فراز و فرودهای اسناد وقفی/ تنظیم اسناد وقف به صورت رسمی گامی مهم در بقاء عین موقوفات/ ضرورت انجام مشاوره حقوقی قبل از وقف اموال و املاک

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، از جمله مهمترین اموالی که می‌توان مورد وقف قرار گیرد، وقف اموال غیرمنقول و املاک است، نهاد وقف نیز به عنوان یک نهاد حقوقی، دارای خصوصیات و مشخصات ویژه‌ای است که از جمله این خصوصیات می‌توان به حبس مال و فک ملک، تسبیل منفعت و دوام و استمرار حبس عین موقوفه اشاره کرد.

وقف از سه رکن واقف، موقوفُ علیه و عین موقوفه تشکیل شده است، در شرع و قانون هر یک از این سه رکن باید واجد شرایط شرعی و قانونی خاص خود باشد تا وقف به صورت صحیح تحقق یابد.

به مناسبت روز وقف و اهمیت اسناد وقفی ، با یکی از سردفتران باسابقه گفت‌وگویی انجام داده است که با هم می خوانیم.

مسلم آقاصفری سردفتر بازنشسته ۱۱ تهران که مدتی نیز رئیس و نایب سابق رئیس کانون سردفتران را بر عهده داشت، با اشاره به موضوع وقف بیان داشت: وقف یعنی مالی را به صورت عین آن حبس کنیم به طوری که قابل تعرض و از بین رفتن نباشد و عین مال به صورت ثابت باقی مانده و منفعت آن جاری شود.

این سردفتر بازنشسته با اشاره به سابقه وقف در تاریخ ادامه داد: در دوران صفویه توجه به وقف بسیار زیاد بود پادشاهان صفویه اغلب اموالشان را در اواخر عمرشان وقف می‌کردند و خلاف آن در دوران نادری به اصطلاح در دوران نادر شاه اغلب اموال موقوفه به تصرف به اصطلاح شاه درآمد و به "خالصه نادری" معروف شد.

وی اظهار کرد: مبحث وقف، اما از نظر حقوقی نیز در قانون مدنی مطرح شده است خصوصا به دلیل اینکه به امور خیر و با قصد قربت انجام می‌شود قانون مدنی به آن توجه خاصی دارد.

نایب رئیس سابق کانون سردفتران در پاسخ به این سوال که چرا سند وقفی مورد استقبال رسمی قرار نگرفته است؟ اذعان داشت: در گذشته و حال اغلب سران دفاتر اسناد رسمی به خاطر ظرایفی که در وقف وجود دارد از تنظیم اسناد وقف عاجز بودند یا دوری می‌کردند. 

تغییر جهت وقف از دلایل کاهش توجه به آن

این سردفتر بازنشسته گفت: به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که باعث کاهش توجه به وقف در دوران اخیر شده تغییر جهت وقف است، منظور از جهت اینکه معامله به چه قصدی انجام می‌شود و نشان می‌دهد که جهت وقف اخیراً محدود شده است، در گذشته‌های دور تاکنون جهت وقف بیشتر امور خیر بوده است.

آقاصفری ادامه داد: کاری که خیرین مدرسه ساز امروز انجام می‌دهند حتی اگر به نیت وقف نباشد عملا وقف به شمار می‌رود، اما به دلیل ظرائفی که این کار دارد گاهی سوءاستفاده‌هایی از"عقد وقف" انجام می‌شود به عنوان مثال در بعضی مواقع وقف انجام شده باعث ایجاد زحمت و مشکل برای دیگران می‌شود.

این سردفتر بازنشسته با بیان اینکه یکی از مشکلات وقف این است که در آنچه واقف نیت می‌کند دخل و تصرفی نمی‌توان انجام داد، ادامه داد: به نظر می‌رسد در این مسئله خلأ قانونی وجود دارد که با اصلاح قانون، قابل حل و فصل است.

آقاصفری با تاکید بر آموزش قبل از انجام وقف اظهار کرد: یکی از مشکلات این است که اشخاص زمانی که قصد انجام عقدی را دارند مثل عقد، بیع، اجاره و... به دانش و استنباط خود از مقررات اکتفا می‌کنند درصورتی که اگر قبل از انجام این امر با یک کارشناس حقوقی، وکیل، مشاور یا کسی که سابقه کار قضا دارد مشورت کنند بسیاری از این مشکلات قابل پیش بینی و حل خواهد بود.

وی ضمن تاکید بر ضرورت فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در حوزه وقف بیان داشت: امروزه بحث وقف مهجور مانده است و مردم کمتر از جزئیات، آثار و نتایج و چگونگی آن آگاه هستند، به عنوان مثال وقف یک واحد آپارتمان در یک مجتمع ۲۰ واحدی مسکونی جدای از نیت خیر واقف، می‌تواند در صورت استفاده از آپارتمان برای خدمات عام المنفعه موجب سلب آسایش از همسایگان شود و اینجاست که به دلیل نداشتن آگاهی و نبود مشاوره با یک کارشناس حقوقی وقف تبدیل به معضل می‌شود.

نایب سابق رئیس کانون سردفتران با اشاره به مزایای سند موقوفی تصریح کرد: اصولا ثبت اسناد برای جلوگیری از دعاوی به وجود آمده و نبودن سند رسمی در گذشته موجب دعوا بود و در واقع سند رسمی و قانون رسمیت اسناد برای این بوجود آمد که جلوی دعاوی را بگیرد.

آقاصفری ادامه داد: حال وقف با توجه به پیچیدگی و ظرائفی که دارد اگر دارای سند رسمی کارشناسانی نباشد ممکن است جهت خیری که واقف در نظر داشته تغییر کند و اشخاصی هم دلایلی بیاورند که این وقف به جهاتی باطل بوده است و آن را از حالت وقف در بیاورند خارج کنند.

وی تاکید کرد: اما با توجه به قانون ثبت (سندی که مطابق قوانین به ثبت برسد رسمیت دارد و هیچکس نمی‌تواند نسبت به آن ادعایی داشته باشد مگر اینکه ادعای جعل آن مطرح شود) به همین جهت اگر سند به ویژه سند وقف به صورت رسمی تنظیم شود بهترین آثار را از جهت بقاء موقوفه در بر خواهد داشت. 

نایب سابق رئیس کانون سردفتران بیان داشت: وقف به نفع خود باطل است شما نمی‌توانید مالی را به نفع خودتان وقف کنید و به صراحت قانون وقف مال به نفع خود فرد باطل می‌شود البته در مواردی فرد مال خود را بعد از مرگ اهدا می‌کند که دیگر وقف نامیده نمی‌شود و موضوع دیگری به نام "قبض مال" است.

آقاصفری تصریح کرد: بحث "قبض مال" به تصرف وقف دادن است به طور مثال من نمی‌توانم بگویم که ملک یا مالی را وقف امر خیر می‌کنم، اما در فلان تاریخ (بعد از مرگ) این ملک یا مال را به تصرف متولی یا به مسئول اداره موقوفه می‌دهم، به عبارتی در امر "قبض مال" تحویل دادن مال موقوفه را به بعد از مرگ یا ... موکول می‌کنیم، اما نمی‌توانیم این گونه اطلاق کنیم که فرد ملک یا مال را اکنون به نفع خود وقف کرده است.

وی در پایان گفت: امید است افرادی که تصمیم به وقف اموال خود دارند کتاب‌هایی مرتبط با وقف و اسناد وقفی را بیشتر مطالعه کرده و قبل از هر تصمیمی نسبت به انجام وقف حتما با کارشناس حقوقی مشورت کنند چرا که سبب ایجاد جامعه سالم‌تر خواهد شد.