تهدید ظریف افغانستان به «اقدام متقابل»؛ حقابه‌ها تامین شود
اما حدود ۱۸ سال است زندگی مردم سیستان به سبب کنترل آب هیرمند از سوی افغانستان با مشکل و مخاطره مواجه شده و منطقه سیستان به صورت پیوسته با بحران خشکسالی مواجه است. هنوز یک اقدام ریشه‌ای نیز برای حل معضل کم آبی و غلبه بر بحران خشکسالی در این منطقه صورت نگرفته است. البته هر انسان منصفی شهادت می‌دهد که نظام مقدس جمهوری اسلامی طی سال‌های اخیر اقدامات فنی و عمرانی و علمی زیادی برای مردم منطقه سیستان انجام داده، اما هنوز برای رفع مشکل کم آبی و تعیین تکلیف آب رودخانه هیرمند، اقدامی جدی به عمل نیامده است.
هجدهمین سالِ خشکسالی سیستان
باقر کُرد معاون عمرانی استانداری سیستان وبلوچستان به خبرنگار گروه سیاسی گفت که «امسال هجدهمین سالی است که استان سیستان و بلوچستان خشکسالی را تجربه می‌کند ؛ همچنین امسال میزان متوسط بارش در استان سیستان و بلوچستان ۱۸ میلی متر بوده است.
کُرد در گفت‌وگو با میزان با بیان اینکه در استان سیستان و بلوچستان با کمبود آب زیرزمینی مواجه هستیم، تاکید کرد: امیدواریم باران ببارد و امکان تامین آب استان در تابستان فراهم شود. استان سیستان و بلوچستان همسایه دریاست و اگر خشکسالی به همین شکل ادامه پیدا کند و آب‌های کف از زیرزمین پایین‌تر برود صددرصد انتقال آب از سطح دریا را آغاز خواهیم کرد.
قرارداد سال ۱۳۵۱
اما تنها قراردادی که در رابطه با تعیین تکلیف آب رودخانه هیرمند با طرف افغانستانی منعقد شده به سال ۱۳۵۱ بازمی‌گردد که در پی بروز یک خشکسالی ۶ ماهه قراردادی میان دولت وقت کابل و رژیم طاغوت منعقد شد که البته آن قرارداد چندان منطقی نبود و به موجب آن، ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب نصیب ایران می‌شد که به هیچ وجه میزان آب مورد نیاز استان سیستان و بلوچستان را تامین نمی‌کرد.
حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی و استاندار پیشین سیستان و بلوچستان در همین رابطه به خبرنگار گروه سیاسی ، گفت: این قرارداد در سال ۱۳۵۱ منعقد شده است و در پی آن افغانستان باید سالیانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب طی هر شرایطی آب به ایران بدهد. اما متأسفانه افغانستان در دو دهه اخیر درباره حقابه ایران به وظیفه خود عمل نکرده است و تنها خروش یک الی دو سیل در سال را به حساب ما می‌گذارد و آن هم به این دلیل است که نمی‌تواند این سیل‌ها را کنترل کند. از اینرو ۸۰ درصد رودخانه در طول سال خشک است.
دهمرده این را هم به خبرنگار ما گفت که امسال بر خلاف سال‌های گذشته سیلی هم به وقوع نپیوست که دنباله آن به سمت سرزمین سیستان سرازیر شود و نتیجتا افغان‌ها تنها ۲ درصد از کل سال زراعی را اقدام به رهاسازی آب کردند.
اما پس از قرارداد سال ۱۳۵۱، هیچگونه قراردای که متضمن حتی یک متر مکعب آب باشد نه پیرامون رودخانه هیرمند و نه درباره دریاچه هامون میان ایران و افغانستان منعقد نشد.
سیستان؛ خشکسالی
اقتصاد و معیشت مردم منطقه سیستان از سالیان دور مبتنی بر کشاورزی و دام‌پروری بوده است، از اینرو وقتی خشکسالی پیش می‌آید و یا آب رودخانه هیرمند به ایران سرازیر نمی‌شود. طی ۱۵ سال گذشته همواره رودخانه هیرمند خشک بوده است؛ بنابراین گله مردم منطقه سیستان طبیعی است چرا که کشاورزی و دام پروری آن‌ها به سبب فقدان آب راکد شده است. از سویی دیگر، صنعت و تجارتی هم در منطقه وجود ندارد که سبب اشتغالزایی و کسب درآمد مردم سیستان شود.
