تصمیم دریایی پس از ربع قرن/ مفاد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه سیاسی ، امروز یکشنبه - ۲۱ مرداد ۹۷ - پنجمین نشست سران کشور‌های حاشیه دریای خزر در شهر آکتائو قزاقستان برگزار می‌شود.

پنج کشور ایران، روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قریب به ۲۱ سال است که برای تدوین رژیم حقوقی دریای خزر در تلاش هستند. در این ۲۱ سال، پنج نشست در سطح سران و ۵۲ جلسه در سطوح پایین‌تر میان این ۵ کشور برگزار شده است.

دریای خزر دارای یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر طول و بین ۲۲۰ تا ۵۵۰ کیلومتر پهنا و شش هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع، محیط است.

خط ساحلی متعلق به ایران در کرانه خزر، ۶۵۷ کیلومتر است. همچنین قزاقستان ۱۹۰۰ کیلومتر، آذربایجان ۸۲۰ کیلومتر و روسیه و ترکمنستان سرجمع ۳۲۲۰ کیلومتر از محیط پیرامونی دریای خزر را به خود اختصاص می‌دهند.

مفاد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر
اما از شواهد امر چنین برمی‌آید که در جریان اجلاس امروز، کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر پس از حدود ربع قرن تصویب و امضا خواهد شد. کنوانسیونی که ۲۴ ماده و چندین بند خواهد داشت و دربرگیرنده مفادی همچون کشتیرانی، ماهیگیری، محیط زیست، تحقیقات و پژوهش، امنیت، حوادث غیرمترقبه، عبور کشتی‌های جنگی، موافقت‌های امنیتی و همچنین قاچاق انسان و مواد مخدر خواهد بود.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان روز گذشته در جریان نشست وزرای خارجه پنج کشور ساحلی دریای خزر اعلام کرد که «در آستانه امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر و ۶ موافقتنامه و پروتکل دیگر و همچنین صدور بیانیه اجلاس سران هستیم».

ظریف این را هم گفت که «امضاء کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر گام بسیار مهم و حائز اهمیتی است که برداشته می‌شود و به مذاکرات ۲۱ ساله در این‌خصوص خاتمه می‌بخشد. امضای این کنوانسیون پایان همه مذاکرات و اقدامات در خزر نیست و در واقع نقطه عطف و آغازین برای اجرای تفاهمات، نظارت بر اجرا و همچنین شروع مذاکرات برای امضای موافقتنامه‌های جدید و ضروری بشمار می‌رود».

بیشتربخوانید:
امضاء کنوانسیون رژیم حقوقی گام مهمی است که برداشته می‌شود

روحانی رئیس‌جمهور کشورمان نیز صبح امروز پیش از ترک تهران به مقصد قزاقستان، اجلاس آکتائو را یکی از اجلاس‌های مهم درخصوص مسائل دریای خزر دانست و تصریح کرد که نکات بسیار مهم و اصول مادری در رابطه با رژیم حقوقی دریای خزر در اجلاس مزبور طرح خواهد شد.

بیشتر بخوانید:
اجلاس قزاقستان یکی از اجلاس‌های بسیار مهم درباره دریای خزر است/ تبیین نکات مهم مورد بحث دریای خزر در اجلاس

اما کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر که امروز بعد از حدود ۲۵ سال به امضا سران کشور‌های ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان خواهد رسید، دربرگیرنده دو موضوع مهم است که عبارتند از:

رژیم حقوقی دریای خزر از کنوانسیون دریا‌ها منفک است و موضوعات حقوقی دریای خزر تنها با اتفاق نظر ۵ کشور ساحلی آن عملی و اجرایی خواهد شد.

تردد هرگونه شناور در دریای خزر صرفا با پرچم یکی از ۵ کشور ساحلی آن امکانپذیر است و رفت و آمد کشتی‌های نظامی خارجی در این دریا مطلقا ممنوع است.

موضوع محل اختلاف
البته کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر که احتمالا امروز منعقد خواهد شد، همه موضوعات حقوقی پیرامونی دریای خزر را دربرنمی‌گیرد از جمله آنکه در این کنوانسیون تحدید حدود بستر و زیر بستر و همچنین تعیین خطوط مبداء و شیوه‌های آن مشخص نخواهد شد و تعیین این موضوعات به موافقتنامه‌های جداگانه در آینده موکول خواهد شد.

یکی از موارد اختلافی میان ۵ کشور ساحلی خزر طی ۲۱ سال گذشته، تحدید حدود بستر و تعیین خطوط مبداء در این دریا بوده است. طبق کنوانسیون جهانی حقوق دریا‌ها، آب‌های سرزمینی هر کشور تا حد ۱۵ مایلی ساحل آن کشور درنظر گرفته می‌شود. اما موضوع اختلاف در خزر این است که این ۱۵ مایل از کجا شروع شود.

شکل جغرافیایی ساحل ایران در خزر به صورت مقعر یعنی به صورت یک منحنی فرورفته است. در چنین شرایطی خط مبدائی که در خزر با تقسیم ۱۵ مایلی فاصله ساحل هر ۵ کشور ترسیم خواهد شد، کاملا به ساحل ایران نزدیک می‌شود؛ لذا ایران تاکید دارد که فرمول تعیین خط مبداء وفق کنوانسیون دریا‌ها نباید در خزر لحاظ شود و باید در این رابطه اصل انصاف رعایت شود.

با توجه به اینکه در کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر که امروز منعقد می‌شود، مقرر شده که رژیم حقوقی دریای خزر از کنوانسیون دریا‌ها منفک است، می‌توان برای رسیدن ایران به حق دریایی خود در خزر طی قراداد‌های آتی امیدوار بود.

اما آخرین باری که سران ۵ کشور ساحلی خزر گرد هم آمدند، مهرماه سال ۱۳۹۳ در آستاراخان روسیه بود؛ در این نشست یک سند مشترک ۱۹ ماده‌ای که حاوی اصول کلی برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر بود، به امضای سران رسید.