«اینس تکس»؛ فروش حق ایران به ایرانیان!/ پای مذاکرات موشکی در میان است؟

گروه سیاسی ؛ روز پنجشنبه ۱۱ بهمن بالاخره بعد از حدود ۲۷۰ روز اروپایی‌ها از مکانیسم خود برای مراوده اقتصادی با ایران رونمایی کردند.

این مکانیسم که به «اس پی وی» معروف است قرار بود روز دوشنبه ۸ بهمن رونمایی شود، اما افتتاح آن به پنجشنبه موکول شد.

البته در اصل و بر مبنای وعده اروپایی‌ها، قرار بود کانال مالی آن‌ها با ایران، در پایان سال ۲۰۱۸ (اوایل دی ۹۷) به ثبت و بهره برداری برسد، اما امتناع کشور‌های اروپایی از میزبانی دفتر مرکزی این کانال و همچنین سایر مشکلات فنی باعث تاخیر در ثبت و افتتاح آن شد.

«اینس‌تکس» چیست؟
روز پنجشنبه ۱۱ بهمن ابتدا شبکه آلمانی NDR بود که خبر از ثبت رسمی مکانیسم مالی ایران -اروپا توسط سه کشور آلمان و انگلیس و فرانسه داد و آن را INSTEX «اینس‌تکس» نامید که نام اختصاری عبارت «ابزاری برای حمایت از تبادلات تجاری» به زبان انگلیسی است.

رئیس و نمایندگان تروئیکای اروپایی در «اینس‌تکس»
پس از آن، نشریه آلمانی اشپیگل اعلام کرد، یک بانکدار ۶۹ ساله آلمانی به نام «پر فیشر» که مدیر سابق «کامرتس بانک» (Commerzbank) بوده و ۲۹ سال در این بانک سابقه مدیریت دارد برای مدت ۶ ماه مدیریت اجرایی «اینس تکس» را برعهده خواهد داشت.

همچنین به نوشته اشپیگل، «میگوئل برگر» معاون اقتصادی وزیر خارجه آلمان، «ماریس گوردو مونتانیه» سفیر پیشین فرانسه در چین و «سایمون مگ‌دونالد» معاون امور خدمات دیپلماتیک وزیر خارجه انگلیس، نمایندگان سه کشور در «اینس تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا خواهند بود.

بیانیه وزرای خارجه سه کشور اروپایی پیرامون کانال مالی ثبت شده
«هایکو ماس»، «جرمی هانت» و «ژان ایو لودریان» وزرای خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه، پنجشنبه شب – ۱۱ بهمن- بیانیه‌ای مشترک پیرامون سازوکار مالی ویژه اروپا برای ایران موسوم به INSTEX دادند.

در این بیانیه قید شده بود: آلمان، انگلیس و فرانسه در راستای تعهد قاطع و تلاش‌های مستمر خود برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که به تایید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل رسیده، ایجاد INSTEX SAS که سازوکاری ویژه با هدف تسهیل تجارت مشروع میان عوامل اقتصادی اروپا با ایران است را اعلام می‌کنند.

نحوه عملکرد «اینس‌تکس»
آنطور که منابع اروپایی گزارش داده‌اند، نحوه عملکرد «اینس‌تکس» که فعلا فقط روی کاغذ ثبت شده منحصر به تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در اروپا و ایران است؛ به این ترتیب که به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به «اینس‌تکس» پرداخت می‌کند و این کانال مالی هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکت‌هایی انتقال می‌دهد که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.

موانع پیش‌روی «اینس تکس» 
ثبت رسمی «اینس تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا با محوریت سه کشور آلمان و انگلیس و فرانسه در شرایطی است که بنا به گفته منابع اروپایی، پیوستن سایر کشور‌های این قاره به این مکانیسم مالی به این زودی‌ها محقق نخواهد شد. از سویی دیگر اخباری مبنی بر کارشکنی اسپانیا در ثبت این کانال نیز مخابره شده است.

تمرکز «اینس‌تکس» بر مقوله‌های بشردوستانه! / امر غیرقابل قبول از نظر ایران
یکی دیگر از موضوعاتی که پیرامون «اینس تکس» مطرح است این است که این کانال مالی در ابتدا صرفا بر روی مسائل و اقلام بشردوستانه تمرکز دارد. امری که از نظر ایران نمی‌تواند قابل قبول باشد؛ از همین رو در بیاینه وزارت خارجه کشورمان، افتتاح «اینس‌تکس» صرفا گام نخستین اروپایی‌ها برای تحقق وعده‌های برجامی آن‌ها اعلام شد. از سویی دیگر پیش‌تر نیز کانال مالی میان ایران و سوییس به منظور اطمینان کشورمان از مراوده آزاد اقلام بشردوستانه با اروپایی‌ها گشایش یافته بود.

ابهام در موفقیت کانال مالی ثبت شده
«هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان پیش از اعلام ثبت «اینس‌تکس» گفته بود که «این کانال مالی در ابتدا متمرکز بر امور بشردوستانه است و در ادامه در صورت آمادگی شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی، دایره فعالیت آن گسترش می‌یابد». با توجه به مستقل بودن بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ اروپایی و هراس آن‌ها از تحریم آمریکا – که در خروج پرسرعت آن‌ها از ایران پس از خروج آمریکا از برجام نمایان بود- بسیار بعید است که این شرکت‌ها و بانک‌ها به کانال مالی موسوم به «اینس‌تکس» ملحق شوند؛ لذا در دامنه سرایت کانال مالی مزبور از امور بشردوستانه به سایر حوزه‌ها ابهام وجود دارد.

همچنین «جرمی هانت» روز پنجشنبه – ۱۱ بهمن - پس از پایان نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در رومانی، گفت: ما سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) سازوکار ویژه مالی اروپا را ثبت کردیم که فعال شدن همکاری‌های تجاری مشروع با ایران را تسهیل می‌کند. تمرکز اولیه این سازوکار روی کالا‌هایی خواهد بود که مورد نیاز فوری مردم ایران همچون مواد غذایی، دارویی و مصرفی است!

«اینس تکس» فعلا فقط «ثبت» شده
اما از دیگر موضوعات پیرامون «اینس تکس» که در مواضع منابع اروپایی نمود داشت، این بود که این کانال مالی فعلا فقط «ثبت» شده و راه‌اندازی کامل آن هنوز محقق نشده است. در واقع آن شرکت‌های کوچک اروپایی که رابطه اقتصادی با آمریکا ندارند و بالطبع نگران تحریم واشنگتن نیستند، هنوز نمی‌توانند در قالب «اینس تکس» با ایران کار کنند و منتظر تضمین دولت‌های اروپایی مبنی بر استقرار کامل این کانال مالی هستند.

رویکرد زیاده‌خواهانه اروپایی‌ها
اما هنوز ساعاتی از اعلام به ثبت رسیدن «اینس تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا نگذشته بود که مواضع وزرای خارجه سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه، این شائبه را تقویت کرد که تروئیکای اروپایی رویکرد زیاده‌خواهانه در پیش گرفته‌اند و قصد دارند تکمیل کانال مالی مزبور را منوط به مذاکرات منطقه‌ای و موشکی کنند.

این رویکرد زیادخواهانه اروپایی‌ها استمرار همان تاکتیک اتهام زنی‌های آن‌ها به ایران است؛ روز ۱۸ دی اتحادیه اروپا یکی از معاونت‌های وزارت اطلاعات را به اتهام واهی تلاش برای اقدام تروریستی در خاک اورپا در فهرست سیاه خود قرار داد؛ چند روز پس از آن، «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه در اظهاراتی گستاخانه گفت: «اگر ایران پیرامون موضوع موشکی پای میز مذاکره نیاید، تحریم خواهد شد»!

نقض غرض اروپایی‌ها!
در واقع اروپایی‌ها که پیش‌تر در قضیه برجام سعی می‌کردند میان موضوع هسته‌ای ایران و اقتدار موشکی و منطقه‌ای کشورمان تمایز قائل شوند، این بار در قضیه کانال مالی‌ای که قرار است ناجی برجام باشد، قصد دارند موضوع اقتدار موشکی و منطقه‌ای ایران را به میان بکشند. امری که در تضاد کامل با ماهیت تلاش اروپا برای نجات برجام از سقوط است؛ اروپایی‌ها باید بدانند که تلاششان برای انتفاع اقتصادی ایران از برجام، ما به ازای تعهدات هسته‌ای است که ایران به گواه اظهارات اخیر «یوکیا آمانو» و نهاد‌های اطلاعاتی آمریکا، همچنان به آن پایبند است؛ از اینرو پیش کشیدن موضوعات بی‌ارتباط با برجام از جانب اروپایی‌ها برای تکمیل کانال مالی، معنایی جزء دبه کردن ندارد.

گام پرتاخیر اول
«گام پر تاخیر اول»؛ این تعبیر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نسبت به خبر ثبت «اینس‌تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا بود. ظریف در صفحه شخصی‌اش تصریح کرد: آماده تعامل سازنده در شرایط برابر و احترام متقابل با اروپا هستیم.

استقبال می‌کنیم اما این گام اول است
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز با استقبال از اعلام ساز و کار مالی اتحادیه اروپا با ایران اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران اقدام اخیر اتحادیه اروپایی برای ثبت و اعلام سازوکار ویژه مالی با ایران را اولین گام اروپا در انجام تعهدات خود در قبال ایران مندرج در بیانیه ماه می ۲۰۱۸ وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی، دانسته و خواهان اجرایی شدن کامل تمامی تعهدات اتحادیه اروپا در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.

قاسمی افزود: پس از خروج آمریکا از برجام با وجود مواضع سیاسی اتحادیه اروپایی در ارتباط با حفظ برجام و ضرورت انتفاع اقتصادی ایران از آن و اقدامات محدود اتحادیه همچون بروز رسانی مقررات مسدود ساز، متاسفانه تاکنون نتیجه ملموس و اقدام عملی در راستای انتفاع ایران را شاهد نبوده ایم. اقدام اتحادیه اروپا در تاسیس سازوکار ویژه مالی بسیار دیر صورت گرفت و لازم است سه کشور و اتحادیه اروپایی اطمینان حاصل نماید که این اقدام بخشی از تحریم‌های غیرقانونی آمریکا را جبران نماید.

سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران برای ادامه تعامل سازنده با اتحادیه اروپایی و کشور‌های عضو براساس احترام و تامین منافع متقابل آمادگی دارد. در عین حال با توجه به اجرای محدود و ناقص و همراه با تاخیر فراوان تعهدات اتحادیه اروپا در بیانیه می ۲۰۱۸ اعتقاد دارد که اتحادیه اروپا می‌بایست این اقدام و سایر تعهدات خود را برای بهره مندی مردم ایران از منافع اقتصادی برجام تسریع نماید.

۳ اشکال عمده در رابطه با کانال ویژه مالی اروپا و ایران
اما کارشناسان و تحلیلگران ارشد کشور در قبال موضوع ثبت «اینس‌تکس» یا همان کانال مالی ایران و اروپا، نقطه نظرات نغری ارائه کردند. محمد جواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر کشورمان در مصاحبه با خبرنگار میزان، سه اِشکال عمده اقدام اروپا در ثبت کانال مالی با ایران را برشمرد و اظهار کرد: آنچه توسط سه کشور اروپایی به عنوان یک ترتیبات خاص مالی برای دور زدن تحریم‌ها و به نحوی منفعت رسانی به ایران از برجام، با بوق و کرنای فراوان اعلام شده، دارای سه اشکال عمده است.

وی با اشاره به اینکه این موضوع بسیار دیر اعلام گردیده است، تاخیر فوق را حساب شده دانست و گفت: اروپایی‌ها بنا بود ظرف دو سه هفته پاسخ دهند، ولی به خیال خودشان عمدا برای هماهنگی با آمریکا صبر کردند که اوضاع اقتصادی ایران هم آسیب ببیند.

دبیر ستاد حقوق بشر کشورمان در تبیین اشکال دوم تصریح کرد: این کانال مالی بسیار محدود است، اگر بنابود در رابطه با اقلام دارویی و غذایی حساس بحث کنیم که این منافع ما از برجام نیست؛ چراکه این موضوعات در قطعنامه‌های سازمان ملل استثنا شده است و در همه تحریم‌هایی که در دنیا برای کشور‌ها می‌گذارند غذا و دارو استثنا می‌شود، لذا این دیگر منت ندارد.

محمد جواد لاریجانی خاطرنشان کرد: مسئله در برجام، رفع تحریم‌های وسیعی است که بر علیه ما وجود دارد نه دارو و غذا که این اتفاق نیفتاده است.

دولت به هیج وجه نباید به طور نسیه معامله کند
دبیر ستاد حقوق بشر کشورمان با اشاره به اشکال سوم که از دو اشکال دیگر مهمتر است، ادامه داد: تمام این موارد نسیه است و هیچکدام نقد نیست، در مورد همه آن‌ها باید دوباره سیستم عمل کند، راه بیفتد و بعد ببیند که چه می‌شود، در واقع روی کاغذ متنی را در وزارت دارایی فرانسه درست کردند که اصلا معلوم نیست چیست و سر و ته ندارد.

بررسی لایحه پالرمو و همه لوایح مربوط به FATF به تاخیر بیفتد
وی با اشاره به اینکه در این سازوکار مالی در سیستم تقنینی کشورمان دخالت آشکار شده است، افزود: اروپایی‌ها این همکاری را به تصویب سریع لوایح مربوط به FATF منوط کرده‌اند.

این تحلیلگر ارشد در امور سیاسی با تاکید بر اینکه به نظر بنده دولت به هیچ وجه نباید واقعا به طور نسیه معامله کند، گفت: ما در برجام یک نسیه بزرگ معامله کردیم و کلاهی به این بزرگی سرمان رفته است، این همه فعالیت‌های هسته‌ای خودمان را محدود و متوقف کردیم و تعهدات را پذیرفتیم که در حال حاضر در خطر این هستیم که این تعهدات برای ما دائمی شود و هیچ دستاوردی هم نداشتیم.

وی معامله دوباره به طور نسیه را مصداق این موضوع دانست که مومن از یک سوراخ دوبار بلکه چندبار گزیده شود و در بیان پیشنهادات خود به رییس جمهور اظهار کرد: پیشنهاد بنده به جناب آقای دکتر روحانی این است که دولت بلافاصله از مجمع تشخیص مصلحت نظام تقاضا کند که بررسی لایحه پالرمو و همه لوایح مربوط به FATF به تاخیر بیفتد تا ترتیباتی که حضرات اعلام کردند چند ماهی عملی شود و بعد ببنیم که عملی می‌شود یا خیر.

محمدجواد لاریجانی با بیان اینکه باید نقش فشار خارجی در سیستم تقنینی کشورمان کاملا از بین برود، گفت: باید به غربی‌ها بفهمانیم که اگر در کشور نهاد‌های ما تصمیم می‌گیرند با تصمیم سه کشور اروپایی آن را نهایی نمی‌کنند بلکه مصالح نظام را در نظر می‌گیرند.

وی در پایان تاکید کرد: ضرورت دارد که یک پیام بسیار روشنی به اروپایی‌ها ارائه و از هرگونه ذوق زدگی نامناسب که در زمینه برجام هم گاهی شاهد بودیم اجتناب شود؛ چراکه این ذوق زدگی تنها پیامی که برای آمریکا و کشور‌های اروپایی دارد این است که ایران دیگر مستاصل شده و حتی با یک شکلاتی که داخل آن شیرینی هم ندارد حاضر است خودش را راضی نگه دارد که این پیام بسیار پیام غلطی است و ما باید پیام معکوس به غرب دهیم.

«اینس تکس» نمونه کاملی است از زدن زیر تعهدات
مهدی محمدی تحلیلگر مسائل امنیتی نیز در صفحه شخصی خود نوشت: کانال مالی با اروپا (instex) نمونه کاملی است از زدن زیر تعهدات، کش دادن موضوع تا زمان اثرکردن فشارها، بعد تحمیل مجموعه وسیعی از تعهدات خطرناک و رویه‌های مکمل تحریم در قالب مکانیسمی ظاهرا خیرخواهانه. اروپا نه فقط ناتوان، بلکه توطئه گر و غیرقابل اعتماد است.

رویکرددیگری معقتد است  کانال مالی با اروپا (instex) به نوعی فروش حق قانونی ایران به خود ایران است چه آنکه تبادل ارز برای خرید دارو و غذا بدون چنین کانالی هم مقدور و حق ایران بود و بنابراین نباید از آن به عنوان فتح الفتوح یاد کنیم.

اقتدار موشکی و منطقه‌ای ایران قابل مذاکره نیست
به هر ترتیب باید منتظر ماند و اقدامات اروپایی‌ها در تکمیل کانال مالی با ایران را که جزئی از تعهدات برجامی آن‌ها است به نظاره نشست؛ آنچه واضح است آنکه موضوعات موشکی و منطقه‌ای و هر آنچه به امنیت و اقتدار و عزت ایران اسلامی مرتبط است، خارج از دایره مذاکره و تعامل با اروپایی‌ها در قضیه برجام و کانال مالی مرتبط با آن خواهد بود؛ این گزاره‌ای است که به کرات در مواضع و اظهارات مقامات و مسئولان کشورمان نمود داشته است.