ناتو و مثلث استراتژیک آمریکا - ترکیه - روسیه
در قلب مثلث استراتژیک ناتو، ترکیه و روسیه مشکلی مرکزی وجود دارد. علی‌رغم همکاری‌های اخیر ترکیه و روسیه و وخامت عدم توافق با آمریکا و ناتو، آنکارا منافع امنیتی اساسی را در همکاری‌های اخیر خود به نسبت گذشته دارد.
عامل مهمی که به این بی‌اعتمادی کمک می‌کند، فعالیت‌های اخیر ترکیه با روسیه هست. ترکیه به توسعه نظامی روسیه در دریای سیاه و سوریه کمک می‌کند. این در حالی بوده که آنکارا به‌عنوان عضو ناتو با توسعه استراتژی امنیتی خود به دنبال بهبود روابط با روسیه و کاهش وابستگی به آمریکا و ناتو هست. سوالات مهمی در مورد سیاست امنیتی ترکیه و تاثیر آن در روابط ترکیه و آمریکا و ناتو قابل‌طرح است. فعالیت‌های نظامی ترکیه چه تاثیرات ضمنی در بخش جنوبی ناتو می‌تواند داشته باشد؟ جنگ مداوم علیه افراطی‌گری به‌خصوص علیه داعش در منطقه چه تاثیرات احتمالی در روابط طرفین می‌تواند داشته باشد؟ غرب نسبت به قیودات نظامی ترکیه با روسیه به‌ویژه فروش تجهیزات نظامی پیشرفته روسیه به آنکارا چگونه باید پاسخ دهد؟ پاسخ به این سوالات بستگی به این مساله دارد که آیا رفتار ترکیه با روسیه در خصوص سوریه یک حرکت تاکتیکی هست یا یک تغییر استراتژیک و دوری از ناتو؟ فهم این محرک‌ها به ایجاد سیاست‌ها و فعالیت‌هایی منجر می‌شود که خطرات امنیتی میان ناتو و آمریکا و روسیه را کاهش می‌دهد. این مقاله به دنبال بررسی منافع اقتصادی و سیاسی ترکیه در توسعه روابط با روسیه است. این منافع به مانند حضور استراتژیک ترکیه در ناتو قوی نیست. سیاستمداران ترکیه به دنبال منافع کوتاه‌مدت در سوریه هستند، آن‌ها می‌خواهند این مساله را اهرم فشار قرار دهند و غرب را راضی کنند از منافعشان در مقابل جمعیت کرد‌های عراق و سوریه حمایت کند. این اهداف به هر جهت با اهداف امنیتی روسیه در یک صف قرار نمی‌گیرد و منجر به استراتژی امنیتی منطقه‌ای بلندمدت نمی‌شود. در مدت زمان کوتاهی رویکرد متعارض امنیتی ترکیه نسبت به روابط با غرب و روسیه به‌احتمال منجر به سردرگمی در ساختار امنیت منطقه‌ای می‌شود.
ناتو و ترکیه؛ سیر تغییر نگاه
حضور ترکیه در ناتو از ۱۹۴۸ م. مورد سؤال قرارگرفته بود یعنی همان زمانی که مقامات رسمی ترکیه گفتند: تمایل همتایان آمریکایی ترکیه در الحاق این کشور به ناتو هست. در طول جنگ سرد، آسیب‌پذیری ترکیه از سوی شوروی و اصرار ترکیه به گرفتن ضمانت امنیتی رسمی از آمریکا، فرصتی را ایجاد کرد که مقامات آمریکایی ارزش حضور ترکیه در ناتو را مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. در آن زمان، سیاست خارجی ترکیه در طول درگیری‌های خاورمیانه، اولویت عضویت در ناتو بود. ترکیه با عضویتش به دنبال کاهش خطرات امنیتی و حفظ روابط دوستانه و محتاطانه با همسایگانش بود. علی‌رغم الحاق رسمی ترکیه به ناتو در ۱۹۵۲ م، مقامات ترکیه اطمینانی به ضمانت‌های امنیتی آمریکا و ناتو و آرایش نظامی و توافقات نظامی عینی آن نداشتند. بعد از فروپاشی شوروی، ترکیه به دنبال ارتقای منافع استراتژیک خود خارج از ناتو بود.
در ادامه، زمانی که حزب عدالت و توسعه در ۲۰۰۲ م. به قدرت رسید، ترکیه به دنبال استراتژی امنیتی همکاری پیشگیرانه بود که با تغییر سیاست‌های ناتو هماهنگ بود. آوریل ۲۰۱۰ م. رئیس‌جمهور آمریکا، باراک اوباما، ضمن دیدار از ترکیه، اشاره به مدل شریک استراتژیکی کرد که شامل ابزار‌هایی برای ایجاد ثبات منطقه‌ای و تقویت ناتو در راستای چندجانبه گرایی بود. (۱) با این حال، به دنبال به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه و ترکیب نگاه به شرق و غرب و اتخاذ رویکرد ایدئولوژیک نسبت به مسائل منطقه‌ای، روابط آمریکا و ترکیه کاهش پیداکرده است. جاه‌طلبی‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه در خاورمیانه، واگرایی و تهدیداتی را در روابط آمریکا، ناتو و ترکیه به وجود آورده است. حوادث بهار عربی و جنگ داخلی سوریه مواردی بودند که سیاست‌های ترکیه را در منطقه تحت تاثیر قرارداد. جنگ، خاورمیانه را بی‌ثبات کرد و منجر به ایجاد و گسترش گروه‌های تروریستی از جمله جبهه النصره و داعش شد و سیل پناهندگان به سوی ترکیه، عراق و لبنان سرازیر شد. تمامی این عوامل ترکیه را منزوی کرده است. تفاوت اولویت‌های آمریکا و ترکیه در منطقه شکاف‌هایی را در روابط فیمابین به وجود آورده است. اولویت آمریکا در منطقه در ۲۰۱۴ م. پیرامون حمایت از کوبانی در نبرد با داعش به وضوح دیده می‌شد و در تضاد با اولویت ترکیه بود که خواهان نابودی رژیم بشار اسد بود و از همکاری آمریکا با کرد‌های سوریه ابراز نگرانی می‌کرد. (۲) ترکیه اصرار دارد که حزب اتحاد دموکراتیک کردی در سوریه روابط نزدیکی با حزب کارگران کردی (پ. ک. ک) در ترکیه دارد و از همکاری آمریکا با اتحاد دموکراتیک سوریه که بال نظامی آن در عراق اتحادیه میهنی کردستان است، انتقاد می‌کند. ۲۰۱۷ م. علی‌رغم رفراندم استقلال کردستان، ترکیه و آمریکا هر دو مخالفت کردند. ترکیه حامی فعالیت‌های ضدتروریستی علیه داعش بود. تمامی این موارد منجر شد ترکیه نقش حاشیه‌ای در حوادث سوریه و عراق داشته باشد و در انزوا قرار بگیرد.
در تداوم اینکه حوادث شکل‌گرفته در خاورمیانه ترکیه را به حاشیه رانده، سیاستمداران ترکیه به دنبال کاهش وابستگی به ناتو هستند و این مساله در راستای سیاست‌هایی ضدآمریکایی شکل‌گرفته است. ترکیه در گفتگو‌های استراتژیک میان روسیه و چین واردشده است؛ به‌گونه‌ای که مشاور ارشد امنیتی اردوغان اعلام کرده همکاری خارج از حوزه آتلانتیک در جریان است. این رویکرد، روابط اقتصادی ترکیه را از مسائل امنیتی خاورمیانه مجزا کرده است. (۳) در ضمن، پیچیدگی محرک‌های امنیتی و سیاسی خاورمیانه، به‌خصوص بعد از بهار عربی و جنگ داخلی سوریه بهای درگیری‌های ترکیه را افزایش داده است. هر چند که ترکیه عضویت ناتو را دارد، لیکن مخالفان و موافقان دیدگاه‌های متفاوتی در این خصوص دارند. مخالفان اذعان دارند که ترکیه سرکوبگر و غیرقابل‌اعتماد است و ارزش‌های هسته‌ای، ناتو، دمکراسی و حقوق بشر را نقض می‌کند. در مقابل، موافقان اذعان دارند که ناتو به نیروی نظامی ترکیه هنوز نیاز دارد. در ترکیه این نگرانی وجود دارد که ناتو از امنیت ترکیه در مرز‌های سوریه حمایت نکند. (۴)
آمریکا و ترکیه؛ چالش‌های همکاری استراتژیک
به لحاظ تاریخی، روابط ترکیه و آمریکا نقش مهمی را در روابط ترکیه و ناتو بازی می‌کند. عدم توافق سیاسی در حوادث اخیر میان دو کشور منبع عمده فشار در روابط دوجانبه است. ترکیه نگران حمایت آمریکا از حزب دموکراتیک کردی در ائتلاف علیه داعش است. اولویت ترکیه در نبرد با پ. ک. ک. (حزب کارگران کردی) است و نبرد با داعش در اولویت قرار ندارد. آمریکا نگران آزادی بیان و عملکرد رسانه‌ها در ترکیه است.
با وجود کودتای ارتش ترکیه در ۲۰۱۶ م. و امتناع آمریکا از اخراج فتح‌الله گولن و تنشی که به وجود آمد، ترکیه امیدوار هست که گفتگو‌های نظامی با آمریکا را در سطح بالایی حفظ کند. در حوادث اخیر سوریه، مقامات امنیتی و نظامی دولت دونالد ترامپ حزب دموکراتیک کردی سوریه را بر علیه گروه تروریستی داعش تجهیز نظامی کرده‌اند. این موضوع به تنهایی مسائل مرکزی را در روابط طرفین بدتر کرده است. مقامات آمریکایی به ترکیه تضمین داده‌اند که تجهیزات نظامی گسیل‌شده به منطقه کردنشین سوریه بر علیه نیرو‌های ترکیه در آینده به کار گرفته نمی‌شود. هر چند اردوغان بر این باور هست تجهیز نظامی حزب دموکراتیک کردی نقض معاهده نظامی ناتو می‌باشد. (۵) می ۲۰۱۷ م، به دنبال حمله مقامات امنیتی اردوغان به معترضین در خارج محل سفارتخانه ترکیه در واشنگتن دی سی، کنگره آمریکا قطعنامه‌ای در محکومیت مقامات ترکیه صادر کرد. به دنبال آن، دولت ترامپ فروش اسلحه و گلوله ساخت آمریکا را به مقامات امنیتی ترکیه ممنوع کرد. علی‌رغم چالش‌ها در روابط دوجانبه، آمریکا از پایگاه هوایی اینجیرلیک ترکیه برای نبرد علیه داعش استفاده کرد. ترکیه از این پایگاه برای چانه‌زنی سیاسی استفاده کرده است. بعد از بحران‌هایی که در صدور ویزا در روابط دو دولت به وجود آمد، برخی از کارشناسان آمریکایی از خروج بمب‌های هسته‌ای B-۶۱S از پایگاه هوایی اینجیرلیک ترکیه حمایت کردند. (۶)
ترکیه و روسیه؛ قطار غلتان روابط
ضمن اینکه روسیه دشمن تاریخی ترکیه در خلال سالیان گذشته بوده، به دنبال مشکلاتی که در روابط ترکیه با ناتو و آمریکا پیش آمد، ترکیه همکاری وسیعی با روسیه به‌عنوان آلترناتیو بالقوه داشته است. بعد از جنگ سرد و فروپاشی شوروی، روسیه اقدام به مدرن سازی صنعت نظامیش کرد. ترکیه نسبت به این اقدام روسیه رویکرد محتاطانه‌ای داشت.
دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه توافق ضمنی میان مسکو و آنکارا در خصوص تقسیم منافع اقتصادی و استراتژیک شکل گرفت. همکاری‌های وسیعی نیز در حوزه انرژی شکل گرفت که شامل ساخت خط لوله گاز ترکیه– روسیه بود و گاز روسیه را از ترکیه به اروپا انتقال می‌داد. رژیم‌های تمامیت‌خواه پوتین و اردوغان هر دو نسبت به محرک‌های سیاسی در دولت‌های غربی و خاورمیانه اتفاق‌نظر دارند. این ویژگی آن‌ها را به یکدیگر نزدیک‌تر کرده است. با توجه به محدودیت‌های ژئوپلیتیکی که ترکیه دارد، تلاش می‌کند با عضویت در شانگ‌های همکاری وسیعی با روسیه و چین داشته باشد و این مساله می‌تواند آلترناتیوی برای عضویت در اتحادیه اروپا باشد. (۷)
علی‌رغم نزدیکی روابط ترکیه و روسیه، چالش‌هایی وجود دارد که ترکیه را از بحران‌های موجود مصون نگه نمی‌دارد. جدایی‌طلبی روس تبار‌های شبه‌جزیره کریمه از جمله این بحران‌هاست. ترکیه در جنگ داخلی سوریه خواهان برکناری رژیم بشار اسد هست که با استراتژی استقرار تجهیزات نظامی روسیه و حمایت از رژیم بشار اسد در تضاد است. اولویت ترکیه مبارزه با گروه‌های تروریستی کردی هست و اولویت روسیه مبارزه با گروه‌های تروریستی و افراطی اسلام‌گرا و داعش می‌باشد. نوامبر ۲۰۱۵ زمانی که موشک su - ۲۴ روسیه در مرز ترکیه و سوریه توسط جنگنده‌های ترکیه منهدم شد، روابط رو به سردی گرایید. در مقابل، روسیه موشک‌های ضد هوایی S- ۴۰۰ را در پایگاه‌های هوایی سوریه مستقر کرد. همچنین، رژیم ویزای آزاد دوجانبه را برای مدتی به تعویق انداخت و واردات از ترکیه را ممنوع کرد. (۸) تحریم‌های اقتصادی روسیه صنعت توریسم را در سواحل اژه و مدیترانه مورد هدف قرارداد. ۲۰۱۶ م. تنش‌ها ادامه پیدا کرد، زمانی که ترکیه هواپیمای جاسوسی روسی را از انجام معاهده آسمان باز منع کرد. ترکیه بر این باور بود که روسیه فضای هوایی ترکیه را نقض کرده و به‌جای اینکه گروه تروریستی داعش را مورد هدف قرار دهد، به گروه‌های شورشی مستقر در حلب و دمشق حمله کرده است. (۹) روسیه ادعای ترکیه را انکار کرد و خانواده اردوغان را به انجام معاملات نفتی با گروه تروریستی داعش متهم کرد. همچنین، طرح حمله نظامی ترکیه و داعش را به شمال سوریه افشا کرد. در مقابل، وزرای خارجه ناتو توافق کردند که حضور هوایی و دریایی در مرز سوریه و ترکیه داشته باشند و سکو‌های نفتی خود را توسط کشتی‌های آلمانی و دانمارکی در سواحل مدیترانه شرقی مستقر کردند. (۱۰)
با وجود سردی روابط، ترکیه تلاش فراوان کرد روابطش با روسیه بهبود پیدا کند. ۲۰۱۷ م، وزیر دفاع ترکیه فیکری ایسیک اعلام کرد ترکیه و روسیه پیشرفت‌های بالقوه‌ای در سیستم دفاعی S-۴۰۰ داشته‌اند. ژانویه ۲۰۱۸ م، مقامات سیاسی روسیه و ترکیه اعلام کردند سیستم دفاعی S- ۴۰۰ یک معامله انجام‌شده است و در ۲۰۱۹ م. به کار گرفته می‌شود. (۱۱) سوالاتی هست از جمله اینکه آیا سیستم موشک دفاعی و هوایی روسیه از ترکیه در مقابل قدرت موشکی و هوایی روسیه دفاع خواهد کرد؟ آیا سیستم موشکی S- ۴۰۰ برای ترکیه عضو ناتو در آینده مساله ساز می‌گردد؟ آیا ترکیه می‌تواند از شبکه دفاع هوایی و توانایی‌های ماهواره‌ای ناتو بهره ببرد؟ رهبران ناتو سعی می‌کنند ترکیه را از خرید موشک‌های S- ۴۰۰ منصرف کنند (۱۲)، هر چند که ترکیه تضادی در خرید این موشک‌ها و انجام تعهداتش در ناتو نمی‌بیند. آمریکا تهدید کرده تحریم‌هایی را علیه ترکیه وضع خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
در قلب مثلث استراتژیک ناتو، ترکیه و روسیه مشکلی مرکزی وجود دارد. علی‌رغم همکاری‌های اخیر ترکیه و روسیه و وخامت عدم توافق با آمریکا و ناتو، آنکارا منافع امنیتی اساسی را در همکاری‌های اخیر خود به نسبت گذشته دارد. آمریکا و ناتو در مقابل ضمانت‌های امنیتی به ترکیه داده‌اند. ترکیه در یک نگاه انتقادی به اهداف امنیتی و سیاسی خود، درصدد اتخاذ بهترین گزینه هست. این کشور با تعهدات دوباره خود به ناتو به بهبود روابطش با آمریکا کمک خواهد کرد. نقش ترکیه و نفوذ آن در ناتو و خاورمیانه به حدی افزایش پیدا کرده که نمی‌تواند منجر به همکاری‌های نزدیکش با روسیه شود. البته، به این مفهوم نیست که ترکیه و روسیه در خصوص مسایل مهم امنیتی از جمله سوریه نباید با یکدیگر همکاری کنند. روسیه، ناتو و ترکیه هر سه طیف وسیعی از نگرانی‌هایی امنیتی را در خصوص آوارگان جنگ داخلی سوریه دارند. در مثلث استراتژیک ناتو، آمریکا و روسیه، رادیکالیزم اسلامی تهدید مشترک است. با وجود عقب‌نشینی داعش از سرزمین‌های اشغالی و تلاش‌های ناتو، آمریکا و ترکیه این گروه‌ها هنوز به‌طور کامل منهدم نشده‌اند. در قالب همکاری‌های سه‌جانبه روسیه، ناتو و آمریکا و ترکیه در بحران سوریه، ترامپ درصدد این هست که نگرانی‌های امنیتی ترکیه را مرتفع کند و نقش و اهمیت حضور ترکیه را در ناتو محکم‌تر کند.
ناتو و ترکیه؛ سیر تغییر نگاه
حضور ترکیه در ناتو از ۱۹۴۸ م. مورد سؤال قرارگرفته بود یعنی همان زمانی که مقامات رسمی ترکیه گفتند: تمایل همتایان آمریکایی ترکیه در الحاق این کشور به ناتو هست. در طول جنگ سرد، آسیب‌پذیری ترکیه از سوی شوروی و اصرار ترکیه به گرفتن ضمانت امنیتی رسمی از آمریکا، فرصتی را ایجاد کرد که مقامات آمریکایی ارزش حضور ترکیه در ناتو را مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. در آن زمان، سیاست خارجی ترکیه در طول درگیری‌های خاورمیانه، اولویت عضویت در ناتو بود. ترکیه با عضویتش به دنبال کاهش خطرات امنیتی و حفظ روابط دوستانه و محتاطانه با همسایگانش بود. علی‌رغم الحاق رسمی ترکیه به ناتو در ۱۹۵۲ م، مقامات ترکیه اطمینانی به ضمانت‌های امنیتی آمریکا و ناتو و آرایش نظامی و توافقات نظامی عینی آن نداشتند. بعد از فروپاشی شوروی، ترکیه به دنبال ارتقای منافع استراتژیک خود خارج از ناتو بود.
در ادامه، زمانی که حزب عدالت و توسعه در ۲۰۰۲ م. به قدرت رسید، ترکیه به دنبال استراتژی امنیتی همکاری پیشگیرانه بود که با تغییر سیاست‌های ناتو هماهنگ بود. آوریل ۲۰۱۰ م. رئیس‌جمهور آمریکا، باراک اوباما، ضمن دیدار از ترکیه، اشاره به مدل شریک استراتژیکی کرد که شامل ابزار‌هایی برای ایجاد ثبات منطقه‌ای و تقویت ناتو در راستای چندجانبه گرایی بود. (۱) با این حال، به دنبال به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه و ترکیب نگاه به شرق و غرب و اتخاذ رویکرد ایدئولوژیک نسبت به مسائل منطقه‌ای، روابط آمریکا و ترکیه کاهش پیداکرده است. جاه‌طلبی‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه در خاورمیانه، واگرایی و تهدیداتی را در روابط آمریکا، ناتو و ترکیه به وجود آورده است. حوادث بهار عربی و جنگ داخلی سوریه مواردی بودند که سیاست‌های ترکیه را در منطقه تحت تاثیر قرارداد. جنگ، خاورمیانه را بی‌ثبات کرد و منجر به ایجاد و گسترش گروه‌های تروریستی از جمله جبهه النصره و داعش شد و سیل پناهندگان به سوی ترکیه، عراق و لبنان سرازیر شد. تمامی این عوامل ترکیه را منزوی کرده است. تفاوت اولویت‌های آمریکا و ترکیه در منطقه شکاف‌هایی را در روابط فیمابین به وجود آورده است. اولویت آمریکا در منطقه در ۲۰۱۴ م. پیرامون حمایت از کوبانی در نبرد با داعش به وضوح دیده می‌شد و در تضاد با اولویت ترکیه بود که خواهان نابودی رژیم بشار اسد بود و از همکاری آمریکا با کرد‌های سوریه ابراز نگرانی می‌کرد. (۲) ترکیه اصرار دارد که حزب اتحاد دموکراتیک کردی در سوریه روابط نزدیکی با حزب کارگران کردی (پ. ک. ک) در ترکیه دارد و از همکاری آمریکا با اتحاد دموکراتیک سوریه که بال نظامی آن در عراق اتحادیه میهنی کردستان است، انتقاد می‌کند. ۲۰۱۷ م. علی‌رغم رفراندم استقلال کردستان، ترکیه و آمریکا هر دو مخالفت کردند. ترکیه حامی فعالیت‌های ضدتروریستی علیه داعش بود. تمامی این موارد منجر شد ترکیه نقش حاشیه‌ای در حوادث سوریه و عراق داشته باشد و در انزوا قرار بگیرد.
در تداوم اینکه حوادث شکل‌گرفته در خاورمیانه ترکیه را به حاشیه رانده، سیاستمداران ترکیه به دنبال کاهش وابستگی به ناتو هستند و این مساله در راستای سیاست‌هایی ضدآمریکایی شکل‌گرفته است. ترکیه در گفتگو‌های استراتژیک میان روسیه و چین واردشده است؛ به‌گونه‌ای که مشاور ارشد امنیتی اردوغان اعلام کرده همکاری خارج از حوزه آتلانتیک در جریان است. این رویکرد، روابط اقتصادی ترکیه را از مسائل امنیتی خاورمیانه مجزا کرده است. (۳) در ضمن، پیچیدگی محرک‌های امنیتی و سیاسی خاورمیانه، به‌خصوص بعد از بهار عربی و جنگ داخلی سوریه بهای درگیری‌های ترکیه را افزایش داده است. هر چند که ترکیه عضویت ناتو را دارد، لیکن مخالفان و موافقان دیدگاه‌های متفاوتی در این خصوص دارند. مخالفان اذعان دارند که ترکیه سرکوبگر و غیرقابل‌اعتماد است و ارزش‌های هسته‌ای، ناتو، دمکراسی و حقوق بشر را نقض می‌کند. در مقابل، موافقان اذعان دارند که ناتو به نیروی نظامی ترکیه هنوز نیاز دارد. در ترکیه این نگرانی وجود دارد که ناتو از امنیت ترکیه در مرز‌های سوریه حمایت نکند. (۴)
آمریکا و ترکیه؛ چالش‌های همکاری استراتژیک
به لحاظ تاریخی، روابط ترکیه و آمریکا نقش مهمی را در روابط ترکیه و ناتو بازی می‌کند. عدم توافق سیاسی در حوادث اخیر میان دو کشور منبع عمده فشار در روابط دوجانبه است. ترکیه نگران حمایت آمریکا از حزب دموکراتیک کردی در ائتلاف علیه داعش است. اولویت ترکیه در نبرد با پ. ک. ک. (حزب کارگران کردی) است و نبرد با داعش در اولویت قرار ندارد. آمریکا نگران آزادی بیان و عملکرد رسانه‌ها در ترکیه است.
با وجود کودتای ارتش ترکیه در ۲۰۱۶ م. و امتناع آمریکا از اخراج فتح‌الله گولن و تنشی که به وجود آمد، ترکیه امیدوار هست که گفتگو‌های نظامی با آمریکا را در سطح بالایی حفظ کند. در حوادث اخیر سوریه، مقامات امنیتی و نظامی دولت دونالد ترامپ حزب دموکراتیک کردی سوریه را بر علیه گروه تروریستی داعش تجهیز نظامی کرده‌اند. این موضوع به تنهایی مسائل مرکزی را در روابط طرفین بدتر کرده است. مقامات آمریکایی به ترکیه تضمین داده‌اند که تجهیزات نظامی گسیل‌شده به منطقه کردنشین سوریه بر علیه نیرو‌های ترکیه در آینده به کار گرفته نمی‌شود. هر چند اردوغان بر این باور هست تجهیز نظامی حزب دموکراتیک کردی نقض معاهده نظامی ناتو می‌باشد. (۵) می ۲۰۱۷ م، به دنبال حمله مقامات امنیتی اردوغان به معترضین در خارج محل سفارتخانه ترکیه در واشنگتن دی سی، کنگره آمریکا قطعنامه‌ای در محکومیت مقامات ترکیه صادر کرد. به دنبال آن، دولت ترامپ فروش اسلحه و گلوله ساخت آمریکا را به مقامات امنیتی ترکیه ممنوع کرد. علی‌رغم چالش‌ها در روابط دوجانبه، آمریکا از پایگاه هوایی اینجیرلیک ترکیه برای نبرد علیه داعش استفاده کرد. ترکیه از این پایگاه برای چانه‌زنی سیاسی استفاده کرده است. بعد از بحران‌هایی که در صدور ویزا در روابط دو دولت به وجود آمد، برخی از کارشناسان آمریکایی از خروج بمب‌های هسته‌ای B-۶۱S از پایگاه هوایی اینجیرلیک ترکیه حمایت کردند. (۶)
ترکیه و روسیه؛ قطار غلتان روابط
ضمن اینکه روسیه دشمن تاریخی ترکیه در خلال سالیان گذشته بوده، به دنبال مشکلاتی که در روابط ترکیه با ناتو و آمریکا پیش آمد، ترکیه همکاری وسیعی با روسیه به‌عنوان آلترناتیو بالقوه داشته است. بعد از جنگ سرد و فروپاشی شوروی، روسیه اقدام به مدرن سازی صنعت نظامیش کرد. ترکیه نسبت به این اقدام روسیه رویکرد محتاطانه‌ای داشت.
دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه توافق ضمنی میان مسکو و آنکارا در خصوص تقسیم منافع اقتصادی و استراتژیک شکل گرفت. همکاری‌های وسیعی نیز در حوزه انرژی شکل گرفت که شامل ساخت خط لوله گاز ترکیه– روسیه بود و گاز روسیه را از ترکیه به اروپا انتقال می‌داد. رژیم‌های تمامیت‌خواه پوتین و اردوغان هر دو نسبت به محرک‌های سیاسی در دولت‌های غربی و خاورمیانه اتفاق‌نظر دارند. این ویژگی آن‌ها را به یکدیگر نزدیک‌تر کرده است. با توجه به محدودیت‌های ژئوپلیتیکی که ترکیه دارد، تلاش می‌کند با عضویت در شانگ‌های همکاری وسیعی با روسیه و چین داشته باشد و این مساله می‌تواند آلترناتیوی برای عضویت در اتحادیه اروپا باشد. (۷)
علی‌رغم نزدیکی روابط ترکیه و روسیه، چالش‌هایی وجود دارد که ترکیه را از بحران‌های موجود مصون نگه نمی‌دارد. جدایی‌طلبی روس تبار‌های شبه‌جزیره کریمه از جمله این بحران‌هاست. ترکیه در جنگ داخلی سوریه خواهان برکناری رژیم بشار اسد هست که با استراتژی استقرار تجهیزات نظامی روسیه و حمایت از رژیم بشار اسد در تضاد است. اولویت ترکیه مبارزه با گروه‌های تروریستی کردی هست و اولویت روسیه مبارزه با گروه‌های تروریستی و افراطی اسلام‌گرا و داعش می‌باشد. نوامبر ۲۰۱۵ زمانی که موشک su - ۲۴ روسیه در مرز ترکیه و سوریه توسط جنگنده‌های ترکیه منهدم شد، روابط رو به سردی گرایید. در مقابل، روسیه موشک‌های ضد هوایی S- ۴۰۰ را در پایگاه‌های هوایی سوریه مستقر کرد. همچنین، رژیم ویزای آزاد دوجانبه را برای مدتی به تعویق انداخت و واردات از ترکیه را ممنوع کرد. (۸) تحریم‌های اقتصادی روسیه صنعت توریسم را در سواحل اژه و مدیترانه مورد هدف قرارداد. ۲۰۱۶ م. تنش‌ها ادامه پیدا کرد، زمانی که ترکیه هواپیمای جاسوسی روسی را از انجام معاهده آسمان باز منع کرد. ترکیه بر این باور بود که روسیه فضای هوایی ترکیه را نقض کرده و به‌جای اینکه گروه تروریستی داعش را مورد هدف قرار دهد، به گروه‌های شورشی مستقر در حلب و دمشق حمله کرده است. (۹) روسیه ادعای ترکیه را انکار کرد و خانواده اردوغان را به انجام معاملات نفتی با گروه تروریستی داعش متهم کرد. همچنین، طرح حمله نظامی ترکیه و داعش را به شمال سوریه افشا کرد. در مقابل، وزرای خارجه ناتو توافق کردند که حضور هوایی و دریایی در مرز سوریه و ترکیه داشته باشند و سکو‌های نفتی خود را توسط کشتی‌های آلمانی و دانمارکی در سواحل مدیترانه شرقی مستقر کردند. (۱۰)
با وجود سردی روابط، ترکیه تلاش فراوان کرد روابطش با روسیه بهبود پیدا کند. ۲۰۱۷ م، وزیر دفاع ترکیه فیکری ایسیک اعلام کرد ترکیه و روسیه پیشرفت‌های بالقوه‌ای در سیستم دفاعی S-۴۰۰ داشته‌اند. ژانویه ۲۰۱۸ م، مقامات سیاسی روسیه و ترکیه اعلام کردند سیستم دفاعی S- ۴۰۰ یک معامله انجام‌شده است و در ۲۰۱۹ م. به کار گرفته می‌شود. (۱۱) سوالاتی هست از جمله اینکه آیا سیستم موشک دفاعی و هوایی روسیه از ترکیه در مقابل قدرت موشکی و هوایی روسیه دفاع خواهد کرد؟ آیا سیستم موشکی S- ۴۰۰ برای ترکیه عضو ناتو در آینده مساله ساز می‌گردد؟ آیا ترکیه می‌تواند از شبکه دفاع هوایی و توانایی‌های ماهواره‌ای ناتو بهره ببرد؟ رهبران ناتو سعی می‌کنند ترکیه را از خرید موشک‌های S- ۴۰۰ منصرف کنند (۱۲)، هر چند که ترکیه تضادی در خرید این موشک‌ها و انجام تعهداتش در ناتو نمی‌بیند. آمریکا تهدید کرده تحریم‌هایی را علیه ترکیه وضع خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
در قلب مثلث استراتژیک ناتو، ترکیه و روسیه مشکلی مرکزی وجود دارد. علی‌رغم همکاری‌های اخیر ترکیه و روسیه و وخامت عدم توافق با آمریکا و ناتو، آنکارا منافع امنیتی اساسی را در همکاری‌های اخیر خود به نسبت گذشته دارد. آمریکا و ناتو در مقابل ضمانت‌های امنیتی به ترکیه داده‌اند. ترکیه در یک نگاه انتقادی به اهداف امنیتی و سیاسی خود، درصدد اتخاذ بهترین گزینه هست. این کشور با تعهدات دوباره خود به ناتو به بهبود روابطش با آمریکا کمک خواهد کرد. نقش ترکیه و نفوذ آن در ناتو و خاورمیانه به حدی افزایش پیدا کرده که نمی‌تواند منجر به همکاری‌های نزدیکش با روسیه شود. البته، به این مفهوم نیست که ترکیه و روسیه در خصوص مسایل مهم امنیتی از جمله سوریه نباید با یکدیگر همکاری کنند. روسیه، ناتو و ترکیه هر سه طیف وسیعی از نگرانی‌هایی امنیتی را در خصوص آوارگان جنگ داخلی سوریه دارند. در مثلث استراتژیک ناتو، آمریکا و روسیه، رادیکالیزم اسلامی تهدید مشترک است. با وجود عقب‌نشینی داعش از سرزمین‌های اشغالی و تلاش‌های ناتو، آمریکا و ترکیه این گروه‌ها هنوز به‌طور کامل منهدم نشده‌اند. در قالب همکاری‌های سه‌جانبه روسیه، ناتو و آمریکا و ترکیه در بحران سوریه، ترامپ درصدد این هست که نگرانی‌های امنیتی ترکیه را مرتفع کند و نقش و اهمیت حضور ترکیه را در ناتو محکم‌تر کند.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *