موضوع موشکی پای میز مذاکره نیاید، تحریم خواهد شد»!
یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام
روز چهارشنبه ۱۵ اسفند ۹۷، یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور نمایندگان ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) به ریاست «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران و «هلگا اشمید» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به مدت پنج ساعت در هتل «پله کوبورگ» شهر وین برگزار شد.
پیش از برگزاری نشست مزبور، در روز جمعه سوم اسفند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای چهاردهمین بار در چارچوب راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران ذیل برجام، پایبندی کشورمان به این توافق را تایید کرده بود.
ما هنوز نمی‌دانیم اینستکس چگونه کار می‌کند
سید عباس عراقچی، پیش از آغاز یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، طی مصاحبه‌ای گفت: در بحث رفع تحریم‌ها با خروج آمریکا، با موانع و مشکلات زیادی مواجه شدیم. یکی از مهم‌ترین سازوکار‌های پیش‌بینی شده در این موضوع، مکانیسم مالی اینستکس است که البته در ابتدای راه خودش است و ما هنوز نمی‌دانیم که این ساز و کار چگونه می‌تواند مشکل‌گشا باشد و چگونه کار می‌کند. نیاز است که جلسات کارشناسی مفصلی داشته باشیم.
سفر مدیر آلمانی اینستکس به ایران
شامگاه دوشنبه ۲۰ اسفند ۹۷، «پر فیشر» مدیر آلمانی شرکت «اینستکس» وارد تهران شد و بلافاصله با روسای نمایندگی‌های سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس در تهران دیدار کرد.
ضیافت شام اینستکسی در منزل سفیر آلمان
اما در همان دوشنبه شب ۲۰ اسفند ۹۷ همزمان با ورود «پر فیشر» به ایران، ضیافت شامی در منزل «میشائیل برشتولد» سفیر آلمان با حضور سفرا و نمایندگان چند کشور تاثیرگذار از جمله فرانسه و انگلیس و چین و هند برگزار شد.
عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به همراه چند فعال بخش خصوصی نیز در این ضیافت حضور داشتند.
گلایه عراقچی!
آنطور که از محتوای ضیافت دوشنبه شب ۲۰ اسفند ۹۷، به بیرون درز پیدا کرده، عراقچی در حضور «پر فیشر» و سفرا و نمایندگان آلمان و انگلیس و فرانسه از روند پر تاخیر و کم سرعت حرکت اروپایی‌ها در عملیاتی کردن کانال مالی مراوده با ایران انتقاد کرده است و به گفته یکی از حاضران ایرانی در جلسه، «آب پاکی را روی دست اروپایی‌ها ریخته است».
نیاز به زمان طولانی برای بزرگ شدن اینستکس!
«اینستکس یک نوزاد تازه متولد شده است و تا بزرگ شود مدت زمان طولانی لازم است»! این پاسخی است که «پر فیشر» به سوال یکی از فعالان بخش خصوصی ایران در ضیافت دوشنبه شب سفارت آلمان داد. از فیشر پرسیده شده بود که «وقتی تراز تجاری ایران با اروپا منفی است، وقتی کانال مالی ثبت شده محدود به مواد غذایی و خوراک دام و دارو شده، وقتی این کانال کالا‌های سرمایه‌ای را شامل نمی‌شود، وقتی قرار نیست نفتی از ایران خریداری شود، وقتی بانک‌های درجه اول تمایلی جهت حضور در این کانال نشان ندادند، وقتی سایه سنگین اختلافات در خصوص سیاست‌های منطقه‌ای وجود دارد و…، چطور اینستکس کارایی و اجرایی خواهد شد؟»
اظهارنظر مدیر آلمانی اینستکس مبنی بر اینکه کانال مالی ایران و اروپا، هنوز یک نوزاد است و به زمان طولانی برای بزرگ شدن نیاز دارد، در حالی است که عملیاتی کردن اینستکس و کانال مالی ذیل آن صرفا بخشی از تعهدات اروپایی‌ها برای حفظ برجامی است که متحد آمریکایی آنها نقض کرده است و آنها باید گام‌های بسیار بیشتری را برای تامین و تضمین منافع ایران در چارچوب برجام بردارند.
اینستکس فقط بخشی از تعهدات اروپایی‌هاست
«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در روز دوشنبه ۲۰ اسفند ۹۷ در گفت‌وگو با بخش عربی شبکه خبری بی‌بی‌سی گفت: اینستکس همه مشکلات ایران را حل نخواهد کرد و این ابزار مالی تمام تعهدات و قول‌های اروپایی‌ها به عنوان عضوی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را پوشش نمی‌دهد.
اروپا نمی‌تواند با چند طرح اجرانشده از زیر بار مسئولیت‌هایش شانه خالی کند
ظریف روز ۱۴ فروردین ۹۸ نیز در گفت‌وگو با سایت KHAMENEI.IR با اشاره به عدم آمادگی اروپا برای ایستادن در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، گفت: تلاش‌هایی کردند، اما همان‌طوری که رهبر انقلاب فرمودند، این تلاش‌ها کافی نبود و حتی در بعضی موارد می‌شود گفت که این تلاش‌ها نشان‌دهنده عدم آمادگی اروپایی‌ها برای هزینه کردن در یک حوزه‌ای که خودشان ادعا می‌کنند اهمیت استراتژیک برای آنها دارد، بود. این واقعیت را رهبر انقلاب از ابتدای خروج آمریکا از برجام مطرح کردند.
وزیر امور خارجه در همان گفت‌وگو تاکید کرد «اروپا باید بداند که نمی‌تواند فقط با چند اظهارنظر و یا چند طرح اجرانشده از زیر بار مسئولیت‌هایش شانه خالی کند وظیفه ما به‌عنوان دستگاه دیپلماسی این است که کار اروپایی‌ها را پیگیری کنیم، به آنها تذکر بدهیم، فشار بیاوریم که شما موظفید تعهداتتان را انجام بدهید؛ اما هیچ‌گاه به آنها چشم امید نباید داشته باشیم».
معایب فاحش اینستکس
از همان روز اعلام افتتاح کانال مالی اروپایی‌ها برای مراوده اقتصادی با ایران، علاوه بر انتقادات دست‌اندرکاران امر در وزارت امور خارجه ایران از تعلل و ناچیز بودن اقدام اروپا برای حفظ برجام، کارشناسان و صاحبنظران نیز به معایب بیشمار اینستکس اشاره داشته‌اند و بخشی از آنها را چنین برشمرده‌اند:
اولاً اینستکس کانال مالی نیست، کانال خرید است؛ اروپایی‌ها می‌گویند پول فروش نفت خود را در این صندوق بریزید تا درعوض ما به شما غذا، دارو و تجهیزات پزشکی بدهیم؛ از طرفی در ازای ساخت کانال مالی می‌گویند «اف‌ای‌تی‌اف» را تصویب کنید؛ ما فریب این خدعه اروپایی‌ها را نخواهیم خورد.
ثانیاً تعهدات اروپایی‌ها در برجام ناظر بر خرید نفت ایران و صدور مجوز راه اندازی شعب بانک‌های کارگزاری است؛ نه اینکه تصویب کنند یک شرکتی در قالب اینستکس به صورت تهاتری سالانه تنها تا یک میلیارد دلار با ایران مراوده داشته باشد.
ثالثاً نواقص متعدد اینستکس حکایت از تلاش اروپا برای کش دادن موضوع تا زمان اثرکردن فشارهای آمریکا به ایران دارد تا بعد از آن، مجموعه وسیعی از تعهدات خطرناک و رویه‌های مکمل تحریم در قالب مکانیسمی ظاهرا خیرخواهانه به کشورمان تحمیل شود.
