مرور/نگاهی به ۶ گزینه روی میز ایران برای پاسخ به «خروج آمریکا از برجام»
شواهد و قرائن علنی ناظر بر مواضع ترامپ و نزدیکان جدید و تندرواش مانند «جان بولتون» و «مایک پمپئو» بیانگر خروج آمریکا از برجام است. از سویی دیگر متحدان اروپایی آمریکا نظیر انگلیس و فرانسه و آلمان قصد دارند تا با طرح پیشنهاداتی درخصوص اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، به اصطلاح خودشان برجام را با انضمام‌های جدید حفظ کنند؛ امری که قطعا مورد پذیرش جمهوری اسلامی ایران قرار نمی‌گیرد. در واقع حربه اروپایی‌ها برای امتیاز دادن به آمریکا با بهای پرداختی از جانب ایران از آن دست اقدامات مضحک و بی‌منطق است که اروپایی‌ها در سر می‌پرورانند.
بیشتر بخوانید:
فرجام مبهم/ گوشزد ایران به اروپایی‌ها درباره خروج از برجام
۲۲ روز تا فرجام یک تجربه بزرگ تاریخی/ واکنش ایران به نقض برجام به روایت مقامات.
اما فارغ از مواضع تهدیدآمیز هیئت حاکمه آمریکا مبنی بر خروج از برجام و همچنین فارغ از تلاش‌های مذبوحانه اروپایی‌ها برای تدوین یک بسته پیشنهادی پیرامون اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران جهت نگه داشتن آمریکا در برجام، آن طرف ماجرا یعنی واکنش ایران نیز حائز اهمیت است.
خروج آمریکا از برجام یعنی پایان کار توافق هسته‌ای
آنچه مسلم است آن است که خروج آمریکا از برجام برای ایران به منزله پایان کار توافق هسته‌ای خواهد بود. دیگر این صدا از تهران شنیده نمی‌شود که با خروج آمریکا از برجام، ایران با اروپا ادامه کار می‌دهد. محمدجواد ظریف وزیرامورخارجه کشورمان در سفر اخیرش به آمریکا در مصاحبه‌هایی با «سی بی اس» و «نیویورکر» بر این موضع پای فشرده است.
زیاده‌خواهی آمریکا ؛ تغییر برجام در سه حوزه!
آمریکایی‌ها می‌گویند در سه حوزه مشخص، برجام باید ترمیم شود؛ نخست آنکه بند‌های موسوم به «غروب برجام» حذف شود بدین معنا که محدودیت‌ها بر پیشرفت‌های هسته‌ای ایران نه تا سال ۲۰۲۵ که مادام‌العمر باشد. دوم آنکه ایران مجوز بازررسی‌های فراتر از بازررسی‌های فعلی را بدهد یعنی آنکه فراتر از نظامات پادمانی آژانس انرژی اتمی و پروتکل الحاقی، ایران اجازه بازدید از سایت‌های نظامی‌اش را هم به بازرسان (بخوانید جواسیس) بدهد. سوم آنکه اقتدار موشکی ایران تحدید شود. ظاهرا اروپایی‌ها با دو بخش از خواسته آمریکایی‌ها ناظر بر «تحدید موشکی ایران» و «تشدید بازرسی‌ها» موافقند و صرفا اختلافشان با آمریکایی‌ها، در خصوص لغو بند‌های غروب برجام است.
آمادگی ایران برای اقداماتی که آمریکایی‌ها فکرش را هم نمی‌کنند
اما در مقابل این زیاده خواهی آمریکایی‌ها و متحدان اروپایی‌اش، مواضع محکمی از جانب تهران در روز‌های اخیر به گوش می‌رسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین روحانی رئیس‌جمهور روز شنبه اول اردیبهشت در جمع مدیران ارشد دولتی گفت که «در برجام هر فکری که لازم بوده، نه امروز، که ماه‌ها پیش تدبیر و برنامه ریزی کرده است. ما مشکلی نداریم. زندگی، تجارت و رفت وآمد مردم دچار مشکلی نخواهد شد. البته اگر لازم باشد روزی در مقابل، ما هم راحتی را از آن‌ها سلب کنیم، خیلی برای ما مشکل نیست. کار سختی در پیش نخواهیم داشت».
رئیس‌جمهور تصریح کرد: «سازمان انرژی اتمی از ماه‌ها پیش دستور آمادگی دریافت کرده و کاملا آماده است؛ هم برای چیز‌هایی که آن‌ها شاید فکرش را بکنند و هم برای چیز‌هایی که آن‌ها فکرش را هم نمی‌کنند. سازمان انرژی اتمی ما برای هر دو دسته اقدامات مذکور دستورات لازم را دریافت کرده است».
واکنش احتمالی ایران به لغو یکجانبه برجام از سوی طرف مقابل که به معنای تجدید تحریم‌های ظالمانه هسته‌ای است به قرار زیر خواهد بود:
احیای غنی‌سازی ۲۰ درصد
۱- نخستین اقدام ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل، می‌تواند از سرگیری غنی‌سازی ۲۰ درصد باشد. اقدامی که انجامش برای ایران به گفته علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در تاسیسات فردو ظرف ۴ روز امکانپذیر است. البته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرده که حتی ظرف ۲ روز یعنی ۴۸ ساعت هم می‌توانیم با گازدهی و اتصال مخازن به ماشین‌های سانتریفیوژ به غنی سازی ۲۰ درصد برسیم.
