ریزه‌کاری‌های دیپلماتیک/ از فرایند انتخاب سفرا تا خانه‌تکانی سفارتخانه‌ها/ کاهش لایه‌های تصمیم‌گیری در وزات خارجه/ تکذیب برکناری امیرعبدالهیان به توصیه جان‌کری

گروه سیاسی - وحید عظیم‌نیا؛ ردای دیپلماتیک به تن دارد و خبری از آن شولای خبرنگاری سال‌های دور نیست که در نامدارترین روزنامه وقت کشور قلم می‌چرخاند، اما این روز‌ها لغات را خوب می‌چرخاند تا مبادا نفعی از کشور ضایع شود. تحفظ نه، اما شدیدا از پاسخ مستقیم احتراز دارد.

می‌گوید «از ساعت حدود ۷ صبح کارم را شروع می‌کنم، اما پایان آن به حوادث گوشه و کنار جهان بستگی دارد. اختلاف ساعت کشور‌های مختلف هم مزید برعلت است بنابراین می‌توانم بگویم ساعت کاری ندارم». البته حین گفت ‌وگو هر چه سر چرخاندم ساعتی ندیدم شاید بخاطر جابجایی دفترکار بود که هنوز درگیر اسباب‌کشی بودند البته از نوع دیپلماتیک.

تعطیلی روز‌های پنجشنبه و جمعه در جهان اسلام و روز‌های شنبه و یکشنبه در جهان غیر اسلام دلیل خوبی است تا هر روز هفته در دسترس باشد.

برکناری امیرعبدالهیان به توصیه وزیر امورخارجه پیشین آمریکا را تکذیب می‌کند و با قاطعیت می‌گوید «جان کری جرأت نداشت با همتایش یعنی آقای ظریف در چنین رابطه‌ای حتی صