مقاومت میکروبی در محیط زیست؛ تهدیدی نوظهور برای سلامت و پایداری اکوسیستم‌ها

به گزارش وبدا، آلودگی محیط زیست با مواد دارویی، بقایای آنتی‌بیوتیک‌ها و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی به منابع طبیعی، شرایطی را برای انتخاب طبیعی و تقویت ژن‌های مقاومت میکروبی فراهم می‌کند. به‌ویژه، محیط‌های آبی مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به دلیل تجمع مواد زائد و تماس مداوم با جوامع میکروبی، مخازن مهمی برای گسترش مقاومت هستند. 

مطالعات نشان می‌دهند که اثرات مقاومت میکروبی از مرز‌های بهداشت انسانی فراتر رفته و تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی محسوب می‌شود. این موضوع نه تنها دسترسی به دارو‌های موثر را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند چرخه‌های طبیعی اکوسیستم‌ها را مختل کند و پایداری منابع طبیعی را به خطر بیندازد. از این رو، درک و مدیریت مقاومت میکروبی در محیط زیست برای حفاظت از سلامت عمومی و بقای محیط زیست ضروری است.

غلامرضا شقاقی، رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به فرارسیدن هفته جهانی آگاه سازی از مقاومت میکروبی، با بیان اینکه مقاومت میکروبی فقط در انسان‌ها و حیوانات اتفاق نمی‌افتد، بلکه محیط زیست را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: مقاومت میکروبی یکی از تهدیدات سلامتی محسوب شده و در سال‌های آینده نیز به یکی از معضلات اصلی بهداشتی و سلامتی تبدیل خواهد شد که باید به آن پرداخته شود و اکنون نیز دیر شده و کشور‌ها باید به اقدامات پیشگیرانه خود، سرعت بخشند. 

عوامل ایجادکننده مقاومت میکروبی در محیط زیست

وی درخصوص عواملی که منجر به مقاومت میکروبی در محیط زیست می‌شوند، عنوان کرد: مقاومت آنتی بیوتیکی می‌تواند به روش‌های مختلفی بین انسان ها، حیوانات و محیط زیست منتقل شود؛ عواملی مانند مصرف بی رویه و نامناسب آنتی بیوتیک‌ها توسط انسان و بازگشت فضولات انسانی از طریق فاضلاب شهری به محیط زیست، پسماند مراکز درمانی، پساب کارخانه‌های داروسازی، مصرف آنتی بیوتیک در دامداری و مراکز پرورش طیور و آبزیان، پساب‌های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه‌های زباله‌ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند، می‌تواند تعادل بیولوژیکی محیط زیست را برهم زنند. در محیط زیست تنوع میکروبی وجود دارد و هرچه تنوع میکروبی در محیط زیست ازبین رود، به تخریب محیط زیست منجر می‌شود.

شقاقی با بیان اینکه مقاومت میکروبی چنانچه کنترل نشود، می‌تواند تا چند دهه آینده سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را در سراسر دنیا را بگیرد، تصریح کرد: معمولا برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی، توجه‌ها بیشتر به سمت پزشکی، دامپزشکی و پرورش حیوانات تولیدکننده غذا مثل دام، طیور است، اما طی چند سال اخیر نقش و اهمیت محیط زیست نیز در توسعه و انتشار مقاومت ضدمیکروبی به خوبی شناخته شده است.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت عنوان کرد: نقص زیرساخت‌ها و سیستم‌های جمع آوری پسماند و فاضلاب و دفع بهداشتی آنها، منجر به ورود میکروب‌های مقاوم به محیط زیست و در نتیجه آلودگی محیط، خاک و منابع آبی می‌شود.

وی افزود: چنانچه زیرساخت‌ها تقویت شده و فاضلاب به طور صحیح جمع آوری و پسماند‌ها نیز به درستی مدیریت و دفع شوند، میکروب‌های مقاوم به محیط زیست نفوذ نمی‌کنند. ضمن اینکه حتی در برخی تصفیه خانه‌ها نیز میکروب‌های مقاوم بازهم ماندگار خواهند ماند و حذف نمی‌شوند. بنابراین، بهترین روش پیشگیری از مقاومت میکروبی در محیط زیست، جلوگیری از ورود آنها به محیط است.

ضرورت تامین و تقویت زیرساخت‌های دفع فاضلاب و پسماند

وی ضمن تاکید بر ضرورت تامین و تقویت زیرساخت‌های دفع فاضلاب و پسماند، بیان کرد: اقدام موثر در زمینه مقابله با مقاومت میکروبی، رویکرد یکپارچه به سلامت (One Health) در بین سازمان‌های متولی سلامت انسان، حیوان، گیاه و محیط است.

شقاقی به تشکیل کارگروه مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست، اشاره و عنوان کرد: کارگروهی متشکل از سازمان دامپزشکی، سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت در وزارت بهداشت تشکیل شده و درحال پایش و سنجش میزان مقاومت میکروبی در محیط زیست هستیم؛ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست نیز باید به این کارگروه اضافه شوند؛ زیرا اولین گام برای اقدامات مقابله ای، شناختن ابعاد مشکل است.

لزوم همکاری‌های بین بخشی در مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست

وی تاکید کرد: اقدامات مقابله‌ای با مقاومت میکروبی، در قالب یک سازمان اتفاق نمیفتد و باید هماهنگی بین بخشی در سطوح مختلف کشوری، استانی و شهرستانی صورت گیرد تا بتوان این پدیده را مدیریت کرد.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به دفع بهداشتی دارو‌ها به خصوص دارو‌های آنتی بیوتیک، اظهار کرد: دارو‌های آنتی بیوتیک اگر به صورت بهداشتی دفع نشوند، می‌توانند در محیط مقاومت میکروبی ایجاد کنند و این میکروب‌های مقاوم از طریق چرخه آب، غذا و دام، به بدن انسان منتقل می‌شوند.

ضرورت جمع‌آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی

شقاقی با تاکید بر اینکه جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی امری ضروری است، گفت: مردم برای دور ریختن دارو‌های تاریخ مصرف گذشته بهتر است آنها به مراکز بهداشتی یا داروخانه تحویل دهند تا به صورت بهداشتی دفع شود یا از یک داروساز اطلاعات صحیح در مورد دفع بهداشتی دارو را دریافت کنند؛ تا در نهایت توسط شرکت‌های امحاء کننده با استفاده از روش‌های استاندارد و علمی امحاء شوند و از این طریق محیط زیست و انسان‌ها از آسیب پسماند‌های دارویی در امان باشند.

وی افزود: دارو نباید با زباله‌های عادی دفع شود، مخصوصا در مناطقی که جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب به درستی صورت نمی‌گیرد، این مشکل دو چندان می‌شود، زیرا این زباله‌ها وارد شیرابه زباله شده و آب و خاک را آلوده می‌کنند.

وی گفت: مردم بهتر است در وهله اول از ابتلا به بیماری‌ها پیشگیری کنند، تا مجبور به مصرف دارو نشوند، در وهله بعدی، با تجویز پزشک و به اندازه کافی دارو تهیه کنند و بعد، چنانچه دارو در منزل باقی ماند، آن را به صورت بهداشتی دفع کنند.

وی درباره آلودگی محیط زیست توسط آنتی بیوتیک ها، بیان کرد: همانطور که در انسان مقاومت میکروبی باعث می‌شود که آنتی بیوتیک‌ها بی اثر شوند، میکروب‌های مقاوم در محیط زیست نیز باکتری‌های مفید را بی اثر می‌کنند و میکروب‌های مقاوم در محیط زیست باقی مانده و به چرخه حیات انسان و حیوان و گیاهان بازمی گردند.

شقاقی با بیان اینکه در مورد پسماند‌های بیمارستانی، سیستم تفکیک زباله و بی خطرساز در کشور وجود دارد، افزود: دفع بهداشتی پسماند بیمارستانی توسط بازرسان بهداشت محیط در کشور برطبق پروتکل‌های خاص، کنترل می‌شود.

وی با اشاره به استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک‌ها در دامداری، مرغداری و کشاورزی، تصریح کرد: در این زمینه ممکن است به دلیل صرفه اقتصادی، به صورت بی رویه از آنتی بیوتیک‌ها استفاده شود و باز هم وارد چرخه محیط زیست می‌شود.

به گفته وی، در زمینه پیشگیری از مقاومت میکروبی باید اطلاع رسانی‌های گسترده صورت گیرد و با هماهنگی تمامی بخش ها، در این زمینه کار شود. همچنین باید سیاستگذاری صورت گرفته و برنامه عملیاتی تعریف شود و اگر این اقدامات صورت نگیرد، مقاومت میکروبی به عنوان اصلی‌ترین مشکل سلامتی، در سال‌های آینده سلامتی موجودات زنده را تهدید خواهد کرد.

انتهای پیام/