مروری بر تولیدات سینمای ایران با موضوع اسرای جنگ تحمیلی/آزادگان در قاب سینما
۲۶ مردادماه مصادف با فرارسیدن سالروز بازگشت اسرای جنگ تحمیلی به کشور که با غم فراق امامشان چشمی خنده و لبی گریان داشتند بهانه‌ای است تا برخی از مهمترین آثار و تولیدات فیلم و سریال با موضوعیت آزادگان را بررسی می‌کنیم.
خبرگزاری میزان – بدون اغراق یکی از مظاهر شکوه و افتخارآفرین عرصه‌های تاریخی کشور عزیزمان ایران در اردوگاه‌های اسرای ایرانی جنگ تحمیلی در خاک دشمن رقم خورد. رژیم بعث عراق بار‌ها اذعان کرد که در این اردوگاه‌ها شاهد انقلابی عظیم از سوی اسیران بوده تا جایی که میگفتند معلوم نبود ایرانیها اسیر ما هستند یا ما اسیر آن‌ها.
باری در برگ برگ تاریخ پر تلاطم این مرز و بوم، خون‌ها بر خاک‌ها ریخته تا آنچه ماندنی و ماناست، این مرز پرگوهر باشد. از میان همه این حماسه‌ها، مقاومت در سال‌های تلخ اسارت، چیز دیگری است. چیزی که شاید هر کسی توان تحمل دوران اسارت را نداشته باشد. هر قدر هم مقاوم، انسان را آستانه تحملی است.
اما به واقع آزادگان عزیز و گرامی ایران را چه عنصری در زیر بار شکنجه جسم و جان و روح، روئین‌تن و شکیبا می‌ساخت؟ شاید پاسخ به چنین پرسشی دستکم از منطق عقل و خرد بیرون است.
یوسف گم‌گشته باز آید...
۳۴ سال پیش در چنین روزی فرزندان غیور ایران اسلامی به میهن بازگشتند. فرزندانی که برای دفاع از میهن از جان خود گذشتند و ایرانیانی که دل به دریا افکندند و دشخوار روزگار را به حرمت پیر مرادشان صبر پیشه کردند. به پایدارندگان آتش در ظلمات شب، شعبده‌بازان مقاومت و شکیبایی در شبکلاه درد، مردانی ایستاده در برابر طوفان تا خانه از گزند مصون بماند. آزادگان ایستادند و هر لحظه جان باختند و جاودانه تاریخ شدند. جاودانگی رازش را با فرزندان خمینی در میان نهاد.
سال ۱۳۶۹ سالی پر تلاطم برای مردم ایران بود. در گرماگرم تابستان، روز ۲۶ مرداد بالاخره جمهوری اسلامی ایران با سربلندی توانست رزمندگانی را که مجاهدانه از دین و شرف و خاک کشور دفاع کرده بودند و در دست دشمن اسیر شده بودند، به وطن بازگرداند. ستاد رسیدگی به امور آزادگان که در ۲۲ مرداد ۶۹ تشکیل شده بود، تبادل حدود ۵۰ هزار آزاده را با همین تعداد اسیر عراقی و با هماهنگی دستگاه‌های دیگر برعهده گرفت.
به بهانه فرارسیدن سالروز بازگشت این عزیزان که با غم فراق امامشان چشمی خنده و لبی گریان داشتند برخی از مهمترین آثار و تولیدات فیلم و سریال با موضوعیت آزادگان را بررسی می‌کنیم:
گر چه سینمای انقلاب هنوز هم در این حوزه به نظر کم کار می‌آید، اما چند اثر شاخص جور این فقر محتوایی را به دوش کشیده است. سال‌های آخر دهه ۶۰ که رویکرد آثار و تولیدات هنری کشورمان به ویژه در حوزه رسانه‌های دیداری متمرکز به تولیدات دفاع مقدسی بود، بیشترین میزان تولیدات سینمایی و تلوزیونی با موضوع آزادگان سرافراز کشورمان را به خود اختصاص داده است و تا اوایل دهه۷۰ نیز آثار هنری در تلوزیون و سینما به بازداشتگاه‌های عراقی پرداختند و بخشی از آنچه بر آزادگان گذشته است را در قاب سینما و تلوزیون به نمایش در آوردند. می‌توان دهه ۷۰ را نسبت به دوره‌های دیگر در پرداخت به این موضوع پربارتر دانست.
حاج رسول رستگاری در «نبردی دیگر»
مجموعهٔ تلویزیونی ایرانی «نبردی دیگر» که بیشتر آن را به عنوان حاج رسول رستگاری به یاد می‌آوریم به کارگردانی عبدالله باکیده و تهیه کنندگی مجید مولایی که در سال ۱۳۷۳ تولید و در سال ۱۳۷۴ از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد، به میزانی در فرهنگ عمومی جامعه خوش اقبال بود که با الهام از قصه‌ها و حکایت‌های مختلف آن لطیفه‌ها ساخته شد و اگر تا پیش از این قهرمان و فداکار را در فرهنگ عامه «فردین» خطاب می‌کردند، سریال «نبردی دیگر» فردین را به حاج رسول رستگاری تغییر داد.
شاخص، چون بوی پیراهن یوسف
اما بی‌تردید شاخص‌ترین اثر سینمایی که به موضوع اسرا و آزادگان اشارت دارد، فیلم بوی پیراهن یوسف است. این اثر با فیلم‌نامه‌ای ملودرام به قلم ابراهیم حاتمی‌کیا و داریوش مودبیان، بازی منحصربه‌فرد استاد علی نصیریان و نیز موسیقی شاهکارمجید انتظامی و به تهیه‌کنندگی مجید مدرسی و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا که در سال ۱۳۷۴ به نمایش درآمد.
فیلم بوی پیراهن یوسف با گذشت چند دهه از تولید و نمایش آن همچنان کار می‌کند و با شنیدن نوای دور موسیقی آن در اذهان و یاد‌ها یادآور می‌شود. بی‌تردید از مهمترین و بهترین آثار تولید شده در تاریخ سینمای دفاع مقدس و از آثار شاخص ابراهیم حاتمی‌کیا است.
فیلم بوی پیراهن یوسف بر خلاف یکی دو اثر آخر حاتمی‌کیا فیلمی است مردمی. درامی که ابراهیم حاتمی‌کیا در بوی پیراهن یوسف خلق می‌کند، اثری است چند وجهی چند بعدی، بوی پیراهن یوسف؛ شعر است، بویایی و چشایی را نیز درگیر می‌کند، ایماجی است در آستانه تصادم عظیم ادبیات و سینما، انسان باشید، گیرنده‌های حسی شما بی‌تردید با تماشای بوی پیراهن یوسف تحریک خواهد شد و فارغ از اینکه اهل کدام اقلیم و سرزمین هستید.
جسورانه، چون «بیداری رؤیاها»
اگر بهترین و شاخص‌ترین فیلم سینمایی با موضوع آزادگان را بوی پیراهن یوسف بدانیم، بی‌تردید حساس‌ترین و مهمترین اثر را نیز باید به ساخته جسورانه محمدعلی باشه آهنگر اطلاق کرد.
فیلم «بیداری رؤیاها» به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر با زاویه متفاوت و حساسیت برانگیزی به زندگی اسرا پرداخته است.
«بیداری رؤیاها» داستان زنی به نام رخشانه با بازی هنگامه قاضیانی است که همسرش به جبهه می‌رود و دیگر نمی‌آید. پس از مدتی خبر شهادت او می‌رسد و مدتی بعد رخشانه به عقد برادر همسرش درمی‌آید. سال‌ها بعد از کمیته مفقودین خبر می‌رسد که ایوب زنده است و به زودی به وطن بلاز خواهد گشت و این سرآغاز چالش‌های تازه‌ای برای رخشانه است.
واقعیتی دراماتیک «۲۳ نفر»
در دهه ۹۰ گر چه آثار کمتری در این حوزه تولید شد، اما فیلم‌های با کیفیت و سر حالی را شاهد بودیم. بی‌تردید یکی از مهمترین و بهترین آثاری که درباره رزمندگان و اسیران ساخته شد، فیلم «۲۳ نفر» به کارگردانی مهدی جعفری است. این فیلم الهام گرفته از واقعیتی تاریخی است و بر اساس خاطرات ۲۳ نفر از رزمندگان نوجوان ایرانی که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیرو‌های عراقی درآمدند، ساخته شده است.
پرالتهاب و مهیج، چون «شماره ۱۰»
از آخرین آثاری که درباره وضعیت اسرا در اردوگاه‌های عراقی ساخته شده، «شماره ۱۰» به کارگردانی حمید زرگرنژاد است. «شماره ۱۰» یک اثر خوش ریتم و هیجان آفرین داشته و به مانند ۲۳ نفر براساس یک داستان واقعی نوشته شده است.
«شماره ۱۰» روایت یکی از افسران ارتش جمهوری اسلامی ایران است که پس از اسارت در یکی از اردوگاه‌های رژیم بعثی نقشه فرار از اردوگاه طراحی می‌کند. فیلم حال و هوای پرتنش و ملتهبی دارد و در ایجاد دلهره و هیجان برای مخاطب اثری موفق محسوب می‌شود.
هنری و پرافتخار، چون «اتوبوس شب»
«اتوبوس شب» در بیست‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در مجموع نامزد ۴ جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد خسرو شکیبایی و بهترین بازیگر نقش دوم مرد مهرداد صدیقیان شد. دستاورد اتوبوس شب از میان این نامزدی‌ها تنها دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد برای خسرو شکیبایی بود. این فیلم که سیاه و سفید منتشر و در جشنواره فیلم فجر و جشن خانه سینما در رشته‌های کارگردانی، فیلمنامه و بازیگری برنده جوایز مختلفی شده‌است.
کیومرث پوراحمد، قصه اتوبوس شب را در طول ۹ ماه، پنج بار بازنویسی کرده‌است. او که این فیلم را بر اساس کتاب «داستان‌های شهر جنگی» اثر حبیب احمدزاده ساخته است.
فیلم «اتوبوس شب» درباره سربازی نوجوان به نام عیسی است که مأمور شده به عنوان بلد راه، عده‌ای از اسیران عراقی را با همراهی یک اتوبوس و راننده‌اش به قرارگاه برساند. در طول مسیر اتفاق‌هایی تا رسیدن اتوبوس به قرارگاه پیش می‌آید. داستان فیلم در طی یک شب روایت می‌شود و در همین فاصله زمانی و براساس اتفاقات مسیر، رابطه‌ای میان نوجوان و راننده اتوبوس و اسرای عراقی شکل می‌گیرد.
«اخراجی‌های۲» تنها ژانر کمدی
یکی از آثار متفاوت درباره آزادگان، فیلم کمدی «اخراجی‌های۲» است که در سال ۱۳۷۸ ساخته شد که در ادامه موفقیت «اخراجی‌های ۱» جلو دوربین رفت و این بار شخصیت‌های اصلی فیلم در بازداشتگاه عراقی‌ها گرفتار می‌شوند. هر چند دومین ساخته مسعود دهنمکی نیز به مانند اخراجی‌های ۱ از اقبال عمومی خوبی برخوردار شد، اما کارشناسان این اثر را خیلی با قواعد سینما به لحاظ ساختاری و نیز مشکلات عدیده در فیلمنامه اثر قابل ملاحظه‌ای نمی‌دانند.
عصر یکه تازی جمشید هاشم‌پور
آثار دیگری نیز که بخشی از آن به موضوع اسارت پهلو می‌زند نیز ساخته شده آثار سال‌های دور یا نزدیک که از آن میان می‌توان به فیلم «پرواز از اردوگاه» به کارگردانی حسن کاربخش که در سال ۱۳۷۲ ساخته شده و جمشید هاشم‌پور در نقش سرگرد خلبان عباس حلمی ایفای نقش می‌کند. این فیلم روایت افسر خلبانی است که پس از دست یافتن به اطلاعاتی مهم درعملیات شناسایی، به اسارت نیرو‌های عراقی درمی‌آید.
آثار شاخص دیگری، چون فیلم‌های «کیمیا» به کارگردانی احمدرضا درویش، «مردی شبیه باران» به کارگردانی سعید سهیلی، «رنجر» به کارگردانی احمد مرادپور، «دوئل» به کارگردانی احمدرضا درویش، «دست‌های خالی» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی، «نفوذی» به کارگردانی احمد کاوری و محمد فیروزی نیز بخشی از آزادگی اسرای سرافراز کشورمان را به قاب پرده عریض نقره‌ای سینما کشیده‌اند.
خاطرات آزادگان، سرمایه‌های ملی
تردیدی نیست که برای آزادمردان عرصه دفاع مقدس که در هر شرایطی کمر خم نکرده و شجاعت را مشق رنج ساختند، هر چه بنویسم و به تصویر کشیم، کم است. این در حالی است که متاسفانه هم از سوی سیما و هم سینمای کشورمان به این موضوع کم توجهی شده از طرفی نهاد‌های ذی‌ربطی، چون سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز آن طور که شایسته این حوزه است به آن نپرداخته‌اند.
شاید وقت آن رسیده تا در تصویرسازی از حیات معنوی آزادگان دفاع مقدس و ترسیم و تصویر رنج این عزیزان در اردوگاه‌های رژیم بعث در اوج سرافرازی و سربلندی خم به ابرو نیاوردند و با شجاعت خود که رنج و درد و مرگ را به سخره کشیدند، کمر همت بسته و عزم‌مان را راسخ کنیم. چرا که این مهم از تاکیدات موکد مقام معظم رهبری است که ۲۵ مردادماه ۱۳۹۱ در دیدار با جمعی از اسرا و آزادگان فرمودند:
«انصافاً در طول این بیست و دو سالی که از بازگشت اسیران عزیز ما و آزادگان بلندآوازه‌ی ما میگذرد، کم‌کاری صورت گرفته. ما باید چندین برابرِ آنچه که تاکنون کتاب نوشته شده است، در این خصوص کتاب داشته باشیم. ما باید فیلم‌های هنری برجسته‌ای از وضع آزادگانمان در اردوگاه‌ها و زندان‌ها داشته باشیم.»
رهبر انقلاب در ادامه سخنانشان بر لزوم تولید آثار هنری بر اساس خاطرات آزادگان تاکید کردند و خاطرنشان کردند:
«فیلم‌های خوبی باید ساخته شود، کتاب‌های خوبی باید نوشته شود، خاطره‌ها باید گفته شود. همین خاطره‌هائی که امروز گفته شد، یک دنیا حرف در این‌ها هست؛ چقدر خوب است که این‌ها پخش شود. من نظرم این است که همین خاطراتی که امروز گفته شد، عیناً در صدا و سیما منتشر شود، پخش شود، تا مردم بشنوند؛ این‌ها ذخائر ماست، این‌ها سرمایه‌های ماست؛ همین سرمایه‌هاست که اسلام را نگه داشت، شیعه را نگه داشت، جمهوری اسلامی را به قدرت و عزت رساند، ملت ایران را در دنیا سرافراز کرد. این یک بعد قضیه است.»
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *