آیا پیش بینی زلزله تهران ممکن است؟

به گزارش گروه فضای مجازی ، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی گفت: در زلزله سال گذشته ملارد که جمعیت وسیعی در تهران و البرز آن را احساس کردند تا حدود یک هفته توجه به مساله خطر زلزله برانگیخته شده بود و مسئولان برای پایش زمین‌لرزه‌ها محدوده تهران به فکر افتادند.

مهدی زارع با اشاره به پیشرفت علم در حوزه پیش‌بینی زلزله اظهار داشت: پیش‌بینی زلزله محصول فعالیت‌هایی علمی و محصول علم زلزله‌شناسی است و هدف از آن پیش‌آگاهی و اطلاع‌رسانی از مکان، بزرگی و زمان به‌صورت دقیق و یا به‌احتمال رخداد زلزله در آینده (آنی، کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت) همچنین پیش‌یابی احتمال خطر زلزله در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت است.

وی گفت: بیشتر کار‌های معمول در زلزله‌شناسی به‌پیش بینی درازمدت زمین‌لرزه‌ها می‌انجامد، ولی آنچه به‌عنوان پیش‌بینی زلزله در علم زلزله‌شناسی مطرح می‌شود معمولاً پیش‌بینی آنی در بازه زمانی چند ثانیه تا چند ساعت، کوتاه‌مدت از یک هفته تا دوماه، میان‌مدت از دو ماه تا دو سال است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ادامه داد: ما در ایران و در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، زلزله را به‌عنوان یک پدیده طبیعی مطالعه می‌کنیم و بنا به تعریف روش علمی، هر پدیده طبیعی با روش علمی قابل پیش‌بینی است.

زارع افزود: مشاهده پیش‌نشانگر‌های مختلف و گزارش شدن برخی از آن‌ها توسط مردم (تغییر رنگ آب‌های رودخانه‌ها، تغییر رفتار پرندگان و سایر حیوانات، تغییرات آب هواشناختی و ...) و سپس رخداد زلزله‌های بزرگ نشانگر آن است که به‌هرروی می‌توان در این راه تلاش کرد و انتظار دستیابی به نتایج قابل‌توجه هم حتی در کوتاه‌مدت داشت.

وی اضافه کرد: بر اساس جو رسانه‌ای، فضای منفی بوروکراتیک و همچنین برمبنای تصور عامه مردم از پیش‌بینی زلزله، همواره نگاه غالب به مسئله (انتظار معمول از این موضوع) ارائه زمان و مکان و بزرگی زلزله به‌صورت قطعی است به‌نحوی‌که بتوان در کوتاه زمان قبل از واقعه با پیش‌آگاهی نسبت به موضوع نسبت به تخلیه مکان موردنظر اقدام نمود.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با اشاره به دستیابی به وضعیتی که بتوان در کمترین زمان زلزله را پیش‌بینی کرد، ابراز کرد: در پیش‌بینی ایده آل‌ترین وضع ممکن این است که ما با کمترین احتمال برای دستیابی به چنین وضعی حداقل در کوتاه‌مدت برسیم، ولی ما هدفمان را مطالعه و توسعه علم پیش‌بینی زلزله قرار داده‌ایم و با اعلام و هشدار در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله کاری نداریم، البته در آینده می‌توان با استفاده از انجام پژوهش‌های کاربردی در این باب، به پیشرفت‌ها و دستیابی به نتایج کاربردی و در کوتاه و میان‌مدت دست‌یافت.

زارع بیان کرد: با نصب شبکه نسبتاً پر تعداد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در پیرامون شهر تهران و سایر شهر‌های پرجمعیت ما که در معرض خطر زلزله است و همچنین امید به دریافت منظم داده‌ها با حضور مثبت در یک کنسرسیوم جهانی از موسسات فراهم‌کننده داده‌های زلزله شناختی امکان تهیه چنین نقشه‌هایی پیش‌بینی احتمالی (پیش‌یابی) برای میزان شدت و شتاب زلزله برای بازه کوتاه‌مدت (در حد هفته و ماه) حداقل در منطقه تهران و پیرامون (شبیه نقشه‌های هواشناسی) وجود دارد.

وی با اشاره به زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ در ملارد تاکید کرد: در زلزله ملارد جمعیت وسیعی در تهران و البرز آن را احساس کردند و تا حدود یک هفته توجه به مسئله خطر زلزله در تهران برانگیخته‌شده بودند و مسئولان در پاسخ به انتظار عمومی، و همچنین به دلیل کنجکاوی برخی از آن‌ها اعلام آمادگی نمودند تا برای پایش زمین‌لرزه‌ها و به‌ویژه برای پایش زمین‌لرزه در محدوده تهران سرمایه‌گذاری جدی نمایند، ولی تقریباً بعد از یک هفته موضوع زلزله تهران از دستور کار و توجه همگانی خارج شد و مجددا پژوهشگران در وضعی پژوهش‌های خود را باید دنبال کنند که پوشش ناکافی لرزه‌نگاری در کشور، امکان کار‌های مفصل‌تر و ارائه نتایج دقیق‌تر را ناممکن می‌کند.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی بیان کرد: در پژوهشگاه زلزله برنامه‌های پیش‌بینی زلزله به‌صورت آکادمیک دنبال شده و پروژه‌هایمان از مطالعات شبیه‌سازی کاتالوگ‌های زلزله برای مناطق با نبود لرزه‌ای و آرامش موقتی تا بهره‌گیری از داده‌های زلزله‌های ثبت‌شده کوچک به‌منظور پیش‌یابی خطر (شتاب یا شدت) زلزله و تحلیل خطر وابسته به زمان، در حال اجراست، این برنامه‌ها، حتی درزمانی که کمترین توجهی به پژوهش‌هایی این‌چنین نمی‌شود، مشتاقانه ادامه یافته است.

زارع افزود: حقیقت آن است که موضوعات بنیادی و ملی مانند پیش‌بینی زلزله، مسئله نیست که سرمایه‌گذار خصوصی و کارفرمای علاقه‌مند برای هزینه کردن را به خود جذب کنند، در تمام دنیا این نوع کار‌ها با سرمایه‌گذاری‌های حاکمیتی انجام می‌شود و در ایران ما نیز بدون سرمایه‌گذاری حاکمیت پیشبرد چنین کار‌هایی ممکن نخواهد بود.

وی با اشاره به فعالیت‌های مداوم زلزله شناسان در آمریکا ابراز کرد: در آمریکا و در ایالت کالیفرنیا یک برنامه ویژه درازمدت بر روی گسل سن آندریاس (تحت عنوان پایش ژرف سامانه گسلی سان آندریاس با عنوان خلاصه: SAFOD) از سال ۱۹۸۴ با مدیریت زلزله‌شناس برجسته پروفسور مارک زوبک (Zoback) در حال پیگیری است و در سی‌وپنج سال گذشته بی‌وقفه ادامه یافته است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اضافه کرد: این برنامه علمی شامل برنامه‌های مفصل حفاری دو چاه (یکی به ژرفای ۱۲ کیلومتر و دیگری به ژرفای ۹ کیلومتر)، برداشت‌های ژئوفیزیکی و ... در پهنه گسل سن آندریاس است. در کشور روسیه با برداشت‌های ژئوفیزیکی (در حد ۴۰۰ هزار کیلومتر جمع برداشت پروفیل‌ها در کل فلات پهناور روسیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی) در سازمان‌های مختلف پیش‌بینی زلزله دنبال می‌شود. مثلاً در مؤسسه بین‌المللی پیش‌بینی نظری زلزله و ژئوفیزیکی ریاضی (MITPAN) تحت نظر آکادمی علوم روسیه عمده تلاش‌ها بر روی برآورد نظری و مدل‌سازی رخداد و زلزله و توسعه الگوریتم‌های موفق برای پیش‌بینی کوتاه‌مدت و میان‌مدت زلزله انجام می‌شود.

زارع با اشاره به تلاش‌های گسترده کشور‌های درحال‌توسعه تصریح کرد: در مؤسسه فناوری هندوستان در رورکی، دپارتمان پیشرفته‌ای برای مطالعه نظری و رصد رخداد زلزله‌ها وجود دارد، همچنین در وزارت علوم و فناوری هند، اداره ویژه‌ای برای سازمان‌دهی برنامه‌های پژوهشی در این زمینه احداث‌شده و این اداره نقش ستادی برای سازمان‌دهی کلیه فعالیت‌های پژوهشی در کشور هند که در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی آن کشور در مورد زلزله دنبال می‌شود به عهده دارد.

وی افزود: موضوع پیش‌بینی زلزله باید به توسعه نوآوری د. رزمینه زلزله‌شناسی تبدیل شود، مستقل بودنش امکان تحرکش را بیشتر می‌کند و می‌تواند به‌عنوان پیشران حرکت درزمینه علوم زمین جهت‌های حرکت به سمت مرز‌های علم زلزله‌شناسی را امروز و آینده معلوم کند.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ابراز کرد: پس از وقوع ۲۱ آبان ۹۶ در ازگله سرپل ذهاب، پیش‌بینی‌هایی از سوی چند کانال و منبع غیرعلمی نه‌تن‌ها در مورد زلزله بلکه در مورد آتش‌فشان! ارائه می‌شود، این چالشی برای دانشمندانی است که درزمینه پیش‌بینی زلزله کار می‌کنند، چراکه مدام سؤالاتی از آن‌ها در مورد صحت یا عدم صحت پیش‌بینی‌هایی می‌شود که افراد دیگری با روش‌هایی ناشناخته انجام داده‌اند.

زارع ادامه داد: پیش‌بینی زلزله بر اساس منابع و روش‌هایی مخفی مورد استناد جوامع علمی نیست و در جنوب ایران هرساله شاهد چندین زلزله در حد متوسط هستیم و این امری طبیعی است، از ۲۱ آبان ۹۶ به بعد، تعداد زمین‌لرزه‌ها در ایران بیشتر شده و بنابراین ذکر اینکه زلزله‌ای درراه است و ارتباط دادن این پیش‌بینی‌ها به زلزله‌های کوچک و با بزرگی کمتر از ۵ و نسبت دادن این پیش‌بینی به یک منطقه بزرگ (و نه نقطه یا گسلی خاص) بیشتر به شعبده‌بازی شبیه است تا علم، چراکه معلوم است که چنین زلزله‌های کوچکی در این شرایط فراوان رخ می‌دهند و پیش‌بینی‌هایی که بر این اساس ارائه می‌شود موردتوجه جوامع علمی زلزله‌شناسی دنیا نیست.

وی گفت: پیش‌نشانگر‌های آب‌های زیرزمینی و گاز "رادون" در چندین زلزله به‌ویژه در ژاپن و ایتالیا به تکرار و با موفقیت خود را به‌عنوان پیش‌نشانگر موفق نشان داده‌اند و به همین دلیل است که انجمن بین‌المللی زلزله‌شناسی و فیزیک درون زمین کمیته‌ای برای پیش‌بینی زلزله دارد که این کمیته دو پیش‌نشانگر یادشده را برای زلزله مورد تائید قرار می‌دهد. امکان پایش هر دو این پارامترها، به‌ویژه در مورد آب زیرزمینی در ایران فراهم است، و سامانه پایش پیش‌نشانگری را می‌توان در ایران ایجاد نمود.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اظهار کرد: از آنجا که داده‌های لرزه‌ای با حجم و کیفیت خوبی مهم‌ترین داده در دسترس است پیش‌نشانگر‌های لرزه‌ای مانند: تغییر احتمالات رخداد زمین‌لرزه، نبود‌های لرزه‌ای در گسل‌های لرزه زا، الگو‌های لرزه‌ای اخطاردهنده و بی‌هنجار، رخداد پیش‌لرزه‌ها، تغییر آهنگ لرزه‌خیزی و مهاجرت خردلرزه‌ها، انتقال تنش‌های لرزه‌ای، ناهنجاری موج‌برشی، تشخیص الگو و تعیین خوشه‌های آتی رخداد احتمالی زمین‌لرزه و افت تنش زمین‌لرزه‌های کوچک را هم‌اکنون موردبررسی قرار می‌دهیم، طبیعی است که این بررسی‌ها عمدتاً در نواحی انجام می‌شود که داده‌های بیشتر و باکیفیت بالاتری در دسترس است.

زارع بیان کرد: در ایران با توجه به اینکه زلزله‌ها در عمق کم در پوسته قاره‌ای ایران رخ می‌دهند و همچنین اهمیت پیش‌بینی زلزله‌های شدید تا بزرگ و ژرفای رخداد زلزله‌های ایران، موضوع مهم پیش‌بینی زلزله برای بزرگی ۶ تا حدود ۸ و در ژرفای حدود ۸ تا حدود ۲۵ کیلومتر مدنظر است.

وی در پایان با اشاره به نقشه پیوست مطالعه پیش‌بینی زلزله بر اساس تغییرات لرزه‌خیزی در یک بازه ۳۲ ساله در ایران خاطرنشان کرد: در نقشه پیوست نتیجه یک مطالعه پیش‌بینی بر اساس تغییرات لرزه‌خیزی در یک بازه ۳۲ ساله در ایران ۱۹۷۶ تا ۲۰۰۸. (بیشترین تغییرات بارنگ‌های قرمز و خاکستری و سیاه نشان داده‌شده است) در این مطالعه زارع و همکاران، مشخص شد که دریازده سال بعد از بازه این مطالعه (۲۰۰۹ تا پایان ۲۰۱۹) زمین‌لرزه‌های مهم ورزقان ۱۳۹۱، مکران، سراوان ۱۳۹۲، بشاگرد ۱۳۹۲ مورموری ۱۳۹۳ و ازگله سرپل ذهاب ۱۳۹۶ همگی در نواحی با کمترین تغییرات رخ‌داده‌اند (به موقعیت مناطق سبز، زرد و سفیدرنگ توجه کنید)، نواحی لرزه‌خیز که همچنان رخداد زلزله شدیدی را تجربه نکرده‌اند می‌توانند به‌عنوان کاندید رخداد زلزله‌های مهم بعدی در نظر گرفته شوند.