حمل و نقل دریایی راهی برای توسعه کشور

به گزارش گروه اقتصاد ، تنوع محیط‌های جغرافیایی در سطح کره زمین باعث به وجود آمدن پراکندگی‌های جمعیتی شده است. انسان‌ها در طول تاریخ در هر منطقه‌ای که ساکن شدند متناسب با شرایط همان منطقه به رفع نیاز‌های خود مبادرت ورزیدند و سبک زندگی جدیدی را پدید آوردند. از قدیم الایام انسان از تجارت به عنوان مهم‌ترین عمل بشری برای تأمین و رفع نیاز‌های خود استفاده کرده است. بی شک می‌توان تجارت را مهمترین دستاورد بشر به حساب آورد، زیرا بشر با استفاده از تجارت نه تنها بقای خود را تضمین نموده است بلکه از قِبَل آن سیستم‌های اقتصادی، مالی و حمل و نقلی را به وجود آورده است. اختراع پول، ساخت راه‌ها و شهر‌ها به وجود آمدن بانک و بیمه همه حاصل وجود تجارت در طی قرن‌ها میان اقوام مختلف بشری است. حمل و نقل دریایی را یک تقاضای مشتق شده از تجارت جهانی به حساب می‌آورند. یعنی به علت وجود تجارت جهانی حمل و نقل دریایی به وجود آمده است به طور دقیق‌تر همه کالا‌های مصرفی در سراسر جهان شامل نفت و مشتقات انرژی، کامپیوتر‌ها و حتی خود وسایل نقلیه نیز که در سراسر جهان توسط ملت‌ها مصرف می‌شوند از طریق حمل و نقل از مکان‌های تولید به بازار‌ها راه پیدا می‌کنند و از بازار‌ها مجدداً برای مصرف وارد خانه‌ها می‌شوند.

به طور عمده بشر در طول تاریخ چهار نوع حمل و نقل را پدید آورده است که عبارتند از، حمل و نقل زمینی که خود به دو نوع حمل و نقل جاده‌ای و حمل و نقل ریلی تقسیم می‌شود، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی. در میان شیوه‌های حمل و نقلی که بشر در حال حاضر به آن مبادرت می‌ورزد حمل و نقل دریایی مهمترین و گسترده‌ترین نوع حمل و نقلی است که بشر با آن سر و کار داشته است. علت اهمیت حمل و نقل دریایی نسبت به سایر حمل و نقل‌ها را می‌توان اینگونه بر شمرد: حدود دو/ سوم سطح کره زمین را آب پوشانده است پس طبیعی است که در طول تاریخ بشر برای جا به جایی در سطح کره زمین از مسیر‌های آبی استفاده کرده است، با اختراع کشتی‌ها و پیشرفت صنعت کشتی سازی بشر با آسودگی بیشتری دریا‌ها را نوردید و کلیه خشکی‌های کره زمین را که در میان دریا‌ها محصور شده بودند کشف نمود، کشتی‌ها نسبت به هر نوع وسیله دیگری در حمل ونقل از ظرفیت بالایی برخوردار هستند به همین خاطر حمل و نقل دریایی به ارزانترین شیوه حمل و نقل مبدل گردیده است. عوامل ذکر شده و ده‌ها دلیل دیگر باعث شد تا بشر دریا‌ها را نیز همانند زمین‌های در اختیار خود به تملک خویش در بیاورد و تقلا برای گسترش سهم خود را دلیلی بر گسترش دستیابی به سرزمین‌های بیشتر و ثروت و قدرت بیشتر بداند. چنانچه در قرن پانزدهم پاپ الکساندر ششم جهت گسترش قدرت مسیحیان دریا‌های عالم را میان دو کشور مسیحی پرتغال و اسپانیا تقسیم نمود.

تقریباً ۸۰ درصد از حجم مبادلات جهانی صورت گرفته در یک سال توسط حمل و نقل دریایی جا به جا می‌شوند. گستردگی تجارت جهانی در سال‌های اخیر به خصوص پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم و آغاز رقابت‌های اقتصادی توسط کشور‌های صنعتی جهان باعث افزایش حجم تولیدات نسبت سال‌های قبل گردید. افزایش جمعیت و بهبود شاخص‌های رفاه ملل در سال‌های اخیر بر رونق تجارت جهانی افزود به غیر از معدود رکود‌های اقتصادی در طی قرن گذشته بیشتر سال‌ها شاهد رشد روز افزون صنایع و تجارت جهانی بوده است.

بر اثر رشد صنایع کالا‌های متنوع و بیشتری روانه بازار مصرف گردیده است که همین دلیل باعث به وجود آمدن تغییرات عمده‌ای در ساختار حمل و نقل به ویژه حمل و نقل دریایی گردیده است. تغییرات به وجود آمده در حمل و نقل دریایی به دلیل گستردگی این نوع حمل و نقل و ارتباط آن با سایر حمل و نقل‌ها باعث به وجود آمدن تغییر در کلیه حمل و نقل‌های بشری گردیده است. یکی از تغییراتی که در دهه هفتاد میلادی باعث تحول صنعت حمل و نقل دریایی گردید تغییر کشتی‌های جنرال کارگو در راستای پدید آمدن اولین نسل کشتی‌های کانتینری بود. استفاده از کانتیر برای بسته بندی کالا‌های مصرفی تولید شده در صنعت باعث رشد روز افزون کشتی‌های کانتینربر در سطح جهان گردید تا جایی که امروزه کالا‌های کانتینری به یکی از پرتعداد‌ترین کالا‌های جا به جا شده توسط کشتی‌ها بدل شده اند.

تنوع در جا به جایی کالا‌های صنعت کشتیرانی که باعث به وجود آمدن تغییرات عمده در ساختمان و کاربرد کشتی‌ها گردید اثرات خود را بر بنادر نیز اعمال کرد. بنادر به عنوان حلقه واصل دریا و خشکی کالا‌های جا به جا شده در مسیر تجارت جهانی را دریافت می‌کنند. کالا‌های جا به جا شده از شهر‌های صنعتی، معادن یا میادین انرژی به سمت بنادر سرازیر می‌شوند و مجدداً به سمت بنادر پذیرنده این کالا‌ها که به بازار‌های ملی یا منطقه‌ای متصل هستند ورود پیدا می‌کنند. بنادر در مسیر‌های شکل گرفته تجارت جهانی در قرن اخیر نقش حلقه واسط و دروازه‌های ورود و خروج کالا‌ها را ایفا نموده اند.

بسته به نوع کالا‌هایی که وارد بنادر می‌شوند یا از آن‌ها خارج می‌شوند تسهیلات و امکانات خاصی در بنادر به وجود آمده اند. بنادر جدید با اثرپذیری از تغییرات به بنادر تخصصی بدل شده اند که بیشترین ظرفیت خود را به پذیریش تنها یک کالای خاص اختصاص داده اند. در این میان می‌توان به بنادر کانتینری، فله و مسافربری اشاره نمود. اثر ثانویه‌ای در ساختار بنادر در قرن اخیر مشاهده می‌شود که بیشتر ریشه تاریخی دارد و از عامل ترافیک بنادر که خود از قرارگیری بر سر راه مسیر‌های بین اللملل تجارت جهانی اتخاذ شده است و یا بر اثر پیشگام بودن در اتصال به بازار‌های منطقه‌ای مانند بندر دبی به وجود آمده است باعث توسعه‌ای بنادری خاص در هر منطقه جغرافیایی شده است بنادری که به بنادر هاب معروف شده اند و بنادر دیگر منطقه که به این بندر اسپوک شده اند را تغذیه می‌نمایند. بنادر هاب در اثر مستیم مراجعه مکرر شرکت‌های کشتی رانی برای تحویل گرفتن یا تحویل دادن کالا‌های خود به تجار به شکل امروزی خود بدل شده اند. امروزه با به وجود آمدن مگا شیپ‌ها به خصوص در کلاس کشتی‌های کانتینری اهمیت بنادر هاب و وجود آن‌ها در هر منطقه مستقل جغرافیایی به ضرورتی بی بدیل در امر تجارت جهانی بدل شده است.

سرمایه گذاری به افزایش ورودی پول و اعتبار به صنعتی خاص جهت گسترش آن صنعت اطلاق می‌گردد. بدون وجود سرمایه و سرمایه گذار تقریباً رشد و توسعه به امری محال تبدیل می‌گردد. فرآیند ساخت و ساز، تأمین تسهیلات و تهیه نیروی انسانی مورد نیاز بدون وجود سرمایه امری محال است. سرمایه گذار شخص یا نهاد صاحب سرمایه است که در ابتدای فرآیند سرمایه گذاری انتظار دریافت بازده و به طور کلی مشارکت در جهت افزایش سرمایه خود را دارد. به همین خاطر علمی به نام علم سرمایه گذاری به وجود آمده است که به بررسی روش‌های سرمایه گذاری و خطرات مربوط به آن‌ها می‌پردازد.

خطرات سرمایه گذاری یا ریسک به حالت‌های احتمالی قابل وقوع جهت کاهش میزان سرمایه یا حتی از بین رفتن تمام آن و در برخی مواقع پدید آمدن بدهی عنوان می‌شود. میزان ریسک سرمایه گذاری نرخ بازده آتی پیشنهادی را مشخص می‌کند با استفاده از نرخ بازده سرمایه گذار در مورد سرمایه گذاری خود تصمیم گیری می‌کند. بنادر به عنوان جز اثرپذیر از کشتیرانی در هنگام پذیرش سرمایه وضعیت شرکت‌های کشتیرانی نیز توسط سرمایه گذار مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. روش‌های مختلقی در سرمایه گذاری به وجود آمده است بسته به نوع شخص یا نهاد درگیر در سرمایه گذاری، سرمایه گذاری به دو نوع مستقیم و غیر مستقیم یا داخلی و خارجی تقسیم می‌شود.

سرمایه گذاری داخلی به سرمایه گذاری اطلاق می‌گردد که توسط نهاد در اختیار دارنده بندر که بسته به نوع مالکیت بنادر متفاوت می‌باشد اطلاق می‌گردد. (بنادر از نظر مالکیت به سه نوع بنادر دولتی، محلی یا ایالتی و خصوصی تقسیم می‌شوند) سرمایه گذاری خارجی به نوعی از روش‌های سرمایه گذاری اطلاق می‌گردد که سرمایه گذار از خارج بندر توسط اشخاص، سازمانها، نهاد‌ها و دولت‌ها تأمین سرمایه می‌شود.

بسته به نوع سرمایه گذار، سرمایه گذاری به روش‌های مختلفی قابل اجراست اگر سرمایه گذار یک شخصیت حقیقی فاقد شخصیت حقوقی باشد و بخواهد بدون واسطه (بانک و سایر نهاد‌های مالی) به امر سرمایه گذاری مبادرت ورزد باید از طریق خرید اوراق مالی بنادر که شامل سهام و اوراق قرضه هستند این کار را انجام دهد. در صورتی که اگر شرکتی مانند شرکت‌های ارائه دهنده خدمات بندری یا شرکت‌های کشتیرانی و یا نهاد‌های مالی مانند بانک‌ها بخواهند در بنادر سرمایه گذاری کنند باید از طریق انعقاد قرارداد‌های ویژه مالی به این کار مبادرت ورزند.

از قرارداد‌های رایج سرمایه گذاری در بنادر می‌توان به قرارداد‌های BOT (Build Operation transfer) یا ساخت، بهره برداری و انتقال اشاره نمود. مدت زمان اجاره به عنوان شاخصی از بازدهی در این نوع قرارداد‌ها لحاظ می‌گردد. عواملی مانند وضع قوانین و مقررات کشور پذیرنده، امنیت اقتصادی، پربازده بودن وشرایط و امکانات مناسب زیرساختی و روساختی از عوامل مهمی در ترغیب سرمایه گذار خارجی برای سرمایه گذاری محصوب می‌گردند.

به طور خاص در بنادر شرایط ویژه وجود دارد که سرمایه گذار حاضر به سرمایه گذاری می‌شود. با توجه به شرایطی که در بالا ذکر شد و وابستگی بنادر به کشتی‌ها و شرکت‌های کشتیرانی، جذب سرمایه در گام اول توسط شرکت‌های کشتیرانی صورت می‌گیرد. حضور یک شرکت کشتیرانی خاص در یکی از خطوط تجارت بین الملل باعث می‌شود تا بنادری که در مسیر این خطوط واقع شده اند از شانس بیشتری برای توسعه و جذب سرمایه برخوردار شوند.

