کنوانسیون ژنو؛ ژست بی حاصل کشورهای غربی در مبارزه با تسلیحات مرگبار شیمیایی

خبرگزاری میزان – ۱۷ ژوئن در تاریخ با نام روز پروتکل یا کنوانسیون ژنو شناخته می‌شود، چرا که کنوانسیون مذکور در چنین روزی در سال ۱۹۲۵ تصویب شد تا مانعی برای استفاده از سلاح‌ها و گاز‌های شیمیایی در جنگ‌ها باشد.

این کنوانسیون مانند شمار قابل توجهی از کنوانسیون‌های تامین کننده حقوق بشر در حال حاضر گرفتار سیاسی کاری‌ها شده اند؛ به این معنا که کشور‌های غربی ایجاد کننده کنوانسیون‌های مذکور، آن‌ها را بر اساس منافع خود تعریف می‌کنند.

اگرچه ظهور سلاح‌های شیمیایی مدرن و جنگ‌های شیمیایی به جنگ جهانی اول بر می‌گردد، اما استفاده از سموم در جنگ‌ها ریشه در گذشته دارد؛ رابطه بین سم و دارو یا شیمی نظامی و داروسازی نه تنها برای درک تاریخ بلکه برای درک آینده و تحولات احتمالی آتی بسیار مهم است.

گره خوردن تاریخ جنگ جهانی اول به استفاده گسترده از تسلیحات شیمیایی

سلاح‌های شیمیایی که نخستین بار در مقیاس وسیع در طول جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفتند، سلاح‌هایی هستند که تاکنون رنج و تلفات جانی قابل توجهی را رقم زده اند.

تسلیحات مذکور در واقع برای انتشار مواد شیمیایی سمی طراحی شده بودند تا آسیب جدی و مرگ افراد در معرض آن‌ها را رقم بزنند.

همین رنج و تلفات جانی گسترده سبب شد تا جامعه بین المللی به فکر جلوگیری از استفاده از آن‌ها در درگیری‌های نظامی آتی باشد؛ تلاشی که به یک ژست بی حاصل منجر شد.

جنگ جهانی اول برای نظامیان و غیرنظامیان نوع جدیدی از وحشت را به دنبال داشت؛ وحشتی که اثری پاک نشدنی بر تاریخ برجای گذاشت.

توسعه و استفاده از گاز‌های تسلیحاتی مانند گاز اشک آور، گاز خردل، گاز کلر و گاز فسژن در جنگ جهانی اول نقطه عطف مهمی در تاریخ جنگ بود؛ استفاده از این سلاح‌های شیمیایی رنج و مرگ بی‌سابقه‌ای را در میدان جنگ به ارمغان آورد و برای همیشه شیوه جنگ را تغییر داد.

گاز اشک آور که در سال ۱۹۱۴ از سوی فرانسوی‌ها توسعه یافته و نخستین بار در آگوست همان سال مورد استفاده قرار گرفته بود، از عوامل غیر کشُنده مورد استفاده در جنگ جهانی اول بود.

گاز خردل به عنوان عامل سمی و تاول زا نخستین بار در سال ۱۹۱۷ توسط ارتش آلمان به کار گرفته شد؛ این گاز ابتدا در گلوله‌ها و سبب در بمب‌ها مورد استفاده قرار گرفته و بسیار مرگبار شد.

گاز خردل به عنوان سلاحی قدرتمند که سبب سوختگی و تاول‌های شدید روی پوست و آسیب به دستگاه تنفسی می‌شد، در آلوده کردن خاک و محیط زیست نیز بسیار تاثیر داشت.

استفاده از گاز خردل به مرگ ۹۰ هزار نفر و جراحت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دیگر در جنگ جهانی اول منجر شد.

گاز کلر، دیگر سلاح شیمیایی مورد استفاده از جنگ جهانی اول، نخستین بار در آوریل ۱۹۱۵ توسط ارتش آلمان استفاده شد.

گاز کلر یکی دیگر از سلاح‌های شیمیایی مورد استفاده در جنگ جهانی اول بود؛ این گاز با حمله به ریه‌ها می‌تواند سبب مرگ بر اثر خفگی شود.

این گاز عامل مرگ ۸۰ هزار نفر در جنگ جهانی اول شد.

گاز فسژن، گازی بسیار سمی که در سال ۱۹۱۵ توسط آلمانی‌ها تولید شد، عامل ۸۵ درصد از کل مرگ و میر‌های مرتبط با سلاح‌های شیامیایی در جنگ جهانی اول بود.

به طور کلی، استفاده از سلاح‌های شیمیایی در طول جنگ جهانی اول تاثیر قابل توجهی بر روند و نتیجه درگیری داشت؛ سطح جدیدی از وحشت و رنج را در میدان جنگ به ارمغان آورد و جامعه بین المللی را بر آن داشت تا برای جلوگیری از استفاده از آن‌ها در درگیری‌های آینده اقدامی انجام دهد.

استفاده از تسلیحات شیمیایی در جنگ جهانی اول بیش از ۱۰۰ هزار کشته و بیش از یک میلیون تلفات برجای گذاشت.

کنوانسیون ژنو چیست و آیا کار می‌کند؟

پروتکل ۱۹۲۵ ژنو در جریان برگزاری کنفرانس نظارت بر تجارت بین المللی اسلحه و مهمات جامعه ملل در روز‌های ۴ مه تا ۱۷ ژئن ۱۹۲۵ به عنوان پروتکل ممنوعیت استفاده از گاز‌های خفه کننده، سمی یا دیگر گاز‌ها و روش‌های بیولوژیک در جنگ‌ها در ۱۷ ژئن ۱۹۲۵ تصویب و در سپتامبر ۱۹۲۹ ثبت شد.

استفاده از سلاح‌های شیمیایی در طول جنگ جهانی اول جامعه بین المللی را بر آن داشت تا پروتکل ژنو را در سال ۱۹۲۵ ایجاد کند که استفاده از سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی در جنگ را ممنوع می‌کرد.

در واقع کشور‌های تولید کننده و استفاده کننده از سلاح‌های شیمیایی تصمیم گرفتند تا استفاده از این تسلیحات را ممنوع کنند؛ چنین تصمیمی در ابتدای امر بسیار امیدوارکننده و جذاب بود، اما روند تحولات نشان داد که این تصمیم در واقع گامی دیگر از سوی این کشورها در مسیر ژست‌های حقوق بشری است.

کشور‌های اروپایی به عنوان کشف کنندگان و نخستین استفاده کنندگان از تسلیحات شیمیایی پس از تصویب کنوانسیون ژنو بار‌ها اقدام به فروش چنین تسلیحاتی به طرفین جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی در نقاط مختلف جهان کردند؛ ضمن این که در جریان جنگ جهانی دوم از تسلیحات شیمیایی در نبرد‌های آسیایی یا اردوگاه‌های کار اجباری استفاده کردند.

باید توجه داشت که آن‌ها در جریان جنگ سرد، سلاح‌های شیمیایی را به صورت گسترده‌تر توسعه داده و تولید و انبار کردند؛ در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، حدود ۲۵ کشور قابلیت‌های تسلیحات شیمیایی خود را توسعه دادند.

موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که از پایان جنگ جهانی دوم، طبق گزارش‌ها، سلاح‌های شیمیایی تنها در موارد معدودی مورد استفاده قرار گرفته است؛ مهم‌ترین نمونه از این واقعیت تاریخی، فروش گسترده تسلیحات شیمیایی به رژیم بعث عراق در جریان جنگ علیه ایران بود که به گستردگی علیه کشورمان مورد استفاده قرار گرفت.

واقعیت این است که کنوانسیون‌های مربوط به تسلیحات شیمیایی اگرچه حیاتی هستند، اما اجرای آن‌ها به شکل عجیب و گسترده‌ای به وضعیت نظامی – سیاسی کنونی جهان بستگی دارد.

عدم کارآمدی کنوانسیون ژنو ۱۹۲۵ به دلیل عدم پایبندی کشور‌های اروپایی به عنوان در اختیار دارندگان تسلیحات شیمیایی سبب شد تا کنوانسیون تسلیحات شیمیایی در سال ۱۹۹۳ تصویب و در آوریل ۱۹۹۷ لازم‌الاجرا شود.

کنوانسیون مذکور تاکید دارد که به خاطر تمام بشریت، امکان استفاده از سلاح‌های شیمیایی به طور کامل منتفی شود؛ به عبارت دیگر، کنوانسیون تسلیحات شیمیایی تلاش کرد تا کاستی‌های کنوانسیون ژنو را پوشش دهد، از جمله کاستی‌های مذکور می‌توان به عدم ممنوعیت تولید و ذخیره تسلیحات شیمیایی، حفظ حق استفاده از سلاح‌های ممنوعه علیه کشور‌های غیر عضو یا استفاده تلافی جویانه از تسلیحات شیمیایی اشاره کرد.

واقعیت حاضر درباره تسلیحات شیمیایی این است که کشور‌های غربی اگرچه پذیرفتند که استفاده از تسلیحات شیمیایی و گاز‌های سمی اشتباه است، اما استفاده از آن را به طور کامل حذف نکردند؛ به عنوان مثال، آمریکا که مخالفتش با ممنوعیت مین‌های زمینی و بمب‌های خوشه‌ای برای همگان آشکار است، از مهم‌ترین مخالفان ممنوعیت تسلیحات شیمیایی است.

به گفته یک سرهنگ انگلیسی، ارتش‌های جهان مخالف ممنوعیت سلاح‌هایی هستند که در واقع قاتل‌هایی کارآمد محسوب می‌شوند.

شمار بالای قربانیان تسلیحات شیمیایی سبب شد تا ۳۰ نوامبر هر سال به عنوان روز یادبود قربانیان تسلیحات و جنگ شیمیایی و تاکید بر تعهد سازمان منع تسلیحات شیمیایی معرفی شود؛ همین امر به خوبی نشان می‌دهد که نه کنوانسیون ژنو و نه کنوانسیون‌های متعاقب آن کار نمی‌کنند.

تسلیحات شیمیایی؛ سلاحی برای ترور دسته جمعی

اگرچه مواد شیمیایی سمی در هزاران سال گذشته همواره به عنوان ابزار جنگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما استفاده از تکنیک‌های مختلف برای مرگبار‌تر کردن آن‌ها به جهت نقض قوانین جنگی و حقوق بشری همواره مورد انتقاد بود.

در بررسی موضوع تسلیحات شیمیایی باید به یک نکته دقت کرد؛ چنین تسلیحاتی نه سلاح جنگی بلکه سلاحی برای ترور دسته جمعی هستند.

انتهای پیام/