انتقال اجباری فلسطینی‌ها از غزه؛ جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی

احمدرضا توحیدی، مدیرعلمی پژوهشی مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست‌جمهوری در یادداشتی برای میزان به بررسی تحولات غزه از منظر حقوق بین‌الملل پرداخت.

نوار غزه منطقه‌ای به طول ۴۱ کیلومتر و پهنای ۶ تا ۱۲ کیلومتری و مساحتی برابر ۳۶۰ کیلومتر مربع است؛ حدود ۷۲۵ هزار فلسطینی در حوالی روز اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی یعنی ۱۴ می ۱۹۴۸ یا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۷ (روز نکبت به قرائت فلسطینی و روز استقلال به قرائت اسرائیلی) مجبور به ترک خانه و کاشانه شدند؛ در واقع دچار مهاجرت اجباری و/ یا پاکسازی قومی قرار گرفتند.

مجموعه‌ای از قوانین که از سوی کابینه اول اسرائیل تصویب شد، مانع بازگشت اعراب هجرت کرده به خانه‌های خود یا ادعای مالکیت خود شد؛ آن‌ها و بسیاری از فرزندانشان پناهنده می‌مانند؛ لذا تعداد زیادی به خارج پناهنده و آواره شدند و تعداد ۱۶۰ هزار نفر نیز همان زمان پناهنده داخلی (به قلمرو تحت کنترل اسرائیل) بودند.

در ۹ آوریل ۱۹۴۸، قتل‌عام دیر یاسین و اعمال سبعانه عملیاتی نظامی علیه نواحی مسکونی فلسطینی‌، گروه هاگانا (تحت پوشش صهیونیست‌ها) باعث تشدید کوچ اجباری و پاکسازی قومی فلسطینی‌ها شد.

طی جنگ سال ۱۹۶۷ حدود ۷۸ درصد کل خاک فلسطین اشغال شد و نخستین مرحله آوارگی بزرگ مسلمانان فلسطین به وقوع پیوست و طی آن حدود یک میلیون فلسطینی از مجموع یک میلیون و ۹۰۰ هزار فلسطینی در آن زمان آواره شدند و به اردن، لبنان، سوریه، مصر و عراق مهاجرت کردند.

کنست (پارلمان رژیم صهیونیستی) چند سال بعد یعنی در سال‌های ۱۹۵۳ و ۱۹۵۰ قوانینی را مبنی بر تملک اراضی فلسطینی‌ها توسط اشغالگران به تصویب رساند.

مراسم یابود روز نکبت (فاجعه نکبت فلسطین) در سازمان ملل، برای نخستین بار در تاریخ در روز ۱۵ مه ۲۰۲۳ (اردیبهشت ۱۴۰۲)، در مقر اصلی سازمان ملل برگزار شد.

بر پایه تعریفِ سازمان بین‌المللی مهاجرت، مهاجر اجباری کسی است که برای فرار از آزار و اذیت، جنگ، سرکوب، بلایای طبیعی یا فجایعِ بشری، تخریبِ محیط زیست یا شرایطِ دیگرِ زندگی، آزادی یا امرار معاشِ وی به خطر افتاده‌ است و مجبور به گریز است

پاکسازی قومی، نوعی نسل‌کشی است که بیشتر برای زدودن قوم هدف از یک منطقه جغرافیایی خاص انجام می‌پذیرد و معمولا سبب تغییر جغرافیای قومی-نژادی-مذهبی آن منطقه می‌شود؛ معمولا با نابودی بخش بزرگی از آثار تاریخی، گورستان‌ها، خانه‌ها و دیگر مظاهر تمدنی قوم هدف همراه خواهد بود .

بزرگ‌ترین شباهت میان نسل‌کشی و پاکسازی قومی را می‌توان نابودی اجباری گروه‌های قومی، نژادی، ایدئولوژیکی دانست؛ پاکسازی قومی کوششی قهرآمیز جهت یک‌دست‌سازی منطقه‌ای از لحاظ قومی است که معمولا با تبعید، مهاجرت و جایگزینی اجباری و کشتار صورت می‌گیرد.

اجبار ساکنان غیرنظامی یک منطقه به کوچ یا جابه‌جایی اجباری موضوعی است که در حقوق بین‌الملل بشردوستانه ناظر بر زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی منع شده است؛ از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی متضمن این ممنوعیت، موارد زیر هستند:

مقرره ۱۲۹ حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی در مورد «فعل جابه‌جایی» بیان می‌دارد که اطراف درگیر یک مخاصمه مسلحانه بین‌المللی نباید جمعیت غیرنظامی سرزمین اشغال شده را، چه به صورت گروهی یا به شکل کلی، اخراج یا به صورت اجباری جابه‌جا کنند؛ مگر اینکه امنیت غیرنظامیان یا ضرورت‌های نظامی چنین ایجاب کند، اما این استثنائات برای رژیم صهیونیستی قابل استناد نیست، زیرا طول دوره اشغال بسیار طولانی شده است.

ماده ۴۹ کنوانسیون چهارم ژنو ناظر بر حمایت از غیرنظامیان در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی:

جابه‌جایی اجباری افراد یا گروه وسیعی از افراد در کنار اخراج اشخاص مورد حمایت از سرزمین اشغال شده به سرزمین قدرت اشغالگر، به بخش اشغال نشده کشور اصلی یا به یک کشور ثالث ممنوع است.

استدلال و استنادی که قدرت اشغالگر اقدام به تخلیه بخشی یا تمام یک منطقه کند در صورتی که ۱) امنیت آن جمعیت یا ۲) ضرورت‌های نظامی چنین ایجاب کند؛ با وجود این، افراد تخلیه شده از آن بخش باید به محض پایان مخاصمات در آن منطقه، به خانه‌های خود مجددا بازگردانده شوند.

ماده ۸ اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی: اخراج یا انتقال بخشی یا تمام جمعیت سرزمین اشغال شده توسط قدرت اشغالگر در داخل یا خارج از مرز‌های آن سرزمین، در حوزه مخاصمات مسلحانه بین‌المللی، یک جنایت جنگی است.

با این مقدمه و پیرو حوادث رخ داده میان نیرو‌های مقاومت فلسطین و اسرائیل، نیروی نظامی اسرائیل در تاریخ ۱۳ اکتیر ۲۰۲۳ (۲۱ مهر ۱۴۰۲) با انتشار بیانیه‌ای از ساکنان شمال غزه خواست تا آن منطقه را ترک کنند؛ که این کار مشروع نیست.

سخنگوی دبیرکل سازمان ملل ۱۲ اکتبر ۲۰۲۳ در بیانیه‌ای اعلام کرد: «(قبل از نیمه شب به وقت محلی) توسط افسران مرتبط در ارتش اسرائیل به سرپرستان دفتر هماهنگی فعالیت‌های بشردوستانه و توسعه ایمنی و امنیت در غزه (وابسته به سازمان ملل) اطلاع داده شده که تمامی جمعیت شمال غزه (Wadi Gaza) باید ظرف ۲۴ ساعت آینده به جنوب غزه نقل مکان کنند؛ جمعیت مورد اشاره حدود ۱/۱ میلیون نفر هستند؛ چنین دستوری همچنین به تمامی کارمندان سازمان ملل و تمام افرادی که در مراکز سازمان ملل از جمله مدارس، مراکز درمانی و درمانگاه‌ها پناه گرفته‎اند، نیز داده شده است؛ با این حال سازمان ملل انجام چنین حرکتی را بدون پیامد‌های ویرانگر بشردوستانه، غیرممکن می‌داند؛ این سازمان قویا خواستار تجدیدنظر این دستور و/یا در صورت تایید، لغو آن است، زیرا که ممکن است باعث تغییر شرایط دردناک فعلی به وضعیتی فجیع شود.»

بر اساس گزارش «دفتر هماهنگی فعالیت‌های بشردوستانه و توسعه ایمنی و امنیت در غزه»، تخمین زده می‌شود که حدود ۴.۱ میلیون نفر در غزه آواره شده‌اند؛ مقام‌های اسرائیلی دلیل صدور این دستور را «حفظ ایمنی و مراقبت مردم غزه» اعلام کرده‌اند.

موضوع دستور مقام‌های نظامی اسرائیل در سخنرانی مطبوعاتی دبیرکل سازمان ملل نیز مورد اشاره قرار گرفت؛ او در صحبت‌های خود چنین گفت: بعد از روز‌ها وقوع حمله هوایی، نیرو‌های دفاعی اسرائیلی دستور به حرکت فلسطینیان شهر غزه و مناطق مجاور به جنوب این سرزمین داده‌اند؛ حرکت بیشتر از یک میلیون انسان در یک منطقه جنگی متراکم از جمعیت به منطقه‌ای بدون غذا، آب و سرپناه، در حالی که تمام سرزمین تحت محاصره است، به شدت خطرناک و در برخی موارد به راحتی امکان پذیر نیست؛ ظرفیت بیمارستان‌های جنوب غزه در حال حاضر تکمیل است و نمی‌توانند هزاران بیمار جدید از شمال غزه را پذیرش کنند.

گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در موضوع اشخاص جابه‌جا شده‌ اجباری در بیانیه‌ای، گفت: جابه‌جایی اجباری جمعیت باعث وقوع جرم علیه بشریت است و مجازات جمعی بر اساس مقررات حقوق بین‌الملل بشردوستانه ممنوع است؛ ما در مورد تعداد بیش از یک میلیون فلسطینی که در حال پیوستن به ۴۲۳ هزار نفر دیگر، که هفته‌ی گذشته با خشونت از خانه هایشان اخراج شدند، بیمناک هستیم؛ رشد سه برابری جمعیت کوچانده شده در یک شب باعث از بین رفتن یا تغییر همیشگی جمعیت غیرنظامی غزه خواهد شد؛ به دلیل اینکه راه مورد پذیرش درستی در مورد تخلیه بیماران بدحال در بیمارستان‌ها وجود ندارد، سازمان بهداشت جهانی دستور تخلیه از سوی اسرائیل را دستوری موید حکم اعدام برای بیماران در غزه اعلام کرده است.

عکس متن توزیع شده میان ساکنان غزه به شکل زیر است:

در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۶ مهر ۱۴۰۲)، نیروی نظامی اسرائیل با انتشار بیانیه‌ای جدید از ساکنان شمال نواز غزه و شهر غزه خواست که این منطقه را به سمت منطقه المواسی، جنوب وادی غزه و جنوب خان‎یونس که حمایت‌های بشردوستانه بین‌المللی وجود دارد، ترک کنند؛ نقشه زیر نشان‌دهنده مناطق تحت قواعد بشردوستانه توسط اسرائیل منتشر شده است:

به گزارش نهاد دیده‌بان حقوق بشر از زمان اعلام دستور تخلیه، ده‌ها هزار نفر شمال غزه را ترک کرده و از مسیر‌های تعیین شده توسط ارتش اسرائیل استفاده می‌کنند؛ با این حال حملات هوایی و موشکی بی‌وقفه ادامه دارد و براساس اعلام وزارت بهداشت فلسطین، تاکنون ۷۰ نفر که بیشتر زنان و کودکان هستند، در حال جابه جایی به سمت جنوب، کشته شده‌اند.

در بیانیه سخنگوی وزارت بهداشت فلسطین در تاریخ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳ (۲۸ مهر ۱۴۰۲)، گفته شده که هزاران شهروند کوچانده شده در بیمارستان‌ها پناه گرفته‌اند که باعث ایجاد مانع در دسترسی بیماران به بیمارستان و خطر جانی برای آن‌ها شده است؛ بنابراین اقدام‌های رژیم صهیونیستی در انتقال اجباری و پاکسازی قومی از لحاظ قواعد حقوق بین‌الملل جرم بین‌المللی است و انتظار می‌رود مراجع بین‌المللی خصوصا دادستان دیوان بین‌المللی کیفری ICC نسبت به تحقیق و تحت تعقیب قراردادن همه مباشرین و معاونین جرایم و جنایات ارتکابی در بحران اخیر اقدام عاجل را انجام دهد.

رژیم اسرائیل اقدام‌های متعددی در رابطه با تغییر ترکیب جمعیتی مناطق اشغالی فلسطینی انجام داده است که به شرح ذیل می‌توان طبقه‌بندی کرد:

۱: اخراج اجباری جمعیت بومی فلسطینی در سال ۱۹۴۸

۲: اقدام‌های تقنینی و اداری علی‌الخصوص در قدس: از سال ۱۹۶۷ به بعد، اسرائیل اقدامات متعددی را در مناطق اشغالی با هدف تغییر وضعیت شهر‌ها و نتیجتا تغییر ترکیب جمعیتی مناطق اشغالی انجام داده است، آنچنان که دیوان بین‌المللی دادگستری با استناد به قطعنامه شورای امنیت، اقدامات رژیم اسرائیل در این خصوص را مورد توجه قرار داده است؛ دیوان بین‌المللی دادگستری در نظریه مشورتی ۲۰۰۴ مقرر داشت: شورای امنیت پس از یادآوری چند بار «اصل غیرقابل قبول بودن تصاحب سرزمینی از طریق غلبه نظامی»، آن اقدامات را محکوم کرد.

۳: ایجاد محدودیت و تحت محاصره قرار دادن جمعیت فلسطینی: رژیم اسرائیل به‌دنبال آن است که به‌صورت سازمان یافته و با دستاویز امنیت ملی، وضعیت حقوقی و ماهیت جغرافیایی مناطق اشغالی را تغییر داده که این اقدامات، جمعیت فلسطینی ساکن در این مناطق را تحت محاصره قرار می‌دهد.

۴: شهرک‌سازی‌های یهودی‌نشین: شورای امنیت سازمان ملل در موارد متعدد و وفق قطعنامه‌های ۴۴۶ (۲۲ مارس ۱۹۷۹)، ۴۵۲ (۲۰ جولای ۱۹۷۹)، ۴۶۵ (۱ مارس ۱۹۸۰) و ۴۷۶ (۳۰ ژوئن ۱۹۸۰)، اقدامات رژیم اسرائیل در ایجاد شهرک‌های یهودی‌نشین در سرزمین‌های اشغال شده فلسطینی را محکوم و بر بی‌اعتباری حقوقی اقدامات رژیم اسرائیل تاکید کرده است.

۵: نقل‌مکان و انتقال جمعیت یهودی مهاجر به مناطق اشغالی فلسطین: دیوان بین‌المللی دادگستری در این‎باره بیان کرد: «در رابطه با این شهرک‌ها، دیوان خاطرنشان می‌کند که بند ۶ ماده ۴۹ کنوانسیون چهارم ژنو مقرر می‌دارد: «دولت اشغالگر نباید به نقل مکان یا انتقال بخش‌هایی از جمعیت غیرنظامی خود به سرزمینی که اشغال کرده است مبادرت ورزد».

۶: ایجاد چندپارگی ارضی: این رژیم با اقدامات متعدد خود همچون ساخت دیوار حائل و شهرک‌سازی‌های یهودی‌نشین به واسطه تکه‎تکه کردن اراضی اشغالی و محاصره آن‌ها و ایجاد شرایط سخت برای جمعیت بومی فلسطینی و نتیجتا کوچ اجباری آن‌ها، به دنبال فلسطینی‌زدایی از این مناطق و بالتبع از بین بردن پیوستگی آن‌هاست تا هرگونه امکانی برای تشکیل دولت مستقل فلسطینی خنثی شود.

بنابراین، سیاست و عملکرد رژیم اسرائیل با هدف تغییر ترکیب جمعیتی در اخراج یا انتقال اجباری فلسطینی‌ها از سرزمین‌های اشغال شده و نیز نقل‌مکان و انتقال یهودی‌تبار‌ها به سرزمین‌های اشغال شده و ساخت شهرک‌های یهودی‌نشین سیاست و اقدامی برخلاف حقوق بین‌الملل بوده و می‌تواند جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی یا هر دو باشد که بر این اساس، ناقض تعهدات حقوق بین‌الملل عام این رژیم است.

انتهای پیام/