شرکت اورگرین (Evergreen) یکی از بزرگترین شرکت‌های حمل کانتینر در جهان می‌باشد که مقر آن در کشور تایوان واقع شده است. این شرکت در مسیر خط آمریکای شمالی، کارائیب و شرق آسیا فعالیت می‌کند. حضور این شرکت کانتینری بزرگ در منطقه دریای کارائیب به خصوص کانال پاناما باعث شده تا شرکت اورگرین در طرح‌های ساخت و توسعه بندری در ابتدای دهانه کانال پاناما برای بهبود عملیات لجستیکی خود سرمایه گذاری کند. قرار داشتن در مسیر تجاری یکی از دلایل عمده جذب سرمایه گذاری بنادر می‌باشد.

بندر سنگاپور مثال کاربردی واضحی است گواه بر این ماجرا که بر اثر افزایش ترافیک کشتی‌ها در این بندر این بندر به یکی از مهمترین حلقه‌های لجستیک جهانی بدل شده است. بنادر دیگری وجود دارند که در مسیر تجارت جهانی واقع نشدند بلکه در ابتدا یا انتهای یک مسیر تجارت جهانی واقع شده اند این بنادر مانند بنادر روتردام و دبی به بازار‌های منطقه متصل هستند یا مانند بنادر شانگ‌های و بوسان به شهر‌های صنعتی متصل شده اند و به امر صادرات کالا‌های تولید شده مشغول می‌باشند. عامل موفقیت برای بنادری که به بازار‌های منطقه‌ای متصل هستند و نقش وارد کننده را ایفا می‌کنند رقابت با بنادر دیگر در منطقه می‌باشد. چنانچه رقابت بندر هامبورگ و بندر روتردام در دو قرن اخیر گواه بر این ماجرا بود که کدام بنادر باالاخره پیروزی کسب واردات اروپا را از آن خود می‌کنند.

عوامل بسیاری در موفقیت رقابت بنادر وجود دارد، اما به اختصار عوامل آمیخته بازاریابی بنادر یا ۶ P. شامل قیمت، مکان، مردم یا متخصصین، خدمت، ترفیع و بسته بندی می‌باشد به همراه قوانین، تصهیلات و امکانات و وضع اقتصادی و سیاسی کشوری که بندر در آن واقع شده است در جذب سرمایه برای بنادر موثر است چنانچه علاوه بر رقابت بندر هامبورگ در تجهیز پس کرانه خود و اتصال بندر خود به راه آهن سراسری آلمان و اروپا بر اثر نگرش سیاسی آلمان نسبت به هلند در قرن اخیر باعث شکست این بندر نسبت به بندر همسایه گردید و رتبه اول اروپا را به بندر روتردام واگذار نمود. البته بنادر دیگری مانند لوهاور، انتورپ و فلیکستو امروزه با استفاده از عوامل فوق سعی در جذب بیشتر شرکت‌های کشتی رانی و به طبع آن تجار منطقه‌ای در استفاده بیشتر از بنادر خود دارند.

نوع سوم بنادری که به شهر‌های صنعتی متصل هستند و خود به نوعی بنادر صنعتی به حساب می‌آیند و بیشتر به امر صادرات کالا‌های تولیدی و واردات کالا‌های معدنی و مواد اولیه مبادرت می‌ورزند. عامل اصلی در جذب سرمایه برای بنادر فوق میزان ارتباط بنادر با شهر‌های صنعتی و کارخانجات تولیدی می‌باشد. وجود پسکرانه صنعتی و اتصال آن به کارخانه‌ها در قالب مناطق آزاد تجاری-صنعتی و یا همکاری‌های اقتصادی با کشور‌های پیشگام صنعتی می‌باشد. در این نوع بنادر فاصله تا کارخانه‌های صنعتی عامل مهمی در جذب سرمایه و توسعه بندر می‌باشد. البته عوامل مربوط به امنیت اقتصادی، شرایط سیاسی، وضع قانونی، وضع اقتصادی، شرایط جغرافیایی مانند قرارگیری بر سر راه کریدور‌های منطقه ای، آب خور بندر، شرایط اسکله و پسکرانه نیز از عوامل موثر در جذب سرمایه برای افزایش رقابت میان بنادر می‌باشند.