رابعاً تاکید اروپایی‌ها به تمرکز اینستکس بر روی اقلام بشردوستانه، به نوعی این سازوکار مالی را تبدیل به فروش حق قانونی ایران به خود ایران کرده است چه آنکه تبادل ارز برای خرید دارو و غذا بدون چنین کانالی هم مقدور و حق کشورمان بود.
در همین رابطه، غلامرضا مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه ساز و کار تعبیه شده توسط اروپایی‌ها برای استمرار مراوده اقتصادی با ایران در قالب اینستکس، واقعاً مسخره و به جوک شبیه است، به خبرنگار میزان گفت: معنا و مفهوم این ساز و کار این است که به جای مبادله تجاری با اروپا که حتی در دوران تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران نیز این مبادلات وجود داشت، همه فرآیند‌های تجاری و اقتصادی میان ایران و اروپا موقوف به کانال اینستکس شود. اینستکس، کانال مالی نیست بلکه روزنه‌ای برای تجارت است؛ به عبارت دیگر اروپایی‌ها می‌خواهند تجارت خارجی ایران از یک روزنه باریک عبور کند که امکان نظارت «اف ای تی اف» نیز بر آن باشد. اروپایی‌ها می‌خواهند کشور‌های خریدار نفت ایران، پول معامله نفتی با ایران را در صندوق اینستکس بریزند و از آن صندوق به ما صدقه سری بدهند بنابراین باید عطای چینن کانالی را به لقایش بخشید.
شوخی تلخ اروپایی‌ها
مقام معظم رهبری در نخستین روز سال جدید، در بخشی از بیاناتشان در حرم مطهر رضوی، اشاره‌ای به بدعهدی اروپا در برجام داشتند و کانال مالی اروپایی ها را یک شوخی تلخ دانستند. معظم‌له در همین رابطه فرمودند:
در قضیّه‌ی برجام، وظیفه‌ی اروپایی‌ها چه بود؟ خب یک قرارداد هفت‌جانبه‌ای بسته شده بود -شش کشور و ایران این طرف؛ هفت کشور- یک طرف که آمریکا است خارج شد؛ وظیفه‌ی طرف‌های دیگر چه بود؟ وظیفه‌ی اروپایی‌ها این بود که می‌ایستادند در مقابل آمریکا، می‌گفتند ما به تعهّد خودمان پایبندیم؛ تعهّد آنها این بود که تحریم‌ها به طور کلّی برداشته بشود؛ باید محکم می‌ایستادند، [امّا]با بهانه‌های مختلف نَایستادند. علاوه بر اینکه در مقابل آمریکا نَایستادند، خودشان هم در عین اینکه مدام به ما تأکید کردند و می‌کنند که «نبادا از برجام خارج بشوید»، عملاً از برجام خارج شده‌اند؛ یعنی حتّی تحریم‌های جدیدی را علیه ایران به وجود آورده‌اند. این رفتار اروپایی‌ها است؛ از این‌ها می‌شود توقّع داشت؟ این کانال مالی‌ای هم که اخیراً مدام گفته می‌شود یک کانال مالی درست کرده‌اند، این به شوخی شبیه‌تر است؛ البتّه شوخی تلخی است. این هیچ معنی‌ای ندارد؛ آن چیزی که وظیفه‌ی آنها است با آنچه آنها دارند مطرح می‌کنند زمین تا آسمان فرق می‌کند. در آخرین مسئله‌ی بین‌المللی ما، باز اروپایی‌ها مثل گذشته از پشت خنجر زدند، به ما خیانت کردند. از این‌ها توقّع نمی‌شود داشت؛ هیچ توقّعی نمی‌شود داشت.
بیشتر بخوانید:
فرجام برجامی؛ «اینستکس» در کما؟
چکش‌کاری اینستکس؛ این بار در تهران/ کانال مالی یا خرید؟ معایب کجاست؟