موضوع حقابه سیستان باز هم ظریف را به بهارستان کشاند
اما مشکلات مرتبط با تامین حقابه سیستان از رودخانه هیرمند و انحصار افغانستان در این زمینه، در سال‌های اخیر چندبار محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه را به مجلس کشانده است. آخرین بار یکشنبه هفته گذشته بود که رئیس دستگاه دیپلماسی برای پاسخ به سوال حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم سیستان به بهارستان خواسته شد تا بگوید که دستگاه تحت تکفلش «چرا تاکنون در رابطه با حقابه ایران از رودخانه هیرمند از افغانستان اقدام جدی و لازم به عمل نیاورده است؟»
دهمرده نماینده مردم زابل، زهک، هیرمند، هامون و نیم روز(سیستان) در مجلس شورای اسلامی در توضیح سوالش از وزیر امور خارجه، اظهار داشت: عمده فعالیت اقتصادی و معیشتی مردم سیستان به غلط بر مبنای فعالیت کشاورزی قرار گرفته است که این امر منجر به وابستگی صد درصدی به منابع آبی رودخانه هیرمند شده است و در نهایت استمرار آن طی دو دهه سبب خشکسالی و قرار گرفتن معیشت مردم منطقه در شرایط بسیار سخت و بحرانی شده است.
نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مردم سیستان در یک سال گذشته نه تنها محصولی برداشته نداشته‌اند بلکه بذر، دام و دار و ندار خود را دفن کرده اند، اضافه کرد: به عبارت دیگر همه چیز سوخته و بر باد رفته است و مردم در حیرانی مطلق منتظر حمایت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران هستند.
سدسازی انحرافی افغان‌ها بر بستر هیرمند
وی ادامه داد: مصر براساس رودخانه نیل و سیستان براساس رودخانه هیرمند شکل گرفته و انبار غله نیز بوده است. اما در یکصد سال گذشته افغانان با ایجاد سد‌های مخزنی و انحرافی از روی رودخانه هیرمند میزان آب جاری به سمت سیستان را کاهش داده‌اند.
دهمرده در ادامه جلسه طرح از سوال از ظریف با بیان اینکه نفوذ قدرت‌های خارجی در افغانستان سبب شده قرارداد تقسیم آب هیرمند به ضرر ایران تمام شود، افزود: به عنوان مثال قرارداد تقسیم آب هیرمند در سال ۱۳۵۱ در حدود ۲۶ مترمکعب در ثانیه به معنای ۸۲۰ میلیون مترمکعب بوده که به هیچ وجه میزان آب مورد نیاز استان سیستان و بلوچستان را تامین نمی‌کرد.
دهمرده همچنین در صحن مجلس خطاب به محمدجواد ظریف، با یادآوری پیام امام خمینی (ره) در دهه ۵۰ گفت: اگر به یاد داشته باشید در خشکسالی دهه ۵۰ امام(ره) به شاه پیام داد که آنقدر ولخرجی نکند و به داد مردم سیستان برسد. حاصل این تشر امام اقداماتی بود که رژیم گذشته در سیستان و بلوچستان انجام داد. حالا نیز مقام معظم رهبری منطقه سیستان را تنگه احد نامگذاری کرده‌اند، اما اکنون قریب ۲ سال است پیوسته با وجود نطق، مکاتبه، جلسه و صبحانه کاری، هنوز برای آب مردم سیستان اقدامی نشده است.
تکلیف قانونی دولت برای دریافت حقابه ایران از رودخانه هیرمند
دهمرده با بیان اینکه خوشبختانه در دو بخش برنامه ششم توسعه و بودجه سال ۹۶ قوانینی در این خصوص آمده است، توضیح داد: در بودجه سال ۹۶ دولت مکلف است جهت تصویب، استمرار، جهت دریافت حقابه ایران از رودخانه هیرمند اقدام سیاسی، اقتصادی و عمرانی در چارچوب قوانین مصوب به عمل بیاورد، اما از آقای ظریف باید پرسید شما در این خصوص چه کرده اید؟ حقیقتاً حاصل دیپلماسی شما برای مردم سیستان، یک مترمکعب ثمر نداشته است.
اقدام متقابل
پس از این سخنان دهمرده نماینده مردم سیستان، ظریف در جایگاه قرار گرفت و با اشاره به تدابیر و اقدامات وزارت امور خارجه برای حل معضل تامین حقابه سیستان از هیرمند در مواجهه با افغانستان، اظهار کرد: در حوزه آب هریررود و هیرمند که معضل دوم بین روابط ایران و افغانستان (پس از ورود غیرقانونی اتباع افغانستانی به ایران) است پیگیری‌هایی صورت گرفته که تمام این موضوعات در ۵ کمیته در چارچوب یک بسته و قرارداد جامع با افغانستان پیگیری می‌شود.
ظریف با بیان اینکه ۵ کمیته «آب»، «امنیت»، «مرزها»، «آموزش» و «روابط اقتصادی» در حال بررسی موضوعات بین دو کشور ایران و افغانستان هستند، افزود: نتایج این ۵ کمیته در قالب یک قرارداد جامع امضا می‌شود که با امضای این قرارداد روابط ایران و افغانستان در سطح بی‌نظیری قرار می‌گیرد.
آنطور که خانه ملت گزارش داده است، ظریف با تاکید بر اینکه از ۵ کمیته مذکور تاکنون ۳ کمیته به نتیجه رسیده است، یادآور شد: یکی از کمیته‌هایی که در آن به جمع بندی رسیده ایم، کمیته آب بوده که این کمیته به ریاست آقای عراقچی تشکیل شده و منتظر نتایج دو کمیته دیگر هستیم.
این عضو کابینه دولت دوازدهم با بیان اینکه طرف افغان در حوزه هیرمند تعهد کرده که حق السهم ایران رعایت شود، افزود: در حوزه هامون نیز افغانستان تعهد کرده که آب هامون تامین شود. همچنین در حوزه هریررود برای نخستین بار تفاهماتی صورت گرفته و در حال حاضر به سمت رژیم حقوقی برای هریررود حرکت می‌کنیم.
وی با اشاره به اینکه دو یادداشت اعتراض برای کشور افغانستان درخصوص حقابه هیرمند در اسفند و فروردین ماه براساس توافقات سال ۵۱ ارسال شده است، ادامه داد: سفیر افغانستان در این راستا به وزارت امور خارجه دعوت و مواضع جمهوری اسلامی ایران در این باره به وی اعلام شده است.
وزیر امور خارجه با بیان اینکه یک مسیر دیگر برای حقابه هامون می‌توان در نظر گرفت که این مسیر عمل متقابل است، اظهار داشت: در این راستا می‌توان سختگیری‌هایی در برخی حوزه‌ها در ارتباط با کشور افغانستان داشت، البته روابط ایران و افغانستان همواره برادرانه و دوستانه بوده است.
ظریف تصریح کرد: از دولت افغانستان خواسته می‌شود که حقابه این رود‌ها تامین شود تا ایران و نیاز‌های قانون جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گیرد تا اقدام متقابلی صورت نگیرد.
پس از این توضیحات، دهمرده نماینده سوال‌کننده مجددا پشت تریبون قرار گرفت و خطاب به محمدجواد ظریف، گفت که «شما فرمودید در رابطه با افغانستان ۵ کمیته از جمله کمیته آب تشکیل داده‌اید، اما چرا تاکنون حرکت جدی و ملموسی بروز نکرده است. برای برون رفت از این وضعیت اسفبار و جلوگیری از اشتغال غلط بر مبنای کشاورزی مردم نکاتی را مطرح می‌کنم تا حداقل در تاریخ ثبت شود. جلوگیری از تبخیر و رسوب گذاری آب، ایجاد کارخانه‌های ریز و درشت و حمل و نقل مناسب و تکمیل بزرگراه، تکمیل نیروگاه بادی منطقه و انتقال هر چه سریعتر گاز از زاهدان به زابل با قطر ۳۶ اینچ و... ضروری است.
دهمرده در ادامه مرز سیستان را یک فرصت دانست و افزود: باید زیرساخت‌ها را برای رونق این مرز فراهم کرد، چرا که تنها مرزی است که فرصت ۸۰ درصد صادرات در آن وجود دارد، لذا باید آن را فعال کرد. منطقه آزاد سیستان می‌تواند فرصت استثنایی باشد، همچنین با توجه به فرصت مناسب سیستان در حوزه گردشگری باید این حوزه را نیز جدی گرفت.
نماینده سیستان از توضیحات ظریف قانع شد اما...
جلسه روز یکشنبه شانزدهم اردیبهشت ماه مجلس نیز در شرایطی به پایان رسید که حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم سیستان اعلام کرد از پاسخ‌های محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در باب اقدامات صورت گرفته یا در دستور کار برای حل معضل تامین حقابه سیستان از هیرمند، قانع شده است. اما این پایان ماجرا نبود؛ فردای آنروز نیز موضوع حقابه سیستان و کمیته آب ایران و افغانستان به نشست بهرام قاسمی سخنگوی وزیر امور خارجه راه یافت.
اختلاف، نه؛ تفاوت دیدگاه داریم!
