سنت دیرینه مردم جنوب در چهارشنبه آخر ماه صفر/ گناهانی که هرمزگانی‌ها به موج‌ها می‌سپارند! +اعمال چهارشنبه آخر ماه صفر
ماه محرم و صفر به جهت مصیبت‌های فراوانی که به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) وارد شده، برای شیعیان ماه حزن و اندوه است لذا هر نوع شادی را بر خود حرام می‌دانند.
آیین دل سپردن به دریا در چهارشنبه آخر صفر در واقع پایانی بر این اندوه و آغازی برای از سر گرفتن زندگی عادی و جشن و سرور است.
براساس این سنت دیرینه، در زمان آب تنی در آب دریا باید هفت موج از سر بگذرد که با هر موج سوره‌های انشراح، نصر، تین و توحید خوانده می‌شود و در پایان با فرستادن صلواتی بر محمد و آل محمد، سه بار سر خود را در آب دریا فرو کرده و بیرون می‌آورند که در این هنگام می‌گویند گناهان و نحسی‌ها از بدن پاک شده است.
مردم دریا دل پس از انجام این مراسم سنتی و دیرینه، به خانه هایشان بازگشته و لباس سیاه عزا را از تن بیرون آورده و با آب شیرین، بدن‌های خود را می‌شویند که در اصطلاح به این کار «هُو شیرینی» می‌گویند.
هرمزگانی‌ها در اصطلاح عامیانه به آب، «هُو» می‌گویند.
مردم هرمزگان در واقع هر سال ۲ بار در روز‌های معینی همچون چهارشنبه آخر ماه صفر و چهارشنبه آخر سال به صورت دسته جمعی به دریا می‌روند و با گفتن «بسم الله» و ذکر «صلوات» پا در آب‌های گرم و شور دریا می‌گذارند و آب تنی می‌کنند.
دریادلان معتقدند با رفتن به دریا طی این روز‌ها و دل سپردن به دریا، در طول سال بیماری و ناخوش احوالی نخواهند شد و از نظر علمی نیز ثابت شده است که آب دریا خاصیت درمانی دارد و برای درمان بیماری‌های پوستی و مفصلی بسیار مفید است.
اگر شخص بیماری نیز در خانه باشد که به هر نحوی نتواند طی این روز‌ها به دریا برود، بستگان و اهالی خانه آب دریا را همراه خود می‌آورند تا در منزل آب تنی کند و در گذشته نیز رسم بر این بود هر وقت مریضی از بستر بیماری نجات می‌یافت، برای قبراق و سرحال شدن او را به دریا برده و بدنش را در آب می‌شستند.
در بیشتر مواقع بویژه غروب روز‌های چهارشنبه مردم هرمزگان برای تفریح یا آب درمانی به دریا می‌روند و برخی با خود آب دریا را آورده بر سر در منزلشان آویزان می‌کنند و باور دارند با این کار چشم زخم و حسادت از اهالی آن خانه دور می‌شود.
در اعتقادات مردم هرمزگان هر چهارشنبه به دریا رفتن عملی شایسته و نیکو است، اما اگر چهارشنبه آخرماه صفر باشد، متفاوت‌تر خواهد بود.
گرفتن شفا و حاجت از آب دریا
مردم ساحل نشین هرمزگان اعتقاد دارند کسی که در روز چهارشنبه آخر ماه صفر به دریا برود و حاجت و نیتی داشته باشند، برآورده می‌شود و از طرفی نیز قدرت شفا دهندگی آب دریا در این روز بیشتر از سایر روز‌های سال است.
در این روز که برای مردم هرمزگان بویژه افراد مسن بسیار مهم و حیاتی است، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و در واقع کسانی که سن و سالی از آن‌ها گذشته است، اهالی خانه را به دریا می‌برند و خود نیز همراه آن‌ها سر و تن خود را در آب شسته و آرزو‌های خود را به دریا می‌گویند.
حتی برخی از افراد قدیمی‌تر و مسن تر، در این روز به همراه خود قند و خرما نیز می‌آورند و به دریا می‌ریزنند و شیرینی به دریا می‌دهند تا شفا یابند.
در اصطلاح به دریا می‌گویند: «شیرینی ما به تو، شفای تو به ما»، یعنی شیرینی ما برای تو و شفا و درمان تو برای ما باشد.
بعد از ظهر روز چهارشنبه آخر ماه صفر، ساحل شهر بندرعباس بویژه محله ساحلی سورو مملو از جمعیت می‌شود تا بر اساس رسمی دیرین، آرزو‌های خود را با دریا در میان بگذارند و رنج و بیماری سال و اندوه وعزای ماه‌های محرم و صفر را به او سپرده و از موج‌های خلیج فارس، سلامتی بگیرند.
دریا درمانی
دریا نعمت خدادادی و شاهکار طبیعت است که بشر هنوز به عمق این عظمت و ماهیت آن پی نبرده است و درمان با آب دریا یکی از مهم‌ترین بخش این نعمت الهی است که برای بیماری‌های پوستی، مفصلی و روماتیسمی بسیار مفید است.
باید توجه داشت که دریا درمانی تنها به شنا کردن محدود نمی‌شود بلکه به چیز‌هایی که در سطح، زیر و پیرامون دریا موجود است، گسترش و تعمیم پیدا می‌کند.
آب تنی در دریا با توجه به این که عناصری همچون سدیم، فسفات کلسیم، منیزیم و پتاسیم در آن یافت شده و از طریق پوست جذب بدن می‌شود، اثر سودمندی بر منافذ پوستی نیز دارد.
اعمال چهارشنبه آخر ماه صفر
ماه صفر از دومین ماه‌های قمری است و با این که به عنوان یک ماه نحس شناخته شده، اما روز‌هایی در آن هست که با انجام دادن اعمالی در آن روز‌ها می‌توان به بسیاری از حاجت‌ها دست یافت.
چهارشنبه آخر ماه صفر هم یکی از آن روز‌ها است که اعمال خاصی دارد و گفته شده است هر کس در این روز سوره‌های «الم نشرح، تین، نصر، توحید» هر کدام هفت مرتبه بخواند، پس به حول و قوه‌ی الهی قبل از تمام شدن سال بی نیاز می‌شود.
همچنین روایت شده است هرکس این دعا «بسم الله الرحمن الرحیم اللهم یا ذا العَرشِ العظیم و العطاءِ الکریم عَلیکَ اِعتمادِی یا اللهُ یا اللهُ یا اللهُ الصمدُ الرحمنُ الرحیمُ، یا فردُ یا وترُ یا حیُّ یا قَیُّوم، اِمْنَعْ عَنِّی کُلَّ بلاءٍ و بلیّهٍ و فرقهٍ و هامهٍ، وامنع عَنِّی شَرَّ کُلِّ ظالمٍ و جبارٍ یا قدوسُ یا رحمنُ یا رحیمُ.» را در آخرین چهارشنبه ماه صفر بخواند، تا آخر صفر سال آینده از بلایا و آفت‌ها در امان ماده و عمرش طولانی می‌شود.
مستحب است خواندن نماز ۲ رکعتی که رکعت اول آن بعد از حمد آیه ۲۶ و ۲۷ سوره آل عمران و در رکعت دوم آیه ۱۱۰ سوره کهف خوانده شود. همچنین خواند نماز چهار رکعتی با دو سلام در هر رکعت بعد از حمد ۱۷ مرتبه «سوره مبارکه کوثر» و پنج مرتبه «توحید» و یک مرتبه «سوره ناس» و «فلق» مستحب است.
در نامگذاری ماه صفر ۲ جهت ذکر شده است، یکی این که از «صُفْرَة» یا همان (زردی) گرفته شده است، زیرا زمان انتخاب نام، مقارن فصل پاییز و زردی برگ درختان بوده. علت دیگر این که از «صِفْر» یعنی (تهی و خالی) گرفته شده، زیرا مردم پس از پایان ماه‌های حرام، روانه جنگ می‌شدند و شهر‌ها خالی می‌شد.
سنت چهارشنبه آخر صفر همچنان پابرجاست
پژوهشگر فرهنگی هرمزگان نیز گفت: تقابل سنت و مدرنیته در فرهنگ معاصر ایران هر چند از دهه ۱۳۵۰ شمسی جدی‌تر شد، اما آیین چهارشنبه آخر صفر جزو رسم‌های نیکویی بوده که گذشت زمان آسیبی به آن وارد نکرده و همچنان پابرجاست.
منصور نعیمی در رابطه با خواستگاه این آیین معنوی افزود: مردم از همان قدیم باور داشتند که ماه صفر نحس است و امکان وقوع حادث و رویداد‌های ناگوار در آن زیاد است که بر همین اساس چهارشنبه آخر صفر می‌تواند مراسمی برای بدرقه این ماه و برگشتن به روز‌های شادی تلقی شود.
وی بیان داشت: البته در نحسی این ماه نیز گفته شده است که «همه ماه‌ها خطر دارد، اما بدنامی برای ماه صفر دارد» که اکنون نیز این بیت شعری بر سر زبان‌ها می‌چرخد.
نویسنده کتاب «فرهنگ جامع هرمزگان» می‌گوید: آیین کهن چهارشنبه آخر سال همچون چهارشنبه سوری آخر سال است، منتهی در چهارشنبه آخر صفر مردم بدی‌ها و نحسی‌ها را به جای سپردن به آتش، به دریا واگذار می‌کنند و از آن خواستار خیر و خوبی شوند.
نعیمی ادامه داد: مناطق ساحلی خلیج فارس فرهنگ مشترکی دارند و گاه شمار منطقه در گذشته بر اساس تقویم قمری بوده و برگزاری ۸۰ درصد آیین‌ها و سنت‌ها نیز با اساس همین تقویم صورت می‌گیرد.
وی بیان داشت: دریا منبع غنی در زندگی مردم هرمزگان به شمار می‌رود و نه تنها رزق و روزی بلکه شفا و سلامتی خود را نیز از دریا گرفته و بر این باورند که شنا در دریا موجب سلامتی و نشاط است.
گذر حضرت خضر و الیاس از کوچه‌ها
این پژوهشگر هرمزگانی دراین باره می‌گوید: همه چهارشنبه‌ها برای مردم این استان دارای احترام و جایگاه خاصی است، چرا که اعتقاد دارند در بعد از ظهر و غروب این روز، حضرت خضر نبی و حضرت الیاس از کوچه‌ها و محله‌های این شهر عبور می‌کند.
نعیمی گفت: مردم هرمزگان به همین علت در بعد از ظهر و غروب هر چهارشنبه، جلوی خانه‌های خود را آب و جارو می‌کنند و هنوز نیز این رسم در بین افراد قدیمی رواج دارد.
نویسنده کتاب «فرهنگ جامع هرمزگان» یاد آورشد: آیین‌ها و آداب و رسوم با احساس و اندیشه افراد گره خورده و در بین جوامع مختلف مردمی، چون ایرانیان که از تاریخ تمدن کهن برخوردار هستند، تنوع و شکوه بیشتری می‌یابد.
نگذاریم چهارشنبه آخر صفر به دست فراموشی سپرده شود
متاسفانه سنت چهارشنبه آخر ماه صفر در هرمزگان هر چند هنوز در شهر‌های ساحلی بویژه بندرعباس هرساله انجام می‌شود، اما بتدریج در حال فراموشی است که می‌طلبد ضمن آشنا کردن نسل جدید و جوان با این سنت دیرینه و پرداختن به آن، از فراموشی از سنت جلوگیری شود.
نسل جدید بدلیل نا آشنا بودن با این آیین کهن، کمتر شاهد آن بوده و یا حتی تمایلی برای ادامه این رسم و رسوم‌ها ندارند و از سویی دیگر نیز در هیچ جای استان هرمزگان این مراسم به صورت متمرکز برگزار نمی‌شود تا نسل جوان و نوجوان بیشتر با آن آشنا شوند و برای حفظ و نگهداری این فرهنگ بکوشند.
آیین‌های سنتی و بومی در استان هرمزگان سابقه طولانی و دیرینه دارد که مردم این دیار با وجود عصر تکنولوژی و ارتباطات، از زمان‌های دور پایبند به برگزاری آن‌ها بوده و همچنان نسل به نسل منتقل شده است.
عمق دلدادگی و معرفت دینی موجب شده که مردم استان هرمزگان به عنوان مرزداران و پیشانی ورودی به کشور از دین اسلام به عنوان نجات دهنده بشر استقبال کرده و آن را موجب رشد و تقویت پایه‌های دین می‌دانند و بر حفظ و تداوم آن تاکید می‌کنند.
آیین سنتی «چهارشنبه آخر صفر» به عنوان میراث معنوی هرمزگان به ثبت ملی رسیده است.
منبع: ایرنا