چشم انداز دیپلماسی متوازن

خبرگزاری میزان - جواد منصوری در یادداشتی در روزنامه حمایت نوشت: سفر رئیس‌جمهور ترکمنستان به کشورمان و تعمیق روابط دوجانبه فرصتی است برای بازخوانی سیاست «کاملاً درست» ارتباط با همسایگان که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفته است. ترکمنستان در کنار ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان، کشورهای آسیای میانه را تشکیل می‌دهند که از منظر اقتصادی برای ایران حائز اهمیت فراوان هستند. مناسبات ایران با همسایگان به‌خصوص با کشورهای آسیای مرکزی به دلایل مختلف، مهم و تعیین‌کننده هستند.

1. همسایگان ایران در آسیای مرکزی و قفقاز و به عبارتی در حوزه اوراسیا به دنبال پی‌ریزی اقتصاد پایدار و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی هستند و تقویت روابط دو و چندجانبه موجب بهره‌گیری از پتانسیل‌های متقابل سرزمینی بر اساس منافع ملی و دیپلماسی برد - برد خواهد بود. در این صورت، همسایگان از ظرفیت‌های فعال نشده یکدیگر سود برده و طرفین می‌توانند به جنبه‌های طولانی‌مدت همکاری نیز فکر کنند. این اتفاق، ریشه همکاری‌های سه یا چندجانبه است که از رهگذر حضور و تمایل ایران برای ایفای نقش در این منطقه شکل می‌گیرد.

2. تشابه اقلیم و معاش اجتماعی در ایران و آسیای مرکزی در بخش‌های تجاری، اقتصادی، خدمات و کالاهای مصرفی، دسترسی سریع و امن به نقل‌وانتقال کالا و ترانزیت آسان محصولات از مزیت‌های اقتصادی و تجاری همسایگان به شمار می‌آیند. تراز تجاری ایران با اکثر این کشورها مثبت و به نفع ما بوده و از کلیدی‌ترین بازارهای صادراتی جمهوری اسلامی هستند.

علاوه بر این شرکت‌های خدمات فنی و مهندسی ایرانی طرح‌هایی در زمینه انرژی، تأسیس نیروگاه و خطوط لوله آب، مسکن، نیروگاه و ... را در کشورهای همسایه اجرا کرده و یا در دست اجرا دارند. ضمن اینکه در اوج اجرا شدن راهبرد فشار حداکثری، بلوک شرق و همسایگان، تعامل کاربردی‌تری با ایران برای دور زدن تحریم‌ها داشتند. با توجه به موانعی که ایران برای تعامل با بانک‌های بزرگ دارد، استفاده از پول ملی در تعاملات تجاری با همسایگان، مسیری مطمئن برای کاهش حجم فشارهای خارجی است.

3. به لحاظ امنیتی نیز تقویت همکاری‌های اقتصادی، افزایش ثبات و امنیت منطقه‌ای را هم به ارمغان می‌آورد و در واقع، اقتصاد ریشه دار و چند وجهی، امنیت را در بخش‌های مختلف را با خود همراه می‌کند. سیاست همسایگی بر ظرفیت‌های مکمل اتکا دارد و شرکای منطقه‌ای نیازهای خود را در گسترش همکاری با یکدیگر می‌بینند و در یک محیط امن، اقتصاد خود را در برابر ضربات خارجی محکم می‌کنند.

افزون بر این، مناطقی که ترددهای تجاری در آن‌ها کمرنگ است، بسترساز نفوذ بازیگران بدنام و بیگانه می‌شوند و از نیاز اقتصادی مردم برای رواج تفکر و دیدگاه خود استفاده می‌کنند. در حال حاضر، داعش در مناطق مرزی شمال افغانستان با استفاده از خلأ اقتصادی، اقدام به یارگیری کرده و به نیروهای جدیدالورود خود، مبالغ قابل توجهی پرداخت می‌کند.

4. در موضوع سیاست همسایگی، اعتماد متقابل، غالباً ارتقای اراده سیاسی کشورها برای توسعه همه جانبه را پدید می‌آورد. در عین حال، یکی از ترفندهای دشمنان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای، کاشتن بذر اختلاف در مناسبات دوستانه ایران و کشورهای همسایه بوده که از طریق نشان دادن جلوه‌ای مشوه از جمهوری اسلامی به‌عنوان یک تهدید و کاهش اعتماد همسایگان رقم خورده است. علاوه بر این، برخی دولت‌ها که داعیه زنده کردن امپراتوری‌های خود را دارند نیز در این میان صاحب نقش هستند و مایل نیستند ارتباطات ایران با کشورهای آسیای میانه محکم شوند.

این در حالی است که در تعاملات میان همسایگان، مناسبات اقتصادی ارتباط مستقیمی با راهبردها و راهکارهای اعتمادساز دارد و در واقع اعتماد، حلقه اتصال تقویت ارتباطات اقتصادی با همسایگان محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه، طی سال‌های اخیر تنش‌هایی میان ایران و آذربایجان ایجاد شد که استفاده از ظرفیت‌های موجود در زمینه مبادلات انرژی و اقتصادی بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان می‌تواند به کاهش تنش‌ها کمک شایانی کند.

5. تهران و عشق‌آباد، تعاملات رو به توسعه‌ای در گذشته داشتند که به دلیل محاسبات اشتباه دولت‌های قبلی، فرصت‌ها به تهدید مبدل شد و با تیره و تار شدن روابط، حتی کار به منازعه حقوقی کشید. ایران و ترکمنستان پس از یک دوره سردی روابط، اکنون به اهمیت ارتباطات خود پی برده‌اند و سفر «سردار بردی محمداف» به تهران فصلی جدید در این خصوص ایجاد کرده است.

در حال حاضر از رهگذر دیپلماسی متوازن، ضمن کاهش کدورت‌ها میان دو کشور، ارتباطات سیاسی، امنیتی، فرهنگی به ویژه در عرصه اقتصادی رو به بهبود است. افزایش حجم سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران، یک قلم از این ظرفیت‌هاست که موفقیت بزرگی در اقتصاد منطقه‌ای ایران به وجود آورد. جمهوری اسلامی در این پروژه به سرمایه‌گذاری برای ایجاد خطوط و تأسیسات تقویت فشار گاز نیاز ندارد چون زیرساخت‌های لازم از قبل فراهم بوده است.

و بالاخره اینکه ایران در تعامل با کشورهای حوزه قفقاز و آسیای مرکزی طی یک سال گذشته، کارنامه موفقی دارد. طبق آمار رسمی وزارت اقتصاد، «تجارت کشورمان با همسایگان در سال گذشته با رشد ۲۳ درصدی در وزن و ۴۳ درصدی در ارزش به بیش از ۱۰۰ میلیون تن کالا و به ارزش ۵۱.۹ میلیارد دلار رسید.» این اعداد و ارقام که باید آن را محصول تدبیر صحیح در دیپلماسی منطقه‌ای دانست، نویدبخش آینده‌ای پررونق‌تر و اقتصادی شکوفنده‌تر خواهد بود.

انتهای پیام/