قاسمی در جریان نشست خبری روز دوشنبه ۱۷ اردیبهشت خود در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی بر اینکه سال گذشته ایران و افغانستان برای تدوین سند راهبردی دو کشور در طی شش ماه پنج کمیته تشکیل دادند، ولی تاکنون این سند نهایی نشده است و آیا اختلافاتی بین این کمیته‌ها وجود داشته که نتوانسته اند اقدام به تدوین سند مذکور کنند؟ تصریح کرد: من از کلمه اختلاف استفاده نمی‌کنم و از تفاوت نظر و دیدگاه‌ها صحبت می‌کنم. همان‌طور که شما اشاره کردید در سفر سال گذشته وزیر امور خارجه به کابل پنج کمیته بین مقامات دو کشور شکل گرفت و این کمیته‌ها تاکنون در مقاطع مختلف در تهران و کابل نشست‌هایی داشتند و نتایج این کمیته‌های پنج‌گانه قرار است مقدمه‌ای برای رسیدن به سند جامع همکاری‌های فیمابین ایران و افغانستان باشد. در همین چارچوب قطعا همه کمیته‌ها باید به تفاهم لازم برسند تا ما بتوانیم به موضوع تدوین سند جامع بپردازیم.
ضعف دولت در مطالبه حقابه مردم سیستان از هیرمند
حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی که بنا بر وظیفه ذاتی خود پیگیری‌هایی را در خصوص تامین حقابه سیستان از رودخانه هیرمند داشته است و هفته گذشته با طرح سوال خود ظریف را به بهارستان کشاند، به خبرنگار گروه سیاسی می‌گوید: اگر چه افغانستان کشوری مسلمان و در همسایگی ما قرار دارد، اما این دلیل نمی‌شود که دولت جمهوری اسلامی ایران حقابه مردم خود در سیستان را مطالبه نکند.
وی تأکید کرد: دولت ایران تاکنون درباره حقابه ایران از افغانستان به‌طور ضعیفی برخورد کرده است.
مهاجرت و حاشیه‌نشینی، سرنوشت تلخ مردم سیستان
دهمرده با اشاره به شدت گرفتن موج مهاجرت از منطقه سیستان به سبب مشکلات ناشی از بحران آب، گفت: نباید اوضاع به نحوی پیش رود که سرانجام مردم سیستان و بلوچستان از منطقه خود کوچ کنند و حاشیه‌نشین شوند.
این نماینده مجلس پیش‌تر به خبرنگار گروه سیاسی گفته بود که «در سه سال اخیر حدود ۲۵ درصد مردم سیستان مهاجرت کرده و به حاشیه نشینی در دیگر شهر‌ها روی آورده‌اند. این مهاجرت مردم سیستان به شهر‌های دیگر که به دلایل مرتبط با کم آبی و مشکلات اقتصادی است، هم برای مناطق مهاجرپذیر مشکل‌آفرین است و هم برای خود مردم سیستان که بسیار شریف و باعزت هستند، دردسرساز است».
ریزگرد‌های عجیب و غریب، یکی از نتایج خشکسالی
دهمرده که درکارنامه کاری خود سابقه ریاست دانشگاه سیستان و بلوچستان را نیز دارد به خبرنگار میزان می‌گوید «دریاچه هامون و باد‌های ۱۲۰ روزه منطقه سیستان در زمانی یک فرصت برای حصول توسعه و رفاه بودند، اما امروز به سبب غفلت و عدم برنامه ریزی به تهدید تبدیل شده‌اند. همچنین به سبب خشکسالی، نصیب مردم از باد‌های ۱۲۰ روزه‌ای که در منطقه سیستان می‌وزد، ریزگرد‌های عجیب و غریبی است که ۱۰۰ برابر حدمجاز می‌باشد و زابل را به آلوده‌ترین شهر جهان تبدیل کرده است».
دولت در رابطه با قوانین تصویب شده پیرامون حقابه سیستان چه کار کرده است؟
این نماینده مجلس در گفت‌وگو با میزان با بیان اینکه درباره رودخانه هیرمند در قالب برنامه ششم توسعه و بودجه ۹۶ دو قانون وجود دارد تأکید کرد: دولت موظف است قوانین مدنظر در این بخش را اجرایی کند. سوال ما این است که دولت آقای روحانی در رابطه با قوانین تصویب شده چه کار کرده است؟ آیا دولت وظیفه اجرای قانون را دارد و یا خیر؟
نماینده مردم سیستان در گفت و گو با میزان به تاکیدات و دغدغه مقام معظم رهبری در خصوص تامین حقابه سیستان از هیرمند نیز اشاره کرد و گفت: «مقام معظم رهبری در دیدار‌هایی که هیئت‌های عالی رتبه کشور افغانستان با ایشان داشتند، مطالبی را پیرامون اهمیت رودخانه هیرمند ایراد فرمودند».