ساماندهی کالبدی مساجد با الگوی معماری ایرانی-اسلامی/ بیشترین و کمترین سرانه فضا‌های مذهبی در پایتخت
به گزارش گروه جامعه سید حمید موسوی ضمن اعلام این خبر با اشاره به جایگاه مساجد به عنوان کانون‌های مذهبی تاثیرگذار بر فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور گفت: مساجد در تاریخ کشور ما همواره از جایگاه مهمی در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی برخوردار بوده‌اند و به عنوان یک عنصر شهری تأثیرگذار در فضای شهری و نقطه عطف سیما و منظر شهری به شمار می‌روند.
وی افزود: طی سال‌های گذشته نقش شاخص مساجد در سیما و منظر با تغییر الگوی ساخت و ساز و بروز الگوی جدید توسعه در شهر‌های بزرگ، کمرنگ شده است. البته، با وجود اینکه از دیدگاه کمی به موضوع احداث مساجد تا حد زیادی توجه شده، ولی کیفیت طراحی و ساخت مساجد از سطح قابل توجهی برخوردار نبوده است.
موسوی تاکید کرد: در ساخت پرتعداد و سریع مساجد در دهه‌های اخیر، افت کیفیت را در همه جوانب معماری از طراحی پلان، نماسازی، تزئینات تا مکان یابی مساجد می‌توان به خوبی مشاهده کرد.
به گفته مدیرکل معماری و ساختمان شهر تهران توجه صرف به افزایش سرعت، توجه به کمیت نه کیفیت در ساخت و توجه صرف به عملکرد مسجد بدین معنا که تنها مکانی برای انجام فریضه نماز باشد از عمده دلایل بی توجهی به معماری و به کارگیری طرح مناسب برای احداث مساجد است.
موسوی افزود: به منظور تشخیص کالبدی، مساجد باید دارای عناصر هویتی لازم برای بازشناخت آن‌ها از سایر ابنیه شهری باشند. این امر دغدغه‌های متعدد سلبی و ایجابی را در مورد شکل، مواد و مصالح، اندازه‌ها و فعالیت‌های درونی مسجد مطرح می‌سازد.
وی اظهار کرد: وجود تنوع در مقیاس عملکردی مساجد محله ای، ناحیه‌ای و منطقه‌ای و ... که سبب بروز تفاوت‌های بسیاری در برنامه ریزی و طراحی می‌شود، همچنین برخورد‌های گوناگون با برنامه ریزی کلان و خرد و فقدان ضوابط فنی و استاندارد‌های لازم در این خصوص موجب بروز مشکلات غیر قابل بازگشتی در زمینه ساخت و ساز‌های مساجد شده است.
دسته بندی مساجد پایتخت
موسوی در زمینه گونه شناسی و بررسی تیپولوژی مساجد شهر تهران نیز گفت: به طور کلی، مساجد شهر تهران را می‌توان به دسته مساجد سنتی و سنت گرا (همچون آثار" لرزاده")، مساجد مدرن و نوگرا (از بهترین نمونه‌های این مساجد می‌توان به مسجد الجواد و مسجد حضرت امیر و مسجد خاتم الاوصیا اشاره کرد) و مساجد تلفیقی و پست مدرن (بهترین نمونه این سبک مسجد الغدیر) تقسیم کرد.
وی مساجد بدون سبک و سیاق را نیز از دیگر دسته‌های مساجد موجود نام برد و افزود: در ساخت این مساجد که متاسفانه بخش قابل توجهی از مساجد در دهه‌های گذشته را شامل می‌شود، اصول معماری سنتی و حتی نوآوری دیده نشده است. فقط تلاش شده تا فضایی ساخته شود که لباس مسجد را بپوشد نه فضایی که به راستی تجلی کننده معماری مسجد است. از نمونه‌های این مساجد می‌توان به «مسجد الرضا» در خیابان نیلوفر تهران، مسجد «امام جعفر صادق (ع)» نزدیک به پل سیدخندان اشاره کرد.
مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران افزود: براین اساس شهرداری تهران در کنار سایر نهاد‌های ناظر و فعال در امور مساجد نسبت به ارائه تسهیلات، برنامه ریزی، راهبری و نظارت در طراحی و اجرا از طریق شورا و کمیته‌های مربوطه اقدام و تنظیم و تدوین «مجموعه ضوابط و راهنما‌های اقدام برای طراحی مساجد براساس سطوح عملکردی» را مدنظرقرار داده است.
فعالیت هزار و ۸۹۹ مسجد در تهران
موسوی با تاکید بر به روز شدن بانک اطلاعات مساجد در سال ۹۶ گفت: بر اساس این آمار، تعداد کل مساجد شهر تهران هزار و ۸۹۹، مسجد در حال ساخت و نوسازی ۱۴۶، مساجد نیمه کاره ۲۷ و مساجد نیازمند تخریب و نوسازی ۱۷۸ عدد است. بیشترین درصد تعداد به کل مساجد در منطقه ۱۲، ۱۲.۷۵ درصد و کمترین میزان منطقه ۲۲ حدود ۱.۶۳ درصد است. همچنین سرانه کاربری مذهبی معادل ۰.۲۱ متر مربع، به عنوان معیار قرار گرفته است که در وضع موجود بالاترین سرانه متعلق به منطقه ۱۲ به میزان ۰.۷۴ و پایین‌ترین سرانه متعلق به منطقه ۸ و ۱۳ به میزان ۰.۰۸ می‌باشد.
موسوی با اشاره به ملاک‌های اولویت بندی ساخت مساجد مورد نیاز با توجه به پهنه بندی طرح تفصیلی و جمعیت و مساحت محدوده محروم از پوشش مسجد، عنوان کرد: پهنه‌های سکونت با توجه به میزان بارگذاری در اولویت اول، پهنه‌های مختلط و خدمات در مقیاس محله و ناحیه در اولویت دوم و سوم، اراضی صنعتی پهنه خدمات در مقیاس شهری در اولویت چهارم و سایر پهنه‌ها و نیز اراضی صنعتی وضع موجود درصورت تغییر به سکونت به عنوان محدوده «توسعه آتی مساجد» محسوب می‌شوند.
وی افزود: در راستای دستیابی به کیفیت بیشتر و نظارت و رسیدگی جامع‌تر به امور مرتبط، کمیته‌ها و کارگروه‌هایی جهت بررسی ابعاد مختلف موضوع با محوریت کارگروه تخصصی ساماندهی معماری تشکیل شده است.