نشست تخصصی بررسی حق مالکیت معنوی و قانون کپی رایت|
پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» یک خطر است/ کمبود اطلاعات حقوقی بزرگ‌ترین چالش ناشران است/ حمایت قانون به مالکیت معنوی با جدیت انجام می‌شود
نشست تخصصی با عنوان حق مالکیت معنوی و قانون کپی رایت با حضور صاحب نظران حوزه نشرو مسئولان قوه قضاییه در خبرگزاری میزان برگزار شد.
خبرگزاری میزان - کپی رایت یکی از چالش‌های بزرگ عرصه نشر محسوب می‌شود که سال‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و علاوه بر ناشران، نویسندگان و بسیاری از فعالان این عرصه را با خود درگیر کرده است. در عرصه کتاب مجموعه‌ای از حقوق انحصاری وجود دارد که به پدید آورنده یک اثر نوین و منحصر به فرد تعلق می‌گیرد و حقوقی مانند انتشار مجدد اثر، ایده برداری و کپی برداری را شامل می‌شود و برای مدت مقرری پس از مرگ صاحب اثر نیز این حقوق متوجه خانواده او خواهد شد. با فراگیر شدن قوانین مربوط به کپی رایت این دسته از قوانین به رژیم حقوقی ایران راه یافته و در نظرگرفته شد.
ثبت قانون «حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان» در ایران به دی‌ماه سال ۱۳۴۸ بازمی‌گردد. از زمان تصویب این قانون بحث پیوستن به «کنوانسیون برن» نیز مطرح شد، برخی از دانشگاهیان تاکید به پذیریش و عضویت در این قانون بین‌المللی را دارند و در مقابل برخی از فعالان و متخصصان عرصه نشر، پیوستن در زمان کنونی به این کنوانسیون را یک خطر قلمداد می‌کنند و معتقدند که زیرساخت لازم در این زمینه فراهم نیست. به هر حال پیوستن به این کنوانسیون منافع و معایبی را دارد و نیاز است تا با اندیشه و تامل بیشتری تدابیری راهگشا برای این مهم در نظر گرفته شود.
آنچه مسلم است این نکته بوده که رعایت این حقوق نیازمند زیرساخت‌هایی اساسی است و برنامه‌های منسجم و قابل اجرای دستگاه‌های ذی ربط نقش مهم در شکل‌گیری این حقوق و منافع عمومی در حوزه نشر دارد.
خبرگزاری میزان طی یک میزگرد با محوریت حق مالکیت و حقوق کپی رایت علاوه بر انعکاس نظرات فعالان عرصه نشر نگاهی حقوقی دارد به عرصه کپی رایت و مالکیت معنوی به همین منظور میثم رشیدی نویسنده، علی رئیس دانا نماینده اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان، سید عباس حسینی‌نیک مدیر انتشارات مجد و طیبه میرزایی معاون اداری ثبت علائم تجاری از سازمان ثبت در این نشست حضور داشتند و نظرات خود را ارائه کردند. اگرچه محمدعلی مرادیان مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتاب‌خوانی به قول خود مبنی بر حضور در این میزگرد عمل نکرد و علیرغم پیگیری‌های فراوان به سؤالات و ابهامات حوزه نشر از منظر دولت پاسخی داده نشد.
میزان – آیا پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» ضرورت دارد؟
سیدعباس حسینی‌نیک، مدیر انتشارات مجد: از سال ۱۸۸۶ کنوانسیون برن شکل گرفت. بسیاری از کشورهای دنیا در ابتدا به آن نپیوستند، اما به تدریج تعداد این کشورها افزایش پیدا کرد و اعضای این کنوانسیون توسعه یافت در آن زمان شاخص‌ترین کشوری که به این کنوانسیون نپیوست بود آمریکا و دوازده کشور دیگر که ایران یکی از آنان محسوب می‌شدند. آمریکا در ابتدا با برنامه‌ای مشخص اقدام به جذب علوم مختلف و کتاب‌های کرد و تخلیه علمی از اروپا و سایر نقاط را برگزید؛ به عبارتی یک استراتژی پنهان را دنبال و درنهایت در سال ۱۸۸۹ به عضویت این کنوانسیون درآمد. در این زمان بسیاری از علوم و کتاب‌های کاربردی و مهم را جذب کرد، به نحوی‌که هم‌اکنون برای خرید حق کپی‌رایت از بسیاری از کتاب‌های علمی دنیا نیاز است تا از منبع اصلی آن در آمریکا مجوز گرفته شود. بدین ترتیب آنان از آن زمان با یک برنامه از پیش تعیین‌شده پرداختند.
حمایت از قانون تکثیر کتب در ماده ۲۲ دیده شده و در زیرمجموعه قانون صلاحیت سرزمینی در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب باید تاکید کرد تمام قواعد کپی‌رایت که در سال ۴۸ شکل گرفت بسیار دقیق و در عین حال کامل است. به عبارتی تمام جزئیات اصول «کنوانسیون بین‌المللی برن» در قانون سال ۴۸ گنجانده شده است. نکته قابل توجه اینکه قانون مادی که همان «حق نشر» است تحت حمایت قانون داخلی ما نیست و از تولیدات فرهنگی خارج از کشور حمایت نمی‌کند.
جاده یک‌طرفه
میزان- چرا ایران تابه‌حال به «کنوانسیون بین‌المللی برن» نپیوسته است؟
علل عضو نشدن، زمان قبل از انقلاب اسلامی در «کنوانسیون بین‌المللی برن» وجود این باور بود که حرکت علم و فناوری یک‌طرفه است و از خارج از مرزها به داخل رواج دارد در عین حال چیزی برای عرضه به خارج نداریم. بنابراین یک جاده یک‌طرفه برقرار است. پس نیاز به پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» نیست. این همان سیاستی بود که آمریکاییان به دنبال آن بودند. عمد سهام ناشران بزرگ توسط آمریکایی‌ها خریداری شده است بنابراین برای گرفتن هر مجوزی مجبوریم به از آمریکا درخواست داشته باشیم.
من به شخصه موافق پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» هستم این امر هزینه زیادی را به ناشران تحمیل نمی‌کند و قیمت کتاب را تا ده درصد افزایش می‌دهد و این رقم آن‌قدر زیاد نیست که به دلیل آن، از الحاق به قراردادهای بین‌المللی حق مولف صرف نظر شود. مهم‌ترین دلیل طرفداران این نظریه، تهاجم فرهنگی مطرح می‌شود. دغدغه ورود فرهنگ بیگانه در شرایطی که کنوانسیون برن از محتوا و تمامیت مطالب آثار علمی و ادبی و هنری حمایت می‌کند، نکته‌ای است که بر آن پافشاری دارند و معتقدند در صورت پیوستن، امکان جلوگیری از آن وجود ندارد و این می‌تواند زمینه‌ساز تهاجم فرهنگی باشد. در ماده هفت «کنوانسیون بین‌المللی برن» به این مقوله اشاره شده است که کشورهای عضو بر اساس فرهنگ و قانون خود مجوز انتشار کتاب را باید بدهند بنابراین ترس از تهاجم فرهنگی نادرست محسوب می‌شود.
موافقان با پیوستن به کنوانسیون برن، برخلاف مخالفان معتقدند بررسی همه‌جانبه حقوقی و وضعیت اقتصادی و تجاری آثار ادبی و هنری نشان می‌دهد که التزام به کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند برن، نه‌تنها بحرانی در این حوزه ایجاد نمی‌کند و مانعی برای استفاده از مزیت‌های آن نخواهد بود. با رعایت اصول حقوقی، می‌تواند فواید متعددی را برای ناشران و علاقه‌مندان به کتاب به دنبال داشته باشد. پیوستن به کنوانسیون برن نمی‌تواند مانع از ورود آثار علمی و مورد نیاز جامعه باشد بلکه با صرف اندک هزینه بیشتر، جامعه علمی می‌تواند به آخرین و جدیدترین آثار منتشر شده در دنیا دسترسی داشته باشد.
حمایت برن از جهان‌سومی‌ها
هزینه‌های ناشی از رعایت حقوق ناشران خارجی به هیچ‌وجه نمی‌تواند خللی در حرکت و جریان علم به سمت داخل باشد زیرا ناشران بزرگ بین‌المللی، آثار خود را برای کشورهایی با شرایط اقتصادی مختلف قیمت‌گذاری می‌کنند. دراین میان کشورهای جهان‌سومی و خصوصا هند الحاقیه‌ای را به کنوانسیون افزودند زیرا توان خرید کتاب باقیمت‌های بالا را نداشتند بنابراین خواهان ارائه خدمات ویژه و کاهش قیمت شدند، که این امر با عنوان یک الحاقیه به قوانین «کنوانسیون بین‌المللی برن» اضافه شد بدین ترتیب قیمت یک اثر در کشورهای آمریکایی و اروپایی با قیمت آن در کشورهای آسیایی متفاوت است و کاهش زیادی دارد.
در صورت پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» در این حوزه، هزینه حق تألیف اضافه نمی‌شود، بلکه هزینه حق ترجمه برای مواردی که لازم به ترجمه فارسی است، اضافه می‌شود چراکه ناشر، در شرایط فعلی نیز هزینه حق تالیف اثر داخلی را پرداخت می‌کند. باید توجه داشت که قیمت مواد اولیه در چاپ بسیار زیاد شده است و هزینه‌های فراوانی را برای ناشر دارد. قیمت کاغذ به عنوان بزرگ‌ترین سد پیش روی ناشران قرار گرفته و این کالای استراتژیک ازبندی ۵۰۰ تومان اکنون به یک‌میلیون دویست رسیده و این امر قیمت کتاب را نیز بالابرده است.
