وصیت تملیکی چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، یکی از اسنادی که به ما کمک می‌کند تا نسبت به اموال بعد از مرگ خود تصمیم بگیریم و یا اینکه فردی را مامور به انجام اموری از قبیل اختصاص بخشی از اموال در راه مصارف عام المنفعه نماییم، وصیت نامه است.

از جهت شکل تنظیم باید گفت: وصیت‌نامه به صورت رسمی، از آمار پرونده‌های قضایی می‌کاهد، زیرا درصد بالایی از پرونده‌های موجود در محاکم، مربوط به دعوا‌هایی از قبیل ارث یا عدم پذیرش وصیت‌نامه عادی متوفی یا وصیت‌نامه ناقص است. در حقیقت، در وصیت‌نامه رسمی، نیازی به گذراندن مراحل دست و پاگیر و طولانی قضایی و اداری وجود ندارد.

وصیت عمل حقوقی است که به موجب آن وصیت کننده (موصی) به طور مستقیم یا بواسطۀ دیگری در اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگ تصرف می‌کند.

عناصر وصیت عبارتند از:

۱- موصی: یعنی وصیّت کننده، ۲- موصی له: کسی که از وصیّت استفاده می‌کند، ۳- موصی به: چیزی که به عنوان وصیّت پرداخت می‌شود، ۴- وصی: کسی که به وصیّت عمل می‌کند.

بدیهی است موصی به کسی گفته می‌شود که اقدام به وصیّت تملیکی یا عهدی می‌کند و داشتن اهلیت که شامل بلوغ، عقل، اختیار، رشد، افلاس و ورشکستگی و مستی و بیهوشی است، شرط شده است. منظور از موصی له کسی است که به وسیله وصیّت تملیکی مالی به او واگذار می‌شود.

موصی له نیز باید واجد دو شرط باشد تا وصیّت صحیح و نافذ باشد؛ یکی موجود بودن در هنگام وصیّت و دوم اهلیت تملک داشتن. موصی به عبارت از مالی است که مورد وصیّت قرار می‌گیرد و آن ممکن است عین باشد یا منفعت و یا حق، کلی باشد یا شخصی و امثال اینها. وصی در لغت به معنای سرپرست شرعی و عامل به وصیّت است.

البته وصیت می‌تواند چهره‌های گوناگونی داشته باشد و لذا ممکن است وصیت کننده مالی را به کسی ببخشد و یا دیگری را از پرداخت دین و بدهی معاف کند و یا در امور خیریه مانند رسیدگی به امور ایتام سفارشی داشته باشد. بر اساس قانون مدنی وصیت به دو قسم تقسیم می‌گردد:

وصیت تملیکی

گاهی شخصی مال یا منفعتی از مال خویش را در وصیت‎نامه خود برای دیگری وصیت می‌کند، که به این نوع وصیت تملیکی می‌گویند. در واقع، این نوع وصیت عمل حقوقی مجانی یا باصطلاح حقوقی غیر معوض است که اموال شخص متوفی پس از فوتش، به تملّک دیگری در می‌آید. لیکن در هر صورت این تملیک با قبول وصیت شونده در پی فوت وصیت کننده تحقق می‌یابد، گرچه در وصیت بر افراد نامحدود و غیر محصور قبول آن‌ها شرط نیست.

نکته حائز اهمیت اینکه؛ قبول موصی له قبل از فوت موصی مؤثر نیست، زیرا موصی می‌تواند از وصیت خود منصرف شود. لیکن چنانچه موصی له وصیت را بعد از فوت موصی قبول کند و موضوع وصیت را قبض (تصرف) کند، دیگر نمی‌تواند وصیت را رد کند و بعبارت دیگر، تمّلک موضوع وصیت تحقق می‌یابد.

وصیت عهدی

گاهی شخص وصیت‌کننده از شخصی می‌خواهد تا عملی را برایش انجام دهد مثلاً وصیت می‌کند که بعد از مرگش بعضی از اموالش را وقف کند یا بدهی‌های وی را پرداخت کند این نوع وصیت در اصطلاح حقوق وصیت عهدی خوانده می‌شود.

کسی که مجری انجام وصیت قرار می‌گیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد، اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.

به طور مثال ممکن است شخصی از وصی بخواهد یکصد میلیون به فلانی و خانه اش را به همسرش و یک حج نیابتی برای وی انجام دهند. بدیهی است این امکان وجود دارد که در زمان حیات موصی بلحاظ موانعی مانند خطر جانی نسبت به سفر حج مخالفت شود، لیکن بدون تردید بعد از فوت وی، باید پس از رفع مانع به موضوع وصیت عمل شود.