تاریخ نخستین عزاداری رسمی و علنی عاشورا+ فیلم
نامدار صداقت مدرس دانشکده علوم قرآنی تهران در گفت و گو با خبرنگار گروه فرهنگی گفت: برپایی مجلس و اقامه مراسم عزا برای سیدالشهدا علیه السلام و شهیدان کربلا، سابقه‌ای به قدمت خود این واقعه دارد. گزارش‌های تاریخی و روایات شیعی حاکی از آن است که به دنبال عزاداری اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در سرزمین کربلا بر پیکر شهیدان عاشورا، نخستین مجلس عزا در مدینه منوره توسط جناب ام المؤمنین ام سلمه همسر گرانقدر رسول خدا صلی الله علیه و اله وسلم برگزار شد.
یعقوبی این واقعه را اینگونه روایت کرده که آن بزرگوار تربتی و روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله به یادگار داشت و خونین شدن آن تربت، نشانه‌ای بر شهادت حضرت امام حسین علیه السلام بود. یعقوبی می‌نویسد: آن زمان که تربت خونین گردید ام المؤمنین ام سلمه علی‌ها سلام فریاد برآورد: یا حسین‌ای پسر پیامبر خدا پس زنان از هر سو شیون برآوردند تا از شهر مدینه چنان شیونی برخاست که هرگز مانند آن شنیده نشده بود.
همچنین گزارش‌های تاریخی و روایات مستند متعددی از برگزاری مراسم عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام توسط امامان معصوم صلوات الله علیهم اجمعین در دست است و در بعضی منابع نیز از اقامه عزای حسینی دربرخی شهر‌ها مانند رقه و بصره و کربلا سخن به میان آمده است.
با این وجود به شکل قطعی می‌توان گفت: تا سال ۳۵۲ قمری در اثر اختناق و استبداد بنی امیه و بنی عباس برپایی مجالس عزای حسینی ممنوع بوده است.
شیعیان در این مدت به صورت مخفیانه و غیر علنی اقدام به اقامه عزای حسینی می‌کردند. در سال ۳۵۲ و تنها ۲۳ سال پس از آغاز دوران غیبت کبری، با تسلط یک خاندان ایرانی شیعی بر بغداد روزنه‌ای برای تنفس شیعه باز شد. قدرت گرفتن خاندان آل بویه در مرکز خلافت سرزمین‌های اسلامی آن روز باعث شد تا شیعیان بتوانند پس از چند قرن، مناسک عزاداری خود را به صورت آشکار و بدون خوف از زندان و شکنجه و شمشیر، انجام دهند.
دو منبع تاریخی معتبر شامل جلد ۱۴کتاب المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ابن جوزی و جلد هفتم تجارب الامم ابن مسکویه گزارشی خواندنی از اولین مراسم عزاداری آشکار و علنی در حدود ۱۱۰۰ سال پیش ارایه کرده اند. آنان می‌نویسند در عاشورای سال ۳۵۲:
• بازار‌ها در بغداد تعطیل شد
• خرید و فروش در شهر کاملا متوقف شد
• قصاب‌ها مغازه‌ها را بستند
• اغذیه فروشان شهر غذایی طبخ نکردند
• مردم آن روز آب نیاشامیدند
• در بازار‌ها کتیبه‌های عزا به دیوار‌ها نصب شد
• خیمه‌های عزاداری برپا شد
• دسته‌های عزاداری به راه افتادند
• زنان به سرو صورت خود می‌زدند
• از هر سو صدای نوحه به گوش می‌رسید
شباهت شگفت آور برخی از این آیین‌ها با آنچه امروز در عزای سالار شهیدان صورت می‌پذیرد حکایت از سنتی ریشه دار و اصیل دارد. عناصری نظیر تعطیلی بازار‌ها و کسب و کار در روز عاشورا، برپایی تکایا و چادر‌های عزاداری در معابر عمومی، به راه افتادن دسته‌های عزاداری و سردادن نوحه و سیاهپوش شدن شهر‌ها در مصیبت و سوگ عاشورا را می‌توان میراثی کهن و بخش ناگسستنی هویت ایرانی اسلامی دانست.
هویتی که ریشه در عاشورای سال ۶۱ قمری دارد و به همت ایرانیان مسلمان در ۱۱۰۰ سال پیش از این، چهره‌ای آشکار و علنی به خود گرفت و هرسال باشکوه‌تر از پیش استمرار یافت.