پیامد‌های حقوقی خروج یک جانبه آمریکا از برجام/ از بیاعتمادی بین‌المللی تا بیاعتباری حقوقی به تعهدات جهانی
سرانجام آمریکا شب گذشته با پشت پازدن به یک قرارداد بین المللی از برجام خارج شد، البته ایالات متحده امریکا پیش از این هم مصادیق متعددی را مبنی بر نقض عهد نشان داده است، اما با عهدشکنی این دولت در برابر یک قرارداد بین‌المللی، اصطلاحا آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت و ادعای ۴۰ ساله ایران مبنی بر بی اعتمادی به آمریکا، یک شبه به صورت کاملا ملموستری به جهانیان اثبات شد.
از نگاه حقوق بین‌الملل برجام یک وفاق و قرارداد بین‌المللی است و فارغ از اینکه بخواهیم آن را در قامت یک معاهده بین‌المللی تلقی کنیم یا خیر، به هرحال این توافق نتیجه مذاکرات بین‌المللی طولانی‌مدت بوده است و بدون شک به لحاظ حقوقی آمریکا باید بهای گزافی برای این اقدام خودسرانه بپردازد.
امیرساعد وکیل، حقوقدان بین‌الملل با اشاره به خروج یک جانبه ایالات متحده آمریکا از برجام گفت: امریکا به‌عنوان عضو جامعه بین‌الملل و سازمان ملل به‌صورت خودسرانه از ترتیبات حاکم بر نظام ملل متحد خارج شد؛ این در حالی است که از نگاه حقوق سازما‌ن‌های بین‌المللی برجام به قطعنامه شورای امنیت تبدیل شده است.
وی ادامه داد: برجام یک رژیم حقوقی بین‌المللی ایجاد کرد که مبنای اصلی آن بر حسن نیت و احترام متقابل به طرفین استوار است که این مهم با خروج دولت ترامپ کاملاً در عمل نقض شده است البته ایالات متحده امریکا پیش از این هم مصادیق متعددی را مبنی بر نقض مفاد برجام نشان داده است، به عنوان مثال در بند ۲۶ امریکا متعهد شده است که نهایت تلاش خود را برای دوام برجام و پیشگیری از هرگونه اختلالی در تمتع ایران از مزایای لغو تحریم‌ها به خرج دهد.
این حقوقدان افزود: همچنین در بند ۲۹ امریکا متعهد شده است از هرگونه تأثیر منفی در عادی‌ُسازی روابط تجاری و اقتصادی ایران خودداری کند این در حالی است که تصمیم اخیر ایالات متحده امریکا صرفاً‌یک بعد از اقدامات خلاف حقوق بین‌الملل است.
وی تصریح کرد: حتی اگر ما بخواهیم به اصول حاکم بر حقوق معاهدات بین‌المللی هم اشاره کنیم ماده ۵۶ کنوانسیون وین در زمینه حقوق معاهدات تصریح می‌کند که چنانچه در معاهده و توافق بین‌المللی تصریحی بر خروج از آن نباشد، قرینه‌ای است بر اینکه طرفین جز با رضایت حق خروج از آن را ندارند و ماهیت سند هم تعیین‌کننده است که آیا در این سند و درتوافقات بین‌المللی یک کشور می‌تواند به‌طور یکجانبه از آن خارج شود؟
این حقوقدان بین الملل گفت: ایالات متحده هرگز نتوانست به قصور و تخلف ایران از مفاد برجام استناد کند و آن را توجیه و مستمسکی برای خروج خود قرار دهد بنابراین هیچ گونه مبنای حقوقی برای خروج یکجانبه امریکا از این توافق بین‌المللی وجود ندارد.
وی ادامه داد: از نگاه حقوق سازما‌ن‌های بین‌المللی برجام به قطعنامه شورای امنیت تبدیل شده است همانگونه که در برجام تصریح شده این توافق در قامت یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد تأیید قرار گرفت؛ حال سوال اینجاست در شرایطی که دولت‌ها براساس ماده ۲۵ و مفاد فصل ۷ منشور سازمان ملل ملزم به اجرا و تبعیت از تصمیمات شورای امنیت هستند چگونه است که امریکا به‌عنوان عضو جامعه بین‌الملل و سازمان ملل به‌صورت خودسرانه از ترتیبات حاکم بر نظام ملل متحد خارج شده است.
این حقوقدان بین الملل گفت: امروز که ایالات متحده امریکا خروج خود را اعلام کرد به موجب مفاد منشور و براساس ماده ۳۲ منشورسازمان ملل متحد هریک از دولت‌های طرف برجام می‌توانند اختلافی که در اثر خروج ایالات متحده در برجام حادث شده است را در شورای امنیت مطرح کند، همچنین ماده ۳۴ تصریح می‌کند هر وضعیتی که منجر به اصطحکاک بین‌المللی شود و صلح و امنیت بین‌المللی و منطقه‌ای را تهدید کند قطعاً شورای امنیت باید رسماً وارد عمل شود و نمی‌تواند دست روی دست بگذارد.
وی افزود: ماده ۳۵ به هریک از دولت‌ها این اختیار را می‌دهد که در مقابل وضعیتی که حادث شده است و می‌تواند زمینه تهدیدی در صلح و امنیت باشد وارد عمل شوند. به نظر می‌رسد در اینجا باید نظام حقوقی جامعه بین‌المللی و نظام سازمان ملل متحد تلاش کنند و نسبت به لاابالی‌گری و بی‌اعتنایی امریکا نسبت به موازین حقوق بین‌الملل که در چارچوب سازوکار‌های تعریف شده در منشور سازمان ملل متحد است؛ اقدام کنند چرا که ماهیت سند برجام کاملاً ارتباط مستقیم با مفهوم تهدید صلح و امنیت بین‌المللی دارد که در حقوق بین‌الملل یک قاعده آمره بین‌المللی است.
این حقوقدان تصریح کرد: براساس مفاد ماده ۴۲ و ۴۸ طرح کمیسیون حقوق بین‌الملل با اقدام صورت گرفته امروز تعهد عام‌الشمول نسبت به کلیت جامعه بین‌المللی در معرض تهدید قراردارد، جامعه بین‌الملل اعم از سازمان ملل متحد و حتی دولت‌هایی که مستقیماً در این توافق دخالت داشتند ذینفع در حفظ و پاسداشت توافق مذکور هستند و امروز باید شاهد این باشیم که ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل برای مقابله با اقدام خودسرانه به کار گرفته شود.
در پایان باید گفت بی اعتباری معاهدات جهانی، تهدید عام الشمول جامعه بین المللی نسبت به تعهد دولت‌ها، بی اعتمادی بین المللی، عدم ضمانت اجرا در اصول حاکم بر سازوکار‌های منشور سازمان ملل متحد و .... خسرانی است که عهدشکنی آمریکا برای جامعه حقوقی بین المللی به ارمغان خواهد آورد، رفتاری که دیگر بار به اعتبار و جایگاه بین‌المللی این کشور آسیب جدی و جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.