عملکرد ۴۰ ساله بورس بعد از انقلاب اسلامی در یک نگاه
پس از ایجاد ثبات نسبی در شرایط کشور در سال 1341 کمیسیونی در وزارت بازرگانی با حضور نمایندگان وزارت دارایی ، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت نامه اولیه تاسیس بورس سهام دراین کمیسیون تنظیم شد در سه ماه پایانی همین سال هیئتی از بورس بروکسل به س پرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران به کشور دعوت شدند که در نهایت و پس از 4 سال در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. در ادامه ماجرا پانزدهم بهمن سال 1346 و حدود یک سال بعداز ابلاغ قانون بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی وا قتصادی ونفت پارس در آن تاریخ به شمار می رفت به طوری رسمی فعالیت خود را آغاز کرد همزمان با آن اوراق قرضه دولتی ، اسناد خزانه واوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی وا وراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند؛ بعلاوه در سالهای اول مردم توجه بزیادی به معامله در بو رس نداشتند و به دلیل نبود فرهنگ بورس و وجود مشکلات در ارتباط با عملکرد شرکتهای سهامی که در سالهای دهه 20 و 30 و جود داشت استقبال مردم از بورس قابل توجه نبود.
در نهایت ده سال ابتدایی فعالیت بورس از سال 1346 تا 1357 جمع معاملات از حدود 150 میلیارد ریال بالاتر نرفت که 55 درصد آن مربوط به اوراق قرضه و 45 درصد بقیه مربوط به سهام شرکتها بود.
به طور کلی میتوان گفت که بورس درسالهای قبل از انقلاب چندان موفق نبود و یکی ازدلایل آن نبود تناسب بافت و ترکیب سهامداران شرکتهای پذیرفته شده در بورس بوده که اکثر آنها شرکتهای خانوادگی بودند و تمایلی به عرضه سهام در بورس نداشتند و صرفا وارد بورس شدند تا بتوانند از معافیت های مالیاتی استفاده کنند. با وجود چالش های فراوان در سالهای پس از انقلاب تحولات شگرفی در خصوص حل مشکلات بازار سرمایه از سوی مسئولین انجام شد که البته مشکلاتی چون جنگ تحمیلی و تحریمهای ظالمانه مانع رشد بازار سرمایه شد اما با وجود مدیریت صحیح و خردمندانه پیشرفت در این بازار متوقف نشد .
یکی از مهمترین مواردی که می توان در عملکرد 40 ساله بازار سرمایه به آن اشاره کرد ارزش معاملات هر دهه در مقایسه با دهه قبل است.
به گونه ای که از سال 1345 که قانون تاسیس بورس اوراق بهادار تصویب و از سال 1346 عملیاتی شد تا در نهایت درسال 1357 نشان می دهد مجموع ارزش معاملات در بورس تهران حدود 150 میلیارد ریال بوده است؛ همچنین از سال 1357 تا 1366 یعنی در دهه اول پس از انقلاب با توجه به مشکلاتی همچون جنگ تحمیلی علیه کشور ارزش معاملات 45 میلیارد ریال کاهش پیدا کرد اما پس از سالهای جنگ یعنی از سال 1367 تا سال 1376 یعنی در دهه دوم انقلاب ارزش معاملات به ده هزار و 506 میلیارد ریال رسید که حدود 23 هزار درصد رشد را درارزش معاملات بازار سهام در این دهه تجربه کردیم.این در حالی است که از سال 1377 تا 1386 که دهه سوم پس از انقلاب به شمار می آید باز هم در مقایسه با قبل 5 هزار و 322 درصد افزایش در ارزش معاملات داشتیم واین رقم به بیش از 569 میلیارد ریال رسید.
شایان ذکر است که از سال 1387 تا پایان 1396 و در دهه چهارم انقلاب باز هم در مقایسه به دهه های گذشته شاهد افزایش 1986 درصدی معاملات بوده ایم وا رزش معاملات در پایان سال فوق به 11 هزار و 882 میلیارد ریال رسیده است.
البته شاخص کل بازار سرمایه هم در مقاطع زمانی، مختلف بوده به طوری که شاخص کل از سال 1369 با معیار واحد 100 آغاز شد که این رقم در پایان سال 1376 به 410 واحد رسید و حدود 310 درصد در مقایسه با دهه گذشته رشد کرد حال در پایان سال 1386 شاخص کل 2 هزار و 90 درصد ر شد پیدا کرد و به رقم 8 هزارو 981 رسید.
رشد رقم شاخص در پایان سال گذشته، 13972 ، درصد در مقایسه با دهه قبل بوده و در پایان این سال نیز شاخص کل از عدد 100 در سال 1369 به 96 هزار و 282 واحد رسیده که در ده ماهه اخیر سال 1397 هم شاخص کل به 165 هزار واحد رسید یعنی رشد 72 درصدی در مقایسه به دهه قبل را تجربه کرده است.
در این میان تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بازار سرمایه طی 40 سال اخیر رشد چشمگیری داشته به طوری که در سال 1356 تعداد 105 شرکت پذیر فته شده در بورس داشتیم که این رقم در انتهای دی ماه سال جاری به 594 شرکت پذیرفته شده رسیده که حاکی از استقبال از شفافیت در افشای اطلاعات در بازار بورس بوده است.
همچنین تعداد سهامداران نسبت به جمعیت کشور 13 درصد است و این رقم نیز حاکی از استقبال عموم مردم برای دریافت کد سهامداری و مشارکت در سرمایه گذاری به ویژه بخش مولد بوده است.
تغییر و تحولات در تصویب قوانین و مقررات در بورس طی آذرماه سا ل1384 به سرانجام رسید که پیش ازتاسیس سازمان بورس اوراق بهادار در این سال سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران همزمان عهده دار نظارت و عملیات اوراق بهادار ایران بود ولی با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جهوری اسلامی ایران توسط مجلس شورای اسلامی در آذرماه همین سال عملیات اجرایی بورسها به بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران ، بورس کالای ایران و بورس انرژی و مسئولیت نظارت بر این بورسها، نهادهای مالی واوراق بهادار به شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس وا وراق بهادار واگذار شد.
تحول عظیم دیگر در بازار سرمایه مربوط به اواخر سال 1389 بوده که از 14دی همین سال امکان معاملات در بازار سرمایه ایران فراهم و گام بزرگی در جهت توسعه این بازار برداشته شد. بعلاوه از تاریخ تصویب معاملات برخط عرصه برای تمامی سرمایه گذاران باز وامکان ورود آنها به طور مستقیم به معاملات در بازار سرمایه مهیا شد در این سال امکان معاملات در بازار آتی بورس کالای ایران نیز فراهم و بازار سکه طلای ایران به عنوان یک بازار متشکل در کنار معاملات فیزیکی در کشور مطرح شد.
طراحی ابزارهای نوین یکی دیگر از رویکردهای بازار سرمایه در دهه 90 بوده است که ارائه آن به عنوان ابزاری برای کنترل ریسک سهامداران به شمار می آید سپس معاملات اختیار معامله در سال 1395 به عنوان گام جدی در توسعه بازار سرمایه به جمع ابزارهای معاملات بروس اضافه شد همچنین در سال 1397 شاهد شروع معاملات آتی شاخص سهام بودیم که ابزار ارزشمند محسوب و وجود آنها در کنار اختیار معامله‌ها، مجموعه ای از ابزار برای مدیریت ریسک در اختیار فعالان بازار سهام قرار داده است این ابزار همچنین توانایی کسب منفعت فعالان بازار سرمایه حتی در وضعیت ر کودی بازار سهام را ایجاد کرده است.
عدالت در توزیع کانال‌های بورس کالا و بورس انرژی یکی از اهداف بزرگ انقلاب اسلامی در جای جای کشور است وبازار سرمایه در این خصوص نقش بسیار مهمی ایفا کرده و این دو بورس با ایجاد زیرساخت برای عرضه عادلانه بسیاری از محصولات از مواد و محصولات کشاورزی گرفته تا اشکال مختلف انرژی و ... باعث شد که از اقشار مختلفی مانند کشاورزان، صنعتگران و .. حمایت و دست بسیاری از واسطه ها و سودجویان در این تبادلات کوتاه شود.
گفتنی است که بازار سرمایه در سالهای پس از انقلاب در راستای ارتقای وضعیت اقتصادی کشور گام های موثری برداشته و با تداوم تلاش و فرهنگ سازی می توان نقش بازار سرمایه در وضعیت اقتصادی را افزایش داد و در نهایت باید توجه کرد که روشنایی بازار سهام در دوران بعد از انقلاب با تلاش های چشمگیری باقی مانده تا این بازار جدید با وجود چالش های و مشکلات متعدد بتواند به رشد و پویایی برسد که این امر عزم جدی مسئولان برای توسعه بازار سرمایه در ابعاد مختلف پژوهشی، عملیاتی ، نظارتی را می طلبد تا این بستر ارزشمند نقش خود را به عنوان مهمترین بازار تامین مالی صنایع مختلف کشور بهبود و ایجاد تعادل در حوزه‌های مختلف اقتصادی روشن تر شود.