غنی سازی بالای ۲۰ درصد
۲- دومین اقدامین ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل، می‌تواند انجام غنی‌سازی اورانیوم در غنای بیش از ۲۰ درصد باشد. در همین رابطه ظریف به نشریه نیویورکر آمریکا گفته است که «در صورت خروج ترامپ از برجام، گزینه نخست ایران آن است که از توافق خارج شده، پایبندی به آن را خاتمه داده و غنی سازی اورانیوم را از سر گرفته و حتی افزایش دهد». مطابق با برجام ایران تا یک مقطع زمانی مشخص و تقریبا طولانی، نمی‌تواند ظرفیت غنی سازی خود را از ۳.۶۷ درصد افزایش دهد.
ارجاع به ساز و کار حل و فصل اختلافات، موضوع بند ۳۶ برجام
۳- سومین اقدام ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل، ارجاع به ساز و کار حل و فصل اختلافات، موضوع بند ۳۶ برجام است.
مطابق بند ۳۶ برجام چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت ننموده اند، ایران می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه ۱+۵ معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولت‌های گروه ۱+۵ می‌تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک – همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران – خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیف اش موضوع بوده است می‌تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. هیات مشورتی می‌بایست نظریه غیرالزام آوری را در خصوص موضوع پایبندی ظرف ۱۵ روز ارائه نماید. چنانچه، متعاقب این فرایند ۳۰ روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیات مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد، و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می‌باشد، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات اش وفق برجام قلمداد کرده و یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می‌آید.
ظریف در رابطه با ارجاع مناقشه ایجاد شده به ماده ۳۶ برجام، به نشریه نیویورکر گفته است که ایران می‌تواند از ظرفیت‌های برجام برای حل و فصل مناقشات استفاده نماید. ما در سه جلسه، ۱۱ شکایت از تخلفات آمریکا را به فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رئیس کمیسیون مشترک تحویل داده‌ایم. طبق این روند ۴۵ روز فرصت برای دستیابی به راه حل وجود دارد. هدف این روند پایبند کردن آمریکا به توافق است.
ابلاغ ۱۱ شکایت به موگرینی
وزیر امور خارجه کشورمان پس از دیدار با همتای بلژیکی‌اش در نیویورک در جمع خبرنگاران در رابطه با مکانیزم تعبیه شده در برجام برای حل و فصل اختلافات، گفت که «روند پیش بینی شده در برجام، ارائه همه‌گونه شکایت به کمیسیون مشترک است و تا کنون ۱۱ بار در طول حدود دو سال گذشته، رسما به کمیسیون برجام و با نامه نگاری به خانم موگرینی شکایت کردیم. پس از هر نامه نگاری، جلسه کمیسیون مشترک در سطح معاونان و حتی دو مورد در سطح وزرا تشکیل شده و مورد بحث قرار گرفته است. تفاوت فعلی در این است که این بار رسما ماده ۳۶ برجام مورد اشاره و استناد قرار می‌گیرد که پاسخ به نقض صریح و جدی برجام است. باید آماده باشیم برای این که یکی از انتخاب‌های ممکن ما بعد از اقدام آقای ترامپ که البته هنوز هم معلوم نیست، چه خواهد بود، می‌تواند این گزینه باشد».
لغو بازرسی‌ها
۴- لغو بازرسی‌ها از مراکز هسته‌ای ایران که هم اکنون فراتر از نظامات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت می‌گیرد، می‌تواند گزینه چهارم ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل باشد.
تعلیق پروتکل الحاقی
۵- تعلیق انجام تعهدات وفق پروتکل الحاقی که هم اکنون به موجب برجام داوطلبانه توسط ایران انجام می‌گیرد، می‌تواند پنجمین واکنش ایران به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل باشد.
خروج از «ان پی تی»
۶- خروج از «ان پی تی» یا همان «پیمان منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای» نیز می‌تواند ششمین گزینه ایران جهت اقدام در واکنش به خروج آمریکا از برجام و نقض یکجانبه توافق هسته‌ای از جانب طرف مقابل باشد. ظریف نیز در مصاحبه با نیویورکر این گزینه را نیز محتمل دانسته است.
توسل به اقدامات شدیدتر
«توسل به اقدامات شدیدتر»؛ این مورد هم که می‌تواند یکی از اقدامات مقابله مثلی ایران باشد، روایت یک خبرنگار آمریکایی از جلسه پرسش و پاسخ ۱۲ خبرنگار با ظریف در نیویورک است. «نیک شیفرین» خبرنگار سایت خبری «نیوزآور» در توئیترش در این رابطه پس از تشریح سه راهکار ارئه شده از جانب ظریف پیرامون پاسخ ایران به خروج آمریکا از برجام، نوشت که وزیر خارجه ایران بدون توضیح بیشتر درباره گزینه چهارم گفت که «برخی‌ها هم حرف‌هایی درباره توسل به اقدامات شدیدتر می‌زنند».
به هر ترتیب باید منتظر فرارسیدن موعد خودساخته آمریکایی‌ها در ۱۲ می (۲۲ اردیبهشت) ماند؛ آنچه در این رابطه مهم است دست پر ایران برای واکنش به خروج آمریکا از برجام است.