اگرچه منطقا و بر اساس و قانون باید عضو کنوانسیون شویم اما هم‌اکنون پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی برن» را یک خطر می‌دانم. زیرا کشور ماتحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و امکان تبادل پول وجود ندارد تجربه به من نشان داده است که در چنین شرایطی عضو «کنوانسیون بین‌المللی» خطر دارد. خوشبختانه چندین سال است ناشران و مترجمان کشور بدون آن‌که الزام قانونی برای کسب رضایت و رعایت حقوق مادی پدیدآورندگان و ناشران خارجی داشته باشند، اخلاقا خود را مقید به رعایت حقوق معنوی آن‌ها می‌دانند و در مواردی که قوانین تحریم اقتصادی ایران اجازه داده باشد، حقوق مادی آن‌ها را نیز رعایت کرده‌اند. برای الحاق به کنوانسیون برن باید مقدماتی آماده باشد و از جمله آن، تدابیر حقوقی و صنفی است. مانند اصلاح قوانین مربوط به حقوق مالکیت ادبی و هنری، ایجاد امکان مراودات مالی بین‌المللی و همچنین همکاری‌های صنفی بین ناشران بزرگ بین‌المللی و ناشران فعال و تخصصی داخلی که این مهم هنوز جای کار دارد.
موجودیت کشور زیر سوال می‌رود
از آنجا که تحریم‌ها به معنی وجود شرایط جنگی و محسوب می‌شود و در این شرایط حتی یک دلار هم نمی‌توانیم جابجا کنیم پس عضویت در «کنوانسیون بین‌المللی» به شدت خطرناک است چرا که بر در شرایط تحریم امکان خروج پول از کشور و یا ورود پول به کشور وجود ندارد بنابراین مشکلات حقوقی پیش خواهد آمد و در این صورت پای کشور به دادگاه لاهه کشیده خواهد شد. این نکته‌ای است که در «کنوانسیون بین‌المللی» برای قانون‌شکنان در نظر گرفته شده است. ما باید ابتدا علم را در کشور تخلیه کنیم بعد به کنوانسیون بپیوندیم ولی متاسفانه کسی به فکر این مهم نیفتاده است.
تحریم‌های ناجوانمردانه در عرصه فرهنگی آثار بسیاری را بر پیکره نشر به جاگذاشته است وجود برخی محدودیت‌ها همانند «کنوانسیون بین‌المللی» برای بسیاری از مخاطبان و علاقه‌مندان به کتاب ملموس نیست و این ناشران هستند که در این عرصه با مشکلات عدیده روبرو شده و دشواری‌های آن را به خوبی می‌شناسند. یکی دیگر از معایب نپیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی» را میتوان از این دیدگاه جامعه بین‌الملل موردبررسی قرارداد آنان ما را به عنوان دزد نگاه می‌کنند، چون بدون اجازه دست به ترجمه و چاپ می‌زنیم و در این زمینه دیده می‌شود که یک اثر ۲۰ تا ۳۰ بار ترجمه شده و با سرعت فوق‌العاده‌ای نسبت به کشور مبدا وارد بازار می‌شود.
این در حالی است که برخی از ناشران پرکار و زبده که قصد خرید حق کپی‌رایت را دارند درخواست‌هایشان برای خرید از ناشر مبدا رد می‌شود، چون در تحریم قرار داریم و دادوستدهای مالی و پولی امکان‌پذیر نیست در گفتگو با یکی از ناشران آمریکایی‌تبار داشتم این نکته را مطرح کردم. و با او گوش زد کردم که حقوق معنوی را رعایت می‌کنیم اما در خصوص حقوق مادی امکانات برای ما وجود ندارد حتی در جلسه‌ای من با ناشر هم‌وطن شما برای خرید حق یک کتاب گفت‌وگو داشتم اما او حاضر نشد تا حق کتاب را بفروشد این در حالی است که کشور من عضو کنوانسیون نیست و من می‌توانم بدون توجه به حق مالکیت معنوی و مالی شما حرکت کنم اما بااین‌حال به خاطر تعهدم به اخلاق ترجیح دادم تا این حق را از شما خریداری کنم. برخی از ناشران آمریکایی به من توصیه می‌کنند تا دفتر کاریم را به ترکیه و یا دبی انتقال دهم تا شرایط برای تبادل کتاب بین انتشارات من با آنان فراهم شود. اما الزامات اخلاقی به من چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد و من چنین کاری را نخواهم کرد.
حرکت خزنده باند ناشران بین‌المللی زیر سایه نظارت‌های دولتی
باند بزرگی با عنوان ناشران بین‌المللی طی سال‌های اخیر شکل‌گرفته و متاسفانه این زخم چرکین زیر نظر برخی از دولت‌ها گذشته شروع به رشد و توسعه کرد. از آنجا که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قصد داشت تا ابعاد بزرگ این همایش فرهنگی را به نمایش بگذارد و حضور ناشران خارجی را به رخ بکشد مقوله‌ای را با عنوان ناشران خارجی مطرح کردند که زیر نظر یکی از مدیران اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد در دولت‌های قبلی فعالیت می‌کرد و در جایگاه نمایندگی ناشرانی حضور پیدا کرد و باعث اعتراض نشر پنگوئن شد. این روند در سال‌های بعد ادامه پیدا کرد و تبدیل به یک باند شد که مبارزه با آن غیر ممکن به نظر می‌رسید البته با افزایش قیمت دلار این گروه کار خود را پایان داد. اما بست سال در این عرصه حضور داشت و سود خوبی نیز عایدش شد. آنان کتاب‌ها را از ناشران که در دبی خریداری می‌کردند و با چند برابر قیمت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب به فروش می‌رساندند. نکته مهم این بود که این باند در حوزه کتاب‌های دانشگاهی و زیر نظر غیر مستقیم دولت واردشده بود.
این نکته بارها به دولت‌های وقت تذکر داده شده اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشت این باند به‌شدت قدرت یافته بود. آنان دلالانی بودند که از امتیازات داده شده به کشورهای جهان سوم به نفع خود بهره‌برداری می‌کردند. آنان کتاب‌ها را کانتینری پنج هزار دلار خریداری می‌کردند و در نمایشگاه به قیمت‌های ۱۰۰ دلار می‌فروختند. مقامات مسئول و ذی‌ربط باید به این‌گونه رویدادها توجه می‌کردند که متاسفانه در زمان لازم انجام نشد.
حال و هوای کتاب‌های الکترونیک
هم اکنون کتاب‌های الکترونیک در سایت‌های روسی و چینی به وفور یافت می‌شوند و با قیمت‌های نازلی با قفل‌های شکسته در اختیار ناشران قرار می‌گیرند. وعدم پیوستن ما به کنوانسیون یک تبعاتی را در بردارد.
باید تاکید کرد، خوشبختانه در حوزه قوه قضاییه و دادسرای فرهنگ و رسانه رویکردهای خوبی را شکل‌گرفته و قضات که در این حوزه فعالیت می‌کنند آشنایی ویژه‌ای با بحث نشر و حق کپی‌رایت دارند.
میزان - بهترین رویکرد برای جلوگیری از کپی‌رایت چیست؟
اعضای کنوانسیون بین‌المللی برن تصمیم گرفتند و چنانچه کسی که خارج از کنوانسیون است در طول زمانی کمتر از یک ماه به انتشار کتابی بپردازد که یکی از اعضای آن را منتشر کرده کنوانسیون حقوق مادی و معنوی او را در نظر گرفته و از او حمایت خواهد کرد. این نکته‌ای است که میتوان از آن استفاده کرد. بنابراین ناشران ما در داخل می‌توانند با ناشران عضو هماهنگی لازم را داشته باشند و هم‌زمان باهم به چاپ کتاب بپردازند تا بتوانند هم مشمول ماده ۲۲ شوند و در عین حال حمایت‌های «کنوانسیون بین‌المللی» را داشته باشند. چون برای نخستین بار در ایران منتشر می‌شود پس حمایت قانون داخلی را به همراه خواهد داشت. در عین حال نخستین معنای فردیت را ندارد و دو ناشر هم‌زمان می‌توانند دست به انتشار بزنند. این هم به لحاظ حقوق پذیرفته شده است.
عمده‌ترین مشکل جامعه نشر امروز راعدم آگاهی آنان از اطلاعات حقوقی باید دانست. چنانچه اطلاعات لازم وجود داشته باشد به خوبی میتوان بسیاری از مشکلات را حل کرد و در مقابله بسیاری از بی‌قانونی‌ها مقاومت کرد کتاب‌ها و زمان‌های بسیاری طی این مدت به چاپ رسیده‌اند که چنانچه ناشر آن از حقوق خود اطلاعات لازم را داشت امکان تخلف و کپی‌رایت از آن وجود نداشت. راه کارهای به‌کارگیری اصول حقوق مالکیت ادبی و هنری برای اولین بار در نظام حقوقی ما واردشده است.
کتاب «ملت عشق» موردی بود که اگر ناشرش سواد حقوق داشت می‌توانست جلوی آن را بگیرد. چون کتاب «ملت عشق» ترجمه تحت اللفظی نیست و اسمش فرق می‌کند. بنابراین او می‌توانست به لحاظ حقوقی واردشده و جلوی انتشار آن توسط سایر ناشرین بگیرد. نام این کتاب در ابتدا ملت عشق نبوده و مترجم چنین نامی را بر او گذاشته است. متاسفانه بسیاری از ناشران اطلاعات بسیار کمی از حقوق و قوانین مرتبط با کارشان دارند به همین خاطر خلاف‌هایی که شکل می‌گیرد نیز به علت همین ناآگاهی از قوانین و حقوق است.
بهترین راه این است بهره‌برداری از ماده شش که به حقوقی مقوله «انتشار متقابل» معروف است. که ناشران ضمن هماهنگی لازم با ناشر اصلی اقدام به انتشار هم‌زمان کتاب در کشور می‌کند. در چنین شرایطی حق کپی‌رایت برای وی محفوظ می‌ماند. انتشار هم‌زمان کتاب در داخل و خارج یک حرکت درست و حقوق خواهد بود. این نظریه را باید یک مهندسی معکوس در حوزه «کنوانسیون بین‌المللی» دانست.
ماده ۲۲ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان اعلاممی کند: (حقوق مادی پدیدآورنده زمانی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجراشده باشد و قبلاً در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش و یا اجرانشده باشد.) این ماده مهم‌ترین حکم قانونی را در رابطه با کپی‌رایت صادر کرده و هم‌اکنون نیز لازم‌الاجراست. مفهوم حقوقی این ماده، تأکید بر صلاحیت سرزمینی دارد نه صلاحیت شخصی. صلاحیت سرزمینی در حوزه حقوق مالکیت فکری و در همه نظام‌های حقوقی دنیا و بخصوص در کشورهای عضو اتحادیه برن مورد استناد قرار می‌گیرد. پس باید توجه داشته باشیم که تاکید بر صلاحیت سرزمینی در قانون ما از نقاط ضعف آن محسوب نمی‌شود و آنچه دارای اهمیت بوده عدم اتصال حقوق داخلی ما با کشورهای دیگر خواهد بود و حمایت قانونی از آثار اعضای عضو کپی‌رایت در ایران بر اساس قوانین داخلی ما نیز می‌تواند شکل بگیرد.
ملاک نخستین بار برای انتشار اثر، ملاک رایجی است که در حقوق مالکیت فکری به خاستگاه اثر تعبیر شده است. توجه کنید که اصل اثر باید برای نخستین بار در داخل ایران منتشر شده باشد نه ترجمه آن یا تلخیص یا… این شرط علاوه بر تحت پوشش قرار دادن همه آثار منتشرشده در داخل ایران، به حمایت از نشر در خارج از مرزها نیز دلالت می‌کند. طبیعی است که ایرانیانی که آثار علمی، ادبی یا هنری‌شان را در داخل ایران منتشر نکنند و خارجیانی که آثارشان را در خارج ایران منتشر کنند، از زیر چتر حمایت از حقوق مادی اثرشان در ایران خارج می‌شوند.
حقوق مترجمان در قانون
در عرصه ترجمه کتاب چون حقوق مادی آن آزاد است و رابطه آن با خارج قطع‌شده پس مبدا آن‌کسی محسوب می‌شود که آن را ترجمه کرده است. وقتی مترجم برای اولین بار کتابی را در داخل کشور ترجمه می‌کند به شرط اصالت قانون حق کپی‌رایت به او داده می‌شود. ممکن است حتی چند نفر این کتاب را ترجمه کنند. پس مترجمان خود صاحبان حق محسوب می‌کنند. همین بخش آشفتگی‌هایی را به دنبال داشته است طبق قانون همه صاحبان حق هستند و این امر سبب شده است که حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با مشکلاتی روبه‌رو شود. چگونه نمی‌تواند مسئله را به لحاظ حقوق حل و فصل کند.
میزان – آیا حضور کارگزاران ادبی می‌تواند عاملی در جهت رفع مشکلات ناشران و نویسندگان باشد؟
کارگزاران ادبی نیز از منظر حقوقی تغییری در وضعیت ایجاد نخواهد کرد. زیرا رابطی هستند بین مولفان و مترجمان و ناشران محدود کاری آنان همانند بنگاه‌های معاملات ملکی است با این حال به اقتضا میتوان از ظرفیت آنان استفاده کرد. اما در حقیقت آژانس‌های ادبی تقویت‌کننده ناشر و نویسنده محسوب می‌شوند. اگرچه حضور آنان ممکن است تا حدودی از افزایش دعاوی حقوقی جلوگیری کند اما با این حال مهم‌ترین عامل در کاهش جرایم حوزه نشر آموزش حقوق است. که هزینه زیادی را ندارد و درواقع یک تسهیلگر در کار ناشر و نویسنده محسوب می‌شود بدین ترتیب تخلفات نیز تا حدود بسیار زیادی کاهش پیدا می‌کند.
سیستم نشر امروز ما نیازمند به‌روزرسانی دارد و عضوی شدن در کنوانسیون نیز یکی از ملزمات است. اما این مهم در حال حاضر امکان‌پذیر نیست. با این حال چالش‌های فراوانی در حوزه نشر وجود دارد همین نکته چاپ اول و یا دوم در هیچ جای دنیا مرسوم نیست اما در ایران با همین روش اقدام به چاپ کتاب می‌کنند از سوی دیگر این کتاب‌ها در انبارها می‌ماند و وقتی ناشر آن را برای فروش به بازار می‌آورد قیمت‌گذاری جدی می‌کند.
انتشارات علاوه بر اینکه یک بنگاه فرهنگی است بنگاه مالی هم محسوب می‌شود پس برای خرید مواد اولیه به بازگشت سرمایه نیاز دارد پس قیمت‌های جدید پشت جلد کتاب‌ها زده می‌همین امر سبب می‌شود پای آنان به دادگاه باز شود. این در حالی است که فروش کتاب‌ها باقیمت قدیم منفعتی برای ناشران نخواهد داشت و سرمایه را به خطر می‌اندازد. اکنون که برای خرید کاغذ می‌روند باید کاغذ را با چند برابر افزایش قیمت تهیه کنند و این برای ناشران که بنگاه‌های اقتصادی و فرهنگی محسوب می‌شوند مناسب نیست. اگر ناشر همان کتاب‌ها را به‌عنوان کاغذ بازیافتی بفروشد سرمایه بهتری نصیبش خواهد شد.
میزان – نویسندگان با پیوستن به «کنوانسیون بین‌المللی» موافق هستند؟ امکان حضور تولیدات محتوای داخل به بازارهای خارجی وجود دارد؟
میثم رشیدی مهرآبادی نویسنده: از آنجا که روند حرکت علم یک‌طرفه است و نتوانسته‌ایم قدرت قلم را جهت حضور در بازارهای جهانی افزایش دهیم بنابراین نیاز است تا به مطالعه آثار داخلی و خارجی کلاسیک یا مدرن بپردازیم تا شرایط برای تولید تالیفات قدرتمند در داخل فراهم‌شده و بتوانیم آثار تولیدی را به خارج از مرزها صادر کنیم. البته در حوزه مقاومت پیشرفت‌های خوبی داشتیم از این رو میتوان آثار را ترجمه شده را به سایر کشورهای عربی مانند سوریه و یا لبنان و عراق صادر کنیم.
با این همه موافق پیوستن در شرایط فعلی به «کنوانسیون بین‌المللی» نیستیم زیرا شرایط برای ما مهیا نشده است از آنجا که شرایط برقراری ارتباط بین ناشران کشورها نیز مهیا نیست این امکان برای نویسنده وجود ندارد که بتواند آثار تولیدی خود را ترجمه و به راحتی به سایر کشورها ارائه کند. قطعاً برای پیوستن به این کنوانسیون پیش‌شرط‌های خاصی لازم است که به اجرا گذاشته شود.
میزان- شرایط کنونی بازار نشر چگونه است؟
علیرضا رئیس دانایی مدیر انتشارات نگاه: این روزها شرایط با گذشته فرق کرده است، نویسندگان جوان کتابشان را برای انتشار به ناشران مطرح می‌سپارند اما اکثر آن‌ها تمایلی به انتشار کتاب ندارند و این افراد مجبور می‌شوند به سراغ ناشرانی بروند که درازای دریافت هزینه‌ای، کتابشان را منتشر می‌کنند. البته من این افراد را ناشر نمی‌دانم؛ به همین دلیل به نویسندگان جوان توصیه می‌کنم تا کتاب‌هایشان را برای انتشار به این افراد نسپارند چراکه این افراد پخش ندارند و کتابی که با این ناشرنماها منتشر می‌شود، دیده نمی‌شود. حتی من ناشری را می‌شناسم که قرارداد ۲ هزار نسخه‌ای با نویسنده می‌بندد اما ۲۰۰ نسخه چاپ می‌کند و درمجموع به هر شکلی که بتواند نویسنده را ناامید می‌کند.
محمدعلی افغانی وقتی کتاب «شوهر آهو خانم» را نوشت، هیچ ناشری حاضر به چاپ آن نشد و او مجبور شد تا کتاب را با هزینه شخصی و همکاری دوستانش منتشر کند. بعد از انتشار کتاب، نجف دریابندری نقدی بر آن نوشت و کتاب مورد استقبال جامعه قرار گرفت و در مدت ۲ سال، پنج بار زیر چاپ رفت. بنابراین از نویسندگان جوان می‌خواهم که از منتشر نشدن کتابشان ناامید نشوند و اگر به چیزی که نوشتند اعتقاددارند، برای شناخته شدن اثرشان تلاش کنند. من به این جمله اعتقاددارم که اثر خوب دیده می‌شود؛ به‌خصوص در این فضاهای باز مجازی و جلسات مختلف؛ اما برای چنین اتفاقی باید صبر کرد. نویسندگان فراموش نکنند که اثر خوب و ماندگار، کالای مصرفی نیست و خراب نمی‌شود.
میزان - در چنین شرایطی پیوستن به معاهده کنوانسیون بین‌المللی برن و اجرای قانون کپی‌رایت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط جنگی هستیم و کشور ما حتی در بخش علم و فرهنگ نیز مورد تحریم‌های ناجوانمردانه است. در مقابل تحریم خارجی‌ها نمی‌توانیم کاری کنیم، امیدوارم این اتفاق پیوستن به کنوانسیون زودتر عملی شود. در این شرایط سیاست‌ها گونه‌ای است که اساسا اوضاع ناشران را به وخامت کشانده است. من شخصا با پیوستن به قانون موافقم. امروز مسئله ما مقوله کپی‌رایت نیست. بلکه‌عدم پیوست ما به کنوانسیون برن برایمان تبعات به دنبال خواهد داشت. قانون ترجمه و تکثیر حقوق متقابل است.
ما در شرایط فعلی و زیر فشار تحریم‌های ظالمانه در سطوح مختلف دچار مشکل شده‌ایم. امروز شما با فروشگاه آمازون در هر نقطه‌ای از جهان که باشید می‌توانید کتاب خود را سفارش داده تا برایتان در کمترین زمان ارسال شود. اما ما چنین امکانی نداریم. تحریم به‌ویژه در بعد فرهنگی بسیار ظالمانه است. امیدوارم این تحریم‌ها هر چه سریع‌تر رفع شود. امروز تنها نقطه‌ای از دنیا که از ما کتاب می‌خرد افغانستان است. اما دولت قدر قدرت طالبان این امکان را از گذشته نیز کم‌رنگ‌تر کرده است.
با توجه به جمیع جوانب و شرایط کنونی متاسفانه در حال حاضر برای ما این امکان محیا نیست که بتوانیم به کنوانسیون بین‌المللی برن بپیوندیم. امیدوارم در شرایط بهتری این مهم محقق شود. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، از قانون کپی‌رایت ناگزیریم. گر چه ممکن است دیرزمانی طول کشیده و در آینده به این معاهده بین‌المللی بپیوندیم.
میزان - آسیب‌هایی که تاکنون ازعدم رعایت قانون کپی‌رایت دیده‌اید چیست؟
ما ناشرین متاسفانه سواد حقوقی نداریم. اجازه بدهید پاسخ سوال شما را با مثالی بدهم: ما کتاب «تاریخ هنر جهان» اثر «هلن گارد نر» را با توجه به تعداد عناوین مختلفی که در بازار نشر وجود داشت، تصمیم گرفتیم با عنوان «هنر درگذر زمان» به چاپ کنیم. چندی پس از آن ناشر دیگری خلاصه‌ای از آن را منتشر کرد. متاسفانه هر چه کردیم در دادگاه نتوانستیم ثابت کنیم این «هنر درگذر زمان» به دلیل کثرت استفاده از این عنوان است و سرانجام طرفی نیز نبستیم. باوجود اینکه از ناشر اصلی حق تالیف کتاب را گرفته بودیم. بنده معتقدم متولی این امر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. اما متاسفانه عزم و اراده‌ای در خصوص حقوق ناشرین در عملکرد برخی از مسئولان دیده نمی‌شود.
نه‌تنها دولت فعلی در همه ادوار گذشته نیز این چنین بود. مثال دیگری که میتوان زد اینکه ما کتابی در سال ۱۳۹۲ با عنوان «عقاید یک دلقک» اثر «هاینریش بل» به چاپ رسانیدم. بلافاصله چندین عنوان مشابه با ترجمه‌های متفاوت در بازار پر شد، بررسی کردیم به این نتیجه رسیدیم که تنها ۴ صفحه ابتدایی آن با نسخه منتشرشده متفاوت است و باقی صفحات به‌طور دقیق همان است که ما منتشر کردیم.
سپس بازار روز نشر رمان و داستان را بررسی کردیم، نتیجه عجیب بود؛ ۱۲۰جلد کتاب «عقاید یک دلقک» فیک پیدا کردیم. ناشری وجود دارد که حدود ۲۰۰ کارت انتشار در دست دارد و جالب اینکه ارشاد نیز از این مهم آگاهی دارد. شما در پایانه‌های بین‌شهری و مراکز فروشگاهی و معابر مختلف قطعا مشاهده کردید که انواع کپی‌های تقلبی کتاب‌ها با ۷۰ تا ۸۰ درصد تخفیف به فروش می‌رسد. این افزاد از جمله همان همان کپی کارها هستند. خیلی هم پیگیر شدیم با آن‌ها برخورد که نشد، هیچ بلکه برشمار آن‌ها نیز افزوده شد.
یک ناشر وجود دارد که حدود ۲۰۰ کارت انتشار در دست دارد و وزارت ارشاد نیز او را به‌خوبی می‌شناسد شما در هرکجا که بروید در مترو پایانه مسافربری و حتی فرودگاه‌ها دکه‌هایی را می‌بینید که در حال فروش کتاب با تخفیف‌های ۵۰ تا ۷۰ درصد هستند این تخفیف‌ها از سوی ناشران واقعی ارائه داده نمی‌شود بلکه افرادی هستند که غیرقانونی به تولید کتاب می‌پردازند درعین‌حال تا سال گذشته انبار بزرگی داشتند که با ورود اتحادیه ناشران جمع‌آوری شد اما آنان همچنان به کار خود ادامه می‌دهند متاسفانه کنترلی از سوی وزارتخانه‌های ذی‌ربط خصوصاً فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود ندارد.
میزان – نگاه قانون نسبت به عضویت در اتحادیه‌ها و کنوانسیون‌های بین الملل چگونه است؟ مالکیت معنوی سازمان تا چه اندازه به رسمیت شناخته شده یا مورد حمایت قانون است؟
طیبه میرزایی معاون اداری ثبت علائم تجاری از سازمان ثبت: مطابق ماده ۵۲ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به عنوان متولی ثبت مالکیت‌های صنعتی وظیفه ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و نشانه‌های جغرافیایی را در ابعاد ملی و بین‌المللی بر عهده دارد و مرجع و کانون ارتباط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) و اتحادیه‌های مربوط به کنوانسیون‌های ذی‌ربط است.
نخستین قانون ملی ایران در خصوص مالکیت معنوی، قانون علامات صنعتی و تجارتی مصوب ۱۳۰۴ است. حقوق مالکیت معنوی در ایران، حدود صدسال قدمت دارد. طی یک صد سال اخیر، قوانین و مقررات مختلفی در این خصوص تدوین شده است که توسط مرکز مالکیت معنوی اجرا می‌شود. پس از آن قانون ثبت علائم و اختراعات در سال ۱۳۱۰ به تصویب رسیده است و در حال حاضر قوانین و مقررات ملی حاکم بر نظام مالکیت صنعتی در کشورمان شامل «قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی کالا مصوب ۱۳۸۳» و «قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶» و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط به آن‌ها است. همچنین قانون جدید که با هدف تکمیل نظام حمایت از مالکیت صنعتی و حمایت از دیگر مصادیق مهم از جمله مدل‌های مصرفی، اسرار تجاری و جلوگیری از رقابت غیرمنصفانه تدوین شده است، در حال طی تشریفات نهایی تصویب در مجلس شورای اسلامی است و به زودی اجرا می‌شود.
میزان – عضویت در اتحادیه‌ها و کنوانسیون‌های بین الملل تا چه حد اهمیت دارد؟
در خصوص الحاق به معاهدات بین‌المللی نیز خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران به اکثر معاهدات موثر در حوزه مالکیت صنعتی پیوسته است. از آن جمله میتوان به «کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی الحاق در سال ۱۳۳۷ و الحاق به اصلاحات آن در سال ۱۳۷۷»، «کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) الحاق در سال ۱۳۸۰»، «موافقت‌نامه مادرید به منظور جلوگیری از نصب نشانه‌های منبع غیرواقعی مبدأ الحاق در سال ۱۳۸۲»، «موافقت‌نامه و پروتکل مادرید در ارتباط با ثبت بین‌المللی علائم تجاری الحاق در سال ۱۳۸۲»، «موافقت‌نامه لیسبون در خصوص ثبت و حمایت بین‌المللی از اسامی مبدأ الحاق در سال ۱۳۸۳»، «معاهده همکاری ثبت اختراعات (PCT) الحاق در سال ۱۳۸۶»، «موافقت‌نامه نیس موضوع طبقه‌بندی علائم تجاری الحاق در سال ۱۳۹۶»، «موافقت‌نامه لوکارنو موضوع طبقه‌بندی طرح‌های صنعتی الحاق در سال ۱۳۹۶» اشاره کرد. علاوه بر آن، سال گذشته از طریق مکاتباتی که در رابطه با الحاق کشورمان به موافقت‌نامه مراکش انجام شده بود، جلساتی برگزار شد. موافقت‌نامه مراکش به کم‌بینایان و نابینایان اجازه می‌دهد تا بتوانند به آثار کپی‌رایت دسترسی داشته باشند و تقریبا مکاتبات آن انجام شده است تا بتوانیم به این موافقت‌نامه بپیوندیم.
با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران، در حوزه مالکیت صنعتی به منظور تسهیل فرآیند ثبت بین‌المللی اختراعات و علائم تجاری به اکثر معاهدات موثر در این حوزه پیوسته است و بر اساس آمار منتشر شده سازمان جهانی مالکیت معنوی هرساله جمهوری اسلامی ایران جز ۱۰ کشور اول در این حوزه است ولی در حوزه مالکیت ادبی و هنری قوانین و مقررات در بعد ملی محدود به «قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸» و «قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی مصوب ۱۳۵۲» است و تا کنون به هیچ‌یک از معاهدات بین‌المللی نپیوسته‌ایم و لایحه حمایت از مالکیت‌های فکری در مجلس مطرح است.
لذا پس از برگزاری نشست‌های تخصصی نیازسنجی الحاق به معاهدات با دستگاه‌های مرتبط، گزارش توجیهی الحاق به موافقت‌نامه پس از هماهنگی‌های لازم به‌صورت لایحه از طریق دولت جهت طرح در مجلس شورای اسلامی ارسال و پس از تصویب در مجلس و تأیید شورای نگهبان و تودیع اسناد آن نزد دبیرکل وایپو، موافقت‌نامه برای کشورمان لازم‌الاجرا خواهد شد.
انتهای پیام/
خبرنگار: انسیه بغدادی
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *