محمدعلی الستی: تأثیرات فرهنگی آمریکا در آثار فرهنگی کره مشهود است! / برای عقب نماندن از رقابت باید طبق سلیقه مخاطب اثر تولید کنیم!
محمدعلی الستی، جامعه‌شناس ارتباطات و استاد دانشگاه در گفت و گو با میزان درباره تأثیر سریال‌ها و فیلم‌ها بر فرهنگ جامعه گفت: بحث ما در خصوص فرهنگ‌سازی سریال‌ها و فیلم‌ها در جامعه چندجانبه است. اصولاً وقتی کسی یک سریال می‌سازد، آیا قصد دارد فرهنگی را ترویج کند یا اینکه این خاصیت فرهنگی در ذات اثر وجود دارد؟ هر اثر فرهنگی خاصیتی دارد که می‌تواند تأثیرگذار باشد. اگر این اثر از پذیرش بیشتری برخوردار شود، به نوعی می‌توان گفت که فرهنگ را گسترش می‌دهد.
وی با تاکید بر این که هر فرهنگی خاصیت خود را دارد ادامه داد: اگر به کشور خودمان نگاه کنیم، زمانی که فرهنگ مطلوب انقلابی‌مان توسعه پیدا می‌کند، دیگران از آن تبعیت می‌کنند؛ به این می‌گوییم صدور فرهنگ، اما اگر فرهنگ نامطلوبی وارد شود، به آن تهاجم فرهنگی می‌گوییم. کسانی که نگران نفوذ فرهنگی هستند، باید بتوانند تولیدات فرهنگی قوی‌تری داشته باشند تا در رقابت باقی بمانند.
موسیقی کره‌ای می‌تواند نیازهای نسل جوان را پاسخ دهد!
وی افزود: به عنوان مثال، زمانی که سریال‌های ترک در ایران رواج پیدا کردند و حالا سریال‌های کره‌ای که مورد توجه نسل امروز هستند، باید توجه می‌کردیم که این آثار چه نیازهایی از مردم را پاسخ می‌دهند. اگر جامعه به نیازهای خود پاسخ ندهد، طبیعی است که به سمت آثار خارجی می‌رود. به عنوان مثال یکی از دلایلی که موجب شده موسیقی کره‌ای در میان نوجوانان و جوانان ایرانی مورد توجه واقع شود، این است که شاید این سبک و نوع موسیقی می‌تواند به نیازهای نوجوانان پاسخ دهد و به طبع موسیقی ایرانی در مقایسه با موسیقی کره‌ای نمی‌تواند همه نیازهای موسیقیایی یک نوجوان را برطرف کند.
الستی با تاکید بر این نکته و تعمیم به آثار سینمایی و تلویزیونی گفت: همینطور در مورد سریال‌ها و فیلم‌های کره‌ای که داستان‌ها و محتواهایی ارائه می‌دهد که از دید محتوایی و چه جلوه‌های ظاهری گویی می‌تواند نیازهای مخاطب ایرانی‌اش را برطرف کند که پربیننده‌تر می‌شود. به طبع نیاز داریم تا تولیدات فرهنگی خود را در سینما و تلویزیون به سمت و سویی سوق دهیم که نزدیک به سلیقه مخاطب باشد.
وی با بیان این که عدم پاسخگویی به نیازها، اعتراضات اجتماعی و کم توجهی‌ها را شامل می‌شود، گفت: اعتراضات هم بر اساس نیاز بشر شکل می‌گیرند. اگر فردی تشنه باشد و به جای آب، محصول فرهنگی نامناسبی مصرف کند، قطعاً دچار مشکل خواهد شد. این موضوع در مورد سریال‌ها و فیلم‌ها هم صدق می‌کند. سازندگان آثار فرهنگی باید به نیازهای مخاطبان توجه کنند و محتوای خود را بر اساس این نیازها طراحی کنند. همچنین باید به روندهای جهانی و گفتمان‌های فرهنگی که می‌تواند بر پذیرش فرهنگ تأثیر بگذارد، توجه کنند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در بسیاری از نقاط در یک منطقه جغرافیایی تحت شرایط خاص تاریخی، زیرساختی و زمینه‌ای برای پذیرش برخی از قیام‌های فرهنگی فراهم می‌شود. البته مطالعه این موضوع خود یک بحث جداگانه را می‌طلبد و ما اینجا فقط به آن اشاره می‌کنیم که یک اثر یا خودش پاسخ برخی از مسائل هم‌فاز و هم‌جهت است با یک موج گفتمان فراگیر فرهنگی موجی برای زیرساختش ایجاد شده و این می‌تواند به عنوان بخشی از آن مورد توجه قرار گیرد.
چرا ایرانی‌ها به آثار کره‌ای یا ترکی علاقه دارند؟!
وی در پاسخ به این سوال که در بعد جهانی، اکنون بسیاری از کشورها به فیلم‌ها و آثار کره علاقه دارند، حتی کشور ترکیه که خودش سریال می‌سازد یا حتی در اروپا. دلیل این موضوع چیست؟ آیا کره با برنامه‌ریزی عمل می‌کند یا آثارش ذاتاً این ویژگی را دارند؟، گفت: نمی‌توان به طور کلی قضاوت کرد، اما بعضی اوقات برخی از کشورها با نوسان ضربان فرهنگی بسیاری از کشورهای جهان مطابقت دارند. برخی از آن‌ها مثلاً ضرباهنگ ملت‌های دیگر را ندارند و این ضرباهنگ، چون هماهنگ است، به ما این امکان را می‌دهد که توهمات نسل جوانی که طرفدار هیجان هستند یا زندگی جدید را می‌پسندند، در این سریال‌ها مشاهده کنیم.
وی ادامه داد: شاید بسیاری از جنبه‌های موعظه‌گونه و نصیحت‌گونه آثار فرهنگی در بسیاری از کشورها وجود داشته باشد، اما پرهیز می‌شود. بنابراین، نسل جوان امروز ممکن است از این نوع محتوا فراری شود و آن را خسته‌کننده بیابد. بنابراین می‌توان گفت که سازندگان آن اثر فقط برای اینکه مخاطب بیشتری را جذب کنند، نیازهای مخاطب را در نظر گرفته‌اند. در نسل جدید جهانی، ما در واقع شاهد ظهور نسل جدیدی هستیم که همه از آن صحبت می‌کنند و ویژگی‌های این بحث را یادآور می‌شوند. این نسل خواسته‌هایی دارد که با گذشته متفاوت است.
الستی ادامه داد: بسیاری می‌گویند که باید به این بحث توجه کنیم، اما برخی دیگر که محتوا تولید می‌کنند، دقیقاً مطابق ذائقه این نسل جدید عمل می‌کنند. این تولیدات با سلیقه دقیق این نسل ساخته شده و اصطلاحاتی که متعلق به نسل‌های پیشین هستند، اصلاً برای آن‌ها قابل فهم نیست.
چرا موسیقی کره‌ای برای جوانان جذاب است؟
وی در خصوص دلیل جذابیت گروه‌های موسیقی و هنری کره برای نسل جوان گفت: روانشناسان متعددی به عنوان مشاور و کارگردان در زمینه‌های مختلف فعالیت کرده‌اند. یکی از مباحث مهم، سازگاری نسل جدید با دستگاه‌های قدیمی است که موجب می‌شود نسل‌های پیشین نتوانند به درستی درک کنند. به عنوان مثال، مشاهده می‌شود که جوانان در حرکات یا موسیقی گروه‌های مختلف به جذابیت‌هایی دست می‌یابند که طرفداران زیادی دارند. این جذابیت‌ها به دو دلیل است؛ اولین دلیل سازگاری با سلیقه نسل جدید است که طی آن آثار هنری و موسیقی که برای این نسل ساخته می‌شوند، مطابق با سلیقه و خواسته‌های آن‌ها طراحی شده‌اند و دلیل دوم می‌تواند فاصله فرهنگ ایجاد شده باشد با این رویکرد که در ایران، ما دچار فاصله و گپ فرهنگی هستیم که باعث می‌شود نسل‌های قدیم نتوانند به خوبی با نسل جدید ارتباط برقرار کنند.
این جامعه‌شناس افزود: بنابراین، نباید به راحتی به جذابیت‌های این سریال‌ها و گروه‌های موسیقی حمله کرد. لازم است که به مطالعه و بررسی بپردازیم و درک کنیم که چه عواملی موجب جذابیت این آثار شده است. باید به خواسته‌ها و نیازهای نسل جدید احترام گذاشت و آن‌ها را تحقیر نکرد. اگر بخواهیم برنامه‌های تولیدی رادیویی با عناصر فرهنگی ما سازگارتر باشد، ناچاراً باید این تفاوت‌ها را مطالعه کنیم و درک کنیم که چه عواملی باعث شده‌اند که این گروه‌های موسیقی جذابیت‌هایی داشته باشند.
وی در خصوص توجه به زوایای روانی جوانان و نوجوانان گفت: سریال‌هایی مانند «یانگوم» و «جومونگ» که مورد توجه همه نسل‌ها قرار گرفته‌اند، نشان‌دهنده تأثیر فرهنگ شرق آسیا در این زمینه هستند. در روند تکامل جوامع، سه نسل عمده در کشورهای مختلف ظهور کرده‌اند؛ نسل اول که به گذشته‌ها تعلق دارد و به ویژگی‌های تاریخی و افتخار به تاریخ چند هزارساله می‌پردازد، نسل دوم که بیشتر بر اساس تجزیه و تحلیل‌های خود از گذشته سعی در اصلاح و بهبود دارد و نسل سوم که همزمان با توسعه رسانه‌های جدید ظهور کرده و بیشتر بر اساس آنچه در آینده وجود دارد، شکل می‌گیرد.
سریال‌های ژاپنی و کره‌ای برای یادآوری عناصر سنتی و فرهنگی آن‌ها تولید می‌شوند!
این جامعه‌شناس ارتباطات در این ادامه گفت: بسیاری از روانشناسان اجتماعی معتقدند که ظهور این نسل‌ها می‌تواند به رشد فرهنگی و توسعه کشورها کمک کند. به ویژه در کشورهای آسیایی، سریال‌های ژاپنی و کره‌ای به منظور پاسداشت فرهنگ خود و یادآوری عناصر سنتی تولید می‌شوند. این سریال‌ها همچنین تعارضات بین سنت و مدرنیته را به تصویر می‌کشند و تلاش دارند که بین گذشته و آینده آشتی برقرار کنند. در نهایت، شخصیت‌های برجسته‌ای که در دوره‌های مختلف وجود داشته‌اند، به عنوان الگوهایی برای نسل‌های جدید مطرح می‌شوند. این شخصیت‌ها معمولاً محصول رسانه‌ها هستند و به همین دلیل، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آن‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. این مباحث نشان‌دهنده پیچیدگی‌های فرهنگی و اجتماعی است که در تعامل بین نسل‌ها وجود دارد و نیاز به درک و مطالعه بیشتر در این زمینه را ضروری می‌سازد.
الستی با ذکر این که گروه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توان به درس‌های متعددی از آن‌ها اشاره کرد، گفت: به عنوان مثال، نسل‌های متولدین سال‌های ۱۲۶۲ تا ۱۲۷۸ شمسی، که در واقع نسل بزرگی را تشکیل می‌دهند، به وضوح با تحولات زمانه خود مواجه بوده‌اند. این نسل‌ها شامل متولدین سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۹ و همچنین نسل‌های جدیدتر تا سال ۲۰۲۰ می‌شوند. در زبان انگلیسی، اصطلاح «جنریشن» به نسل‌ها اشاره دارد و به ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با آن‌ها پرداخته می‌شود.
تأثیرات فرهنگی آمریکا در کره مشهود است!
وی در ادامه گفت: به ویژه در کره، تأثیرات فرهنگی آمریکا به وضوح مشهود است. این نسل‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. اول نسلی است که در دوره‌ای شکل گرفت که هنوز رسانه‌های دیجیتال به طور گسترده وجود نداشتند و دسته دوم نسل جدید هستند که فرزندان و نسل‌های بعدی را برمی گیرند و در زمان رشد خود با دستگاه‌های دیجیتال و اینترنت بزرگ شده‌اند.
این استاد داشنگاه ادامه داد: این تفاوت‌ها در ساختار عصبی و فرهنگی آن‌ها تأثیرگذار است. برای مثال، اهمیت خانواده و احترام به بزرگترها در نسل‌های قدیمی‌تر بیشتر از نسل‌های جدید است. همچنین، این نسل‌ها بیشتر به هویت ملی، آزادی و هیجان توجه دارند و زندگی اجتماعی آن‌ها به سمت دوستی و ازدواج کمتر گرایش پیدا کرده است.
وی در پایان بیان کرد: در آثار سینمایی کره، ارزش‌های فرهنگی و خانوادگی به وضوح نمایان است. شخصیت‌های برجسته در دوره‌های گذشته به دلیل ویژگی‌های خاص خود جلب توجه می‌کردند، در حالی که امروزه شخصیت‌های سلبریتی بیشتر محصول رسانه‌ها و فرهنگ عمومی هستند. این تغییرات باعث شده که شخصیت‌های جدید در سریال‌ها و فیلم‌ها، به طور مستقیم تحت تأثیر رسانه‌ها و فرهنگ معاصر قرار گیرند. در نهایت، این مباحث نشان‌دهنده تغییرات عمیق فرهنگی و اجتماعی در میان نسل‌ها است و نیاز به درک و تحلیل بیشتر این تغییرات را ضروری می‌سازد.