خنکای کویر در «خارخانه»
آفتاب سوزان هیچگاه کویرنشینان را خسته و ناامید نکرده و «خارخانه» دست ساخته‌ای است که خنکای کویر را برای دامداران، کشاورزان و چوپانان در مناطق کویری و گرم و خشک به ارمغان آورده است.
خارخانه (خارخُونه، سَایه دُو، سَایه بُو، کوپال) یک سازه ابتدایی با کمترین مصالح مامن و جان پناه روز‌های گرم و سوزان تابستان کویر برای کشاورزان، دامداران و چوپانان بوده است.استفاده از این سازه در اغلب مناطق کویری و گرم و خشک مثل خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و سایر نقاط از قدیم رواج داشته است و هنوز هم در بیابان‌های نهبندان، فردوس، سرایان، طبس و خوسف خارخانه‌ها و کوپال به چشم می‌خورد.یکی از کارکرد‌های این کلبه بیابانی، پاکسازی و خنک کردن هوا است، افراد پیرامون این خیشخان را با حصیر، سفال یا بوته‌های خار می‌پوشانند.
وقتی که روی این سازه خاری، آب می‌پاشند بر اثر وزش باد هوای خنک به درون کلبه می‌وزد و با این ابتکار صحرانشینان از آفتاب سوزان کویر در امان هستند.خارخانه‌ها اغلب دارای چهار ستون اصلی از چوب درختان کویری بوده که با چوب‌های نازک برای دیواره‌ها و سقف به یکدیگر اتصال داشته است.خار‌های بیابانی که در ابتدا تازه و خیس هستند در بین چوب‌های حایل ستون‌ها به یکدیگر اتصال داده و فشرده می‌شوند تا به صورت دیواره درآیند و پس از خشک شدن به همان صورت باقی مانده و محکم شوند.
اندازه این خارخانه‌ها متناسب با تعداد نفراتی که از آن استفاده می‌کنند متفاوت است، ولی عموما فضای آن از چهار تا ۱۰ متر مربع متغیر بوده گرچه خارخانه‌هایی تا ۳۰ متر مربع هم در استان خراسان جنوبی دیده شده است.گاهی در قسمت دریچه‌هایی که در پشت خانه‌ها رو به شمال تعبیه شده، بوته‌های خار قرار دارد که هر چند وقت روی خار‌ها آب می‌پاشند.هوای گرم و احتمالا پر گرد و غبار مناطق کویری با عبور از این خار‌ها و جذب رطوبت به هوای مرطوب و خنک و پاک تبدیل می‌شود.دامداران، چوپانان و کشاورزان و اغلب آن‌هایی که در گرمای سوزان کویر و یا سرمای کشنده زمستان به دنبال سرپناهی موقت هستند از ساخت خارخانه‌ها بهره می‌جویند.همچنین از خارخانه‌ها در مجاورت زمین‌های کشاورزی و آغل‌های دامداری استفاده می‌شود، به گونه‌ای که اِشراف کامل بر زمین کشاورزی و یا دام‌ها داشته باشند.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *