سناریوهای برجامی رئیس‌جمهور دیوانه‌نما/ ایران مقاومت می‌کند
نه تنها متحدان اروپایی آمریکا که حتی مشاوران ترامپ نیز نمی‌دانند رئیس‌جمهور دیوانه‌نمای آمریکا چه در سر می‌پروراند و چه تصمیمی پیرامون آخرین میراث به جا مانده از دولت اوباما یعنی توافق هسته‌ای با ایران دارد.
در این گزارش به سناریوهای احتمالی موضع‌گیری برجامی ترامپ خواهیم پرداخت.
سناریو نخست؛ خروج آمریکا از برجام
دونالد ترامپ، در ۱۵ ماهی که سکان قوه مجریه در آمریکا را به دست گرفته، به کرات مواضعی خصمانه علیه توافق هسته‌ای با ایران اتخاذ کرده است. وی در هر بار موعد ۱۸۰ روزه تمدید تعلیق تحریم‌ها با زبان تهدیدآمیز از احتمال بالای خروج آمریکا از برجام سخن گفته است.
بیشتر بخوانید:
۳۴ماه نقض برجام؛ از اُفِک تا بوئینگ/ در دو سال گذشته چه کرده‌اند؟
از برآیند مواضع و اقدامات ترامپ در هفته‌های اخیر، حداقل در ظاهر امر تنها یک گزاره استخراج می‌شود و آن «خروج از برجام است». اقدام ترامپ در جایگزینی «پمپئو» بجای «تیلرسون» در سمت تصدی وزارت خارجه آمریکا و یا استخدام «جان بولتون» بعنوان مشاور امنیت ملی‌اش، فرضیه لغو یکجانبه برجام توسط رئیس‌جمهور آمریکا را بیش از پیش تقویت می‌کند.
در میان اعضای هیئت حاکمه آمریکا کم نیستند افرادی که تصمیم ترامپ به خروج از برجام را حتمی می‌دانند. «باب کورکر» رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا در مصاحبه با «دِیلی بیست» صریحا اعلام کرده که «ترامپ در صدد لغو برجام است».
جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ نیز اواخر ماه گذشته در واکنش به سفر «ماکرون» و «مرکل» به آمریکا برای اقناع ترامپ جهت ماندن در برجام، گفت که «سران فرانسه و آلمان انتظار نداشته باشند با سفر به واشنگتن بتوانند ترامپ را از لغو توافق هسته‌ای با ایران منصرف کنند چرا که به احتمال بسیار زیاد ترامپ از برجام خارج خواهد شد». بولتون همچنین در همان اعلام موضع، به موضوعی اشاره کرد که از شدت تلاشش برای راضی کردن ترامپ به تسریع در خروج از برجام حکایت می‌کرد؛ او گفت: اگر جای ترامپ بود سه ماه پیش از برجام خارج می‌شد.
بیشتر بخوانید:
۶ گزینه احتمالی ایران برای پاسخ به «خروج آمریکا از برجام»/ ۱۱ شکایت از تخلفات آمریکا
سناریو دوم؛ آمریکا تا حصول «توافق تکمیلی» در برجام می‌ماند
اخیرا در محافل سیاسی و رسانه‌ای غربی، گمانه‌زنی‌هایی پیرامون احتمال ماندن آمریکا در برجام با حکم ترامپ مطرح شده است. هر چند این گمانه‌زنی‌ها، رویکرد غالب در میان تحلیل‌های کارشناسان غربی نیست، اما به هر ترتیب بیش از گذشته بر این صور دمیده می‌شود که «شاید ترامپ در برجام ماند».
«مارک میدوز» نماینده جمهوریخواه کنگره آمریکا اخیرا به وبگاه «دیلی بیست» آمریکا گفته است که رئیس‌جمهور آمریکا به احتمال زیاد در موعد تمدید تعلیق تحریم‌های ایران ذیل برجام، حداقل تا مدت کوتاهی از توافق هسته‌ای با ایران خارج نخواهد شد.
این نماینده اهل کارولینای شمالی کنگره آمریکا در ادامه تاکید کرده که «برجام برای مدت کوتاهی تمدید خواهد شد، زیرا می‌خواهیم بر سر یک توافق جدید دوباره مذاکره کنیم».
رویترز نیز در این باره به نقل از یک منبع آگاه نوشته «این احتمال وجود دارد که ترامپ تصمیم به ماندن در برجام بگیرد». رویترز مدعی شده که ترامپ قصد دارد تصمیم خود ناظر بر «عدم خروج کامل از برجام» را با هدف حفظ اتحاد با متحدان اروپایی‌اش بویژه فرانسه و آلمان اتخاذ کند.
از سویی دیگر از کرانه شرقی آتلانتیک یعنی اروپا خبر می‌رسد که همچنان مذاکرات اروپایی‌ها با آمریکایی‌ها برای متقاعد کردن آن‌ها به ماندن در برجام ادامه دارد. روزنامه انگلیسی فایننشال‌تایمز در همین رابطه گزارش داده که مقدمات انعقاد توافق مکمل برجام میان اروپا و آمریکا فراهم شده است؛ توافقی که ظاهرا دربرگیرنده همان سه موضوعی است که ترامپ در زمره «نواقص برجام» قلمداد می‌کند، یعنی «بند غروب برجام»؛ «نفوذ منطقه‌ای ایران» و «توانمندی موشکی ایران».
اما تلاش مشترک آمریکا و اروپا برای الصاق بند‌هایی جدید به برجام در قالب «توافق تکمیلی» در شرایطی است که مقامات کشورمان به کرات اعلام داشته‌اند زیر بار مفادی خارج از برجام فعلی نمی‌روند. بویژه آنکه محتوای این مفاد مرتبط با موضوعات حساسی نظیر اقتدار موشکی و منطقه‌ای ایران باشد.
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان، روز پنجشنبه هفته گذشته طی پیامی ویدئویی تاکید کرد: درباره برجام، نه مذاکره مجدد می‌کنیم و نه چیزی به آن اضافه خواهیم کرد.
ظریف در این پیام تصویری، تعریضی هم به اروپایی‌ها داشت؛ آنجایی که گفت: «به نظر می‌رسد پاسخ برخی اروپایی‌ها به ناخرسندی ترامپ از برجام، دادن امتیازات بیشتر به کاخ سفید، از جیب ماست!
حجت‌الاسلام و المسلمین روحانی رئیس‌جمهور نیز روز یکشنبه هفته جاری در جمع مردم سبزوار، گفت که «ملت ما به عهد خود وفادار است، اما با صراحت می‌گوید که درباره توان تسلیحاتی و دفاعی کشور به هیچ وجه مذاکره نخواهد کرد. ما هر قدر سلاح برای دفاع خود لازم داشته باشیم، می‌سازیم و انبار می‌کنیم و این موضوع به کسی هم ربطی ندارد که چقدر سلاح می‌سازیم و چه تصمیماتی برای دفاع خود اتخاذ می‌کنیم؛ ما هرگز درباره بنیه دفاعی خود مذاکره نخواهیم کرد».
روحانی البته این را هم گفت:«مردم بزرگ ایران بدانید که در هر آنچه هفته آینده اتفاق بیفتد، در زندگی ما تغییری ایجاد نخواهد کرد و در برابر هر تصمیمی که ترامپ بگیرد ما طرح و برنامه داریم و مقاومت خواهیم کرد».
بیشتر بخوانید:
اگر آمریکا از برجام خارج شود، بزودی دچار پشیمانی تاریخی می‌شود
سناریو سوم؛ ارجاع به مکانیسم حل اختلاف
چنانچه ترامپ تا بامداد شنبه هفته آتی، تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را امضا نکند، مرتکب «نقض فاحش» برجام شده است؛ در اینصورت ایران می‌تواند مطابق با مفاد ۳۶ و ۳۷ برجام موضوع را در چارچوب مکانیزم حل اختلاف پیگیری کند.
مراحل مکانیزم حل اختلاف مطابق با مفاد ۳۶ و ۳۷ به قرار زیر است:
مرحله نخست، حل و فصل اختلاف توسط کمیسیون مشترکی مرکب از نمایندگان ۱+۵، اتحادیه اروپا و ایران است که در خصوص تقاضای هریک از مشارکت کنندگان در برجام به عدم ایفای تعهدات مذکور در این توافق توسط هر یک از مشارکت کنندگان دیگر، ظرف مدت ۱۵ روز رسیدگی می‌کند.
مرحله دوم، ارجاع اختلاف به سطح وزاری خارجه هشت عضو مذکور و یا بطور جایگزین و یا هم زمان، ارجاع اختلاف به شورای مشورتی سه نفره برای دریافت نظریه مشورتی است که در صورت عدم فیصله موضوع، ظرف ۱۵ روز، کمیسیون مشترک پنج روز دیگر مهلت خواهد داشت تا موضوع را با توجه به نظریه شورای مشورتی حل و فصل کند.
در صورت عدم رضایت شاکی از نتایج این تلاش ۳۵ روزه و چنانچه عدم رعایت برجام «عدم اجرای عمده» تلقی شود، شاکی می‌تواند به ایفای تعهدات خود بر اساس برجام خاتمه داده و موضوع را به اطلاع شورای امنیت برساند.
در این صورت، شورای امنیت ظرف مدت ۳۰ روز، قطعنامه‌ای دال بر استمرار لغو تحریم‌ها را بر اساس ماده ۴۱ منشور ملل متحد به رای خواهد گذاشت. عدم تصویب این قطعنامه در مدت مقرر موجب از سرگیری تحریم‌ها بدون اثر قهقرایی شده و ایران در این صورت می‌تواند به ایفای تعهداتش بر اساس برجام خاتمه دهد.
ظریف وزیر امور خارجه کشورمان حدود دو هفته قبل در نیویورک پس از دیدار با همتای بلژیکی‌اش در جمع خبرنگاران در رابطه با مکانیزم تعبیه شده در برجام برای حل و فصل اختلافات، گفت که «روند پیش‌بینی شده در برجام، ارائه همه‌گونه شکایت به کمیسیون مشترک است و تا کنون ۱۱ بار در طول حدود دو سال گذشته، رسما به کمیسیون برجام و با نامه‌نگاری به خانم موگرینی شکایت کردیم. پس از هر نامه نگاری، جلسه کمیسیون مشترک در سطح معاونان و حتی دو مورد در سطح وزرا تشکیل شده و مورد بحث قرار گرفته است. تفاوت فعلی در این است که این بار رسما ماده ۳۶ برجام مورد اشاره و استناد قرار می‌گیرد که پاسخ به نقض صریح و جدی برجام است. باید آماده باشیم برای این که یکی از انتخاب‌های ممکن ما بعد از اقدام آقای ترامپ که البته هنوز هم معلوم نیست، چه خواهد بود، می‌تواند این گزینه باشد».
سناریو چهارم؛ ماندن آمریکا در برجام
این فرضیه بسیار محتمل است که ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا مشابه اقدامی که در ۲۲ دی ماه ۹۶ در آخرین موعد تصمیم‌گیری برجامی‌اش انجام داد، تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید کند و حکم به خروج آمریکا از برجام ندهد؛ اما در عین حال، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تایید نکند و به موازات آن تحریم‌هایی را به بهانه‌های حقوق بشری و موشکی علیه نهاد‌ها و شخصیت‌های ایرانی و یا مرتبط با ایران اعمال کند و با این کار، همانند ۲ سال و نیم اخیر، روح و جسم برجام را نقض کند.
باید چند روز دیگر صبر کرد؛ قطعا یکی از سناریوهای فوق‌الذکر عملیاتی خواهد شد؛ در هر صورت آنچه که برای ما مهم است آن است که مطابق با تاکیدات دولتمردان، تصمیم برجامی ترامپ هر چه که باشد تاثیر چندانی بر روی زندگی مردم ما نخواهد داشت.