هر کودک کاری الزاما کودک خیابانی نیست
به گزارش گروه جامعه ، پیام روشنفکر محقق و پژوهشگر مسائل اجتماعی در نشست تأملی بر «کار کودک در خیابان؛ چالش یکسانسازی» که توسط مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران و با همکاری انجمن علمی انسان‌شناسی برگزار شد با اشاره به لزوم مواجهه با «چالش یکسانسازی» در بحث کودکان کار و خیابانی این چالش را به دو حوزه شناختی و کاربردی تقسیم کرد و گفت: اصل تمایزیابی از پایه‌های اصلی پرداختن به موضوع کودکان کار است و در جنبه شناختی سعی بر این است که نخست کودکان کار را از دیگر کودکان متمایز کنیم چرا که نمیتوان تفاوت‌های موجود در میان آن‌ها را نادیده گرفت.
وی ضمن تأکید بر اهمیت درک مفهوم «کودک خیابانی» در بحث تمایزیابی کودکان کار، این کودکان را افراد زیر ۱۸ سال که ساعاتی از روز را در خیابان کار یا زندگی میکند تعریف کرد.
روشنفکر ضمن اشاره به نتایج آخرین تحقیق انجام شده در سال ۱۳۹۶ در مرکز ۶ شهر و کلان‌شهر شامل تهران، کرج، مشهد، زاهدان، کرمانشاه و بندرعباس تحت عنوان «ارزیابی سریع وضعیت کودکان خیابانی در ایران» خاطرنشان کرد: با توجه به ساعاتی که کودکان کار بر اساس نتایج این پژوهش بیرون از محیط خانه میگذرانند، ۷۵ درصد کودکان خیابانی بیش از ۵ ساعت در خیابان هستند بنابراین کار کودکان در بیرون از خانه را میتوان به عنوان یک کار تمام وقت تلقی کرد.
این محقق با اشاره به باور عمومی جامعه مبتنی بر این که کار اصلی کودکان خیابانی، دستفروشی است افزود: این برداشت دور از واقعیت اجتماعی آن نیست چرا که بر اساس تحقیق صورت گرفته از نمونه ۱۰۰۰ نفری کودکان کار در این ۶ استان مورد مطالعه، ۷۱/۲ درصد این کودکان دستفروش، ۸/۵ درصد آن‌ها باربر، ۲۱ درصد آن‌ها زبالهگرد و ۳ درصد دیگر نیز درگیر فعالیت‌های غیرقانونی مانند فروش و قاچاق مواد مخدر بودهاند.
وی به تفاوت‌های موجود در محیط کار و نوع کار‌هایی که کودکان خیابانی درگیر آن‌ها هستند تاکید کرد و گفت: برای تفکیک و رسیدگی به موضوع «کودکان کار» و برنامهریزی طولانیمدت برای حل مشکلات کودکان خیابانی میبایست، میان کودکان دستفروش، کودکان زبالهگرد و کودکانی که درگیر جرم هستند تفاوت قائل شد.
روشنفکر به علت یابی چگونگی شکلگیری کار کودک در خیابان پرداخت و گفت: پدیده کودک خیابانی به مفهوم جمعی و اجتماعی بقاء مرتبط است و زمانی که هستی اجتماعی و بقای نوعی ما از لحاظ بنیادی با اشکال مختلفی، چون مالکیت خصوصی بر ابزار تولید، تقسیم غیراجتماعی کار و موارد دیگر مخدوش شود، پیامد آن نیز شکلگیری پدیدههایی، چون کودک خیابانی، فقر و اعتیاد خواهد بود.
این پژوهشگر اجتماعی در پایان سخنانش به حوزه کاربردی در «چالش یکسانسازی» بحث کودکان کار و کودکان خیابانی پرداخت و خاطرنشان کرد: باید متوجه باشیم که را هحل‌هایی که در حال حاضر با آن‌ها مواجه هستیم، راهحل‌هایی مقطعی، امدادی و تنها برای کاهش آسیب بوده و اساسأ مبتنی بر علل بنیادی نیستند و با توجه به تفاوت‌های موجود در کودکان کار، راهحل‌های مقطعی نیز تا زمانی که نسخه اختصاصی ارائه ندهند اثرگذاری حداقلی خواهند داشت.
اعداد و آمار درستی از تعداد دقیق کودکان زبالهگرد وجود ندارد
در ادامه این نشست سپیده سالاروند، محقق و فعال حقوق کودک به بررسی یک مورد عینی از تحقیق میدانی صورت گرفته از یک گود زباله در منطقه محمود آباد - اشرف آباد شرق تهران پرداخت و گفت: در این تحقیق به دلیل پویایی این نوع فعالیت و با توجه متغیر بودن آمار و ارقام در خصوص تعداد کودکان زبالهگرد، برای ارائه آمار دقیق‌تر، از روش مردمنگاری استفاده کردیم. چرا که ارائه راهکار‌های اساسی برای مواجهه با مسئله کودکان کار میبایست مبتنی بر شواهد باشد. وی ادامه داد: کسانی که در این گود سکونت دارند تعدادشان کم نیست و بیشتر آن‌ها تبعه کشور افغانستان هستند که در ساختمان‌های کوچکی که دستگاه نام دارند به تفکیک زباله میپردازند به طوری که هر دستگاه شامل ۴ تا ۵ اتاق است که در هر کدام از این اتاق‌ها ۳ الی ۴ نفر سکونت دارند و سرپرستی آن‌ها به عهده شخصی به نام ارباب است. این افراد با میل و اراده خود به این کار مشغول هستند بنابراین هیچ نوع مافیای اقتصادی در این کار وجود ندارد و به دلیل سختی کار در این دستگاه‌ها رده سنی افرادی که در این دستگاه‌ها کار میکنند بین ۸ تا ۴۰ سال متغیر است.
سالاروند به نتایج این تحقیق در خصوص فرآیند جمعآوری زباله‌ها در دستگاه‌ها اشاره کرد و گفت: زبالهگردی از ساعت ۳ بعدازظهر آغاز و تا ساعت ۲ بامداد ادامه مییابد. هر زبالهگرد به طور میانگین ۳۰ کیلو پلاستیک را ۳۰۰ تومان، ۲۰ کیلو مشما را ۲۰۰ تومان، ۱۰۰ کیلو کتاب را ۱۰۰ تومان، ۱۵ کیلو آهن را ۲۰۰ تومان، ۲ کیلو فلز را ۱۰۰۰ تومان و ۲۰ کیلو نان را ۲۰۰ تومان به ارباب دستگاه می‌فروشد و به طور میانگین هر زبالهگرد روزانه ۳۶ هزارتومان درآمد دارد که بخشی از این درآمد به خود زبالهگرد پرداخت شده و بخش اعظم آن توسط ارباب به افغانستان فرستاده شده است. وی در خصوص چگونگی پیوند این دستگاه‌ها با شهر نیز گفت: وظیفه ارباب دستگاه‌ها تسهیل امور است و میبایست با پیمانکار منطقه قرارداد بسته و به ازای هر دستگاه بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون تومان به مالک زمین اجاره پرداخت نماید.
مسئولیت شهرداری تهران عمدتاً به حوزه‌های خدمات شهری، شهرسازی و عمران محدود میشود
علیرضا شریفی فرد، معاون امور مناطق سازمان پسماند شهرداری تهران در بخش پایانی این نشست از منظر حکمرانی خوب شهری و مدیریت اجرایی، عملکرد شهرداری تهران در خصوص تفکیک زباله را مورد بررسی قرار داد و گفت: شهرداری تهران با ایجاد غرفه‌های بازیافت در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران پسماند زباله‌های شهر تهران را مدیریت می‌نماید.
وی به تعارض موجود میان واژه‌های کودک و کار اشاره کرد و افزود: اگر دو مفهوم کار و کودک را به عنوان معلول فرض کنیم، علل ناقص‌های نیز وجود دارند که منجر به پیدایش پدیده «کودک کار» میشوند و فقر یکی از مهمترین این علت‌ها محسوب میشود به نحوی که فقر در جامعه به اشکال مختلف منجر به شکلگیری اقتصاد غیررسمی و پدیدههایی، چون کار کودکان شده است.
وی با اشاره به این که در شهر‌های توسعهیافته شهرداری‌ها به عنوان یک حکوت محلی تلقی میشوند و به موازات آن اختیارات و مسئولیت‌های گسترد‌های نیز دارند، در خصوص نقش مدیریتی شهرداری تهران خاطرنشان کرد: در نظام دیوانسالاری و تصمیمات کشوری ایران، مسئولیت شهرداری‌ها عمدتاً به حوزه‌های خدمات شهری، شهرسازی و عمران محدود میشود و کمتر مسئولیت‌های حکومتی و اجتماعی به عهده آن‌ها است بنابراین شهرداری تهران متناسب با اختیارات تعیین شده خود در راستای مدیریت پسماند قدم برمیدارد. معاون امور مناطق سازمان پسماند شهرداری تهران فقدان مدیریت واحد و یکپارچه و عدم هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و اداری را از موانع مهم موجود در روند مدیریت پسماند شهرداری تهران برشمرد و افزود: شکاف موجود میان دستگاه‌های اجرایی منجر به ضعف مدیریتی و تصمیمگیری در برنامهریزی‌های شهری در حوزه مدیریت پسماند شده است.
وی مشارکت شهروندی در مدیریت پسماند خانگی را از مهمترین عوامل توفیق در این حوزه و کاهش فعالیت‌های جانبی، چون زبالهگردی دانست و گفت: مشارکت مردمی در مدیریت بهینه پسماند‌های شهری امری اجتنابناپذیر است و توجه شهروندان به نوع مصرف و شیوه تولید پسماند در این خصوص بسیار حائز اهمیت است.