چکش‌کاری اینستکس؛ این بار در تهران/ کانال مالی یا خرید؟ معایب کجاست؟
پیش از برگزاری نشست مزبور، در روز جمعه سوم اسفند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای چهاردهمین بار در چارچوب راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران ذیل برجام، پایبندی کشورمان به این توافق را تایید کرده بود.
عدم تنفسِ بخش حیاتی برجام!
در جریان جلسه روز چهارشنبه ۱۵ اسفندِ کمیسیون مشترک برجام، نمایندگان گروه ۱+۴، بر رفع تحریم‌های ایران و عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی کشورمان با جهان خارج به عنوان یک بخش حیاتی برجام اذعان کردند.
مجهولی به نام اینستکس!
سید عباس عراقچی، پیش از آغاز یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، طی مصاحبه‌ای گفت: در بحث رفع تحریم‌ها با خروج آمریکا، با موانع و مشکلات زیادی مواجه شدیم. یکی از مهم‌ترین ساز و کار‌های پیش‌بینی شده در این موضوع، مکانیسم مالی اینستکس است که البته در ابتدای راه خودش است و ما هنوز نمی‌دانیم که این ساز و کار چگونه می‌تواند مشکل گشا باشد و چگونه کار می‌کند. نیاز است که جلسات کارشناسی مفصلی داشته باشیم.
عراقچی در روز دوشنبه ۱۳ اسفند نیز در دیدار «فلیپ اکرمان» مدیرکل منطقه‌ای وزارت خارجه آلمان، از طولانی شدن فرآیند تشکیل سازوکار «اینستکس» یا همان «بسته اقتصادی اروپایی‌ها برای حفظ برجام» انتقاد کرده بود و خطاب به طرف اروپایی گفته بود: تاسیس اینستکس تنها بخشی از تعهدات طرف مقابل در اجرای برجام بوده است و انتظار می‌رود طرف اروپایی برای نتایج عملی و ملموس برجام و عملیاتی شدن هر چه سریعتر اینستکس، تلاش جدتری به عمل آورد.
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در همان مقطع طی پیامی در صفحه شخصی خود از لبریز شدن کاسه صبر ایران گفته بود.
گلایه ایران!
در جریان، جلسه روز چهارشنبه ۱۵ اسفندِ کمیسیون مشترک برجام، بصورت مفصل پیرامون اینستکس، میان اعضا بحث شد. به گفته عراقچی، ایران در این نشست از تاخیر اروپا در آغاز به کار این کانال مالی، گلایه کرد. همچنین «پر فیشر» مدیر آلمانی اینستکس نیز گزارشی از اقدامات در حال انجام ارائه کرد.
در جریان جلسه مزبور، در مورد پرداخت‌ها و دریافت‌ها و اینکه اینستکس و مکانیزم ناظر بر آن، با نهاد موازی ایرانی چگونه کار خواهد کرد و در گام بعدی برای کشور‌های ثالث چگونه در دسترس خواهد بود، به صورت مفصل بحث شد.
استقبال ۱+۴ از ثبت اینستکس
به هر ترتیب، در جریان جلسه روز چهارشنبه ۱۵ اسفندِ کمیسیون مشترک برجام، هر ۵ عضو کمیسیون، از ثبت اینستکس به عنوان یک سازوکار ویژه جهت ایجاد ارتباطات مؤثر مالی و همچنین از عزم فرانسه، آلمان و انگلستان به عنوان سهامداران اولیه آن برای تسهیل تجارت قانونمند با ایران در تطابق با قوانین و مقررات بین‌المللی و اروپایی، استقبال کردند.
سفر مدیر اینستکس به ایران
آنطور که عراقچی روز چهارشنبه ۱۵ اسفند در وین به خبرنگاران گفت، مدیر اینستکس به زودی برای انجام مذاکراتی نزدیک با همتایان ایرانی از تهران بازدید خواهد کرد.
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز سه‌شنبه ۱۴ اسفند به خبرنگار گروه سیاسی ، گفت: طی روز‌های آینده، تهران میزبان هیئت‌هایی از اروپا که مسئولیت اجرای اینستکس را دارند، خواهد بود. قرار است این هیئت‌ها با کارشناسان و مقامات ذی‌ربط بانکی و سیاسی برای تحقق گام‌های عملی و حرکت به سمت نهایی شدن مکانیزم مالی، گفت‌وگو کنند.
امیدواری ایران به بهره مندی از اینستکس تا ۱۰ روز دیگر
روزنامه دیلی‌استار انگلیس به نقل از معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان نوشته است: ایران امیدوار است که سهم خود را از سازوکار مالی اروپا تا قبل از اتمام سال جاری شمسی (کمتراز دو هفته) به دست آورد.
معایب اینستکس
اما علاوه بر تاخیر، یکی دیگر از معایب اینستکس که از دید فعالان سیاسی ورسانه‌ای در داخل کشور پنهان نمانده است؛ بحث محدود و محصور بودن این مکانیزم اروپایی است.
غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، پیش از خطبه‌های نماز جمعه ۱۷ اسفند، گفت: اینستکس کانال مالی نیست، کانال خرید است؛ اروپایی‌ها می‌گویند پول فروش نفت خود را در این صندوق بریزید تا درعوض ما به شما غذا، دارو و تجهیزات پزشکی بدهیم؛ از طرفی در ازای ساخت کانال مالی می‌گویند «اف‌ای‌تی‌اف» را تصویب کنید؛ ما فریب این خدعه اروپایی‌ها را نخواهیم خورد.
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز روز شنبه ۱۱ اسفند در جریان نشست خبری خود، گفت: تعهدات اروپایی‌ها در برجام ناظر بر خرید نفت ایران و صدور مجوز راه اندازی شعب بانک‌های کارگزاری است؛ نه اینکه تصویب کنند یک شرکتی به صورت تهاتری سالانه تنها تا یک میلیارد دلار با ایران مراوده داشته باشد.
شرکتی که فعلاً فقط ثبت شده است
اشاره رضایی به محدود بودن فرایند‌های مالی در سازوکار اینستکس و منحصر شدن آن به شرکت‌های کوچک اروپایی برای مراوده با ایران بود؛ البته همین مقدار هم هنوز از جانب اروپایی‌ها عملیاتی نشده است. در واقع کانال مالی اروپایی‌ها که آن‌ها با تبلیغات بسیار در روز پنجشنبه ۱۱ بهمن بعد از حدود ۲۷۰ روز تاخیر خبر راه‌اندازی‌اش را با مشارکت فرانسه و آلمان و انگلیس رسانه‌ای کردند، فعلاً فقط ثبت شده است و همان شرکت‌های کوچک اروپایی هم هنوز نمی‌توانند در قالب «اینستکس» با ایران کار کنند و منتظر تضمین دولت‌های اروپایی مبنی بر استقرار کامل این کانال مالی هستند.
شاید اشاره ظریف به لبریز شدن کاسه صبر ایران اشاره‌ای به همین تاخیر دولت‌های اروپایی برای ضمانت اینستکس جهت آغاز مراوده شرکت‌های کوچک اروپایی با ایران باشد.
به هر ترتیب باید منتظر سفر هیئت اروپایی دست‌اندرکار اینستکس به ایران باشیم؛ همانطور که مسئولان وزارت خارجه گفته‌اند، ایران تا پایان سال ۹۷، یعنی کمتر از دو هفته دیگر، منتظر گشایش و آغاز به کار کانال مالی اروپایی‌ها می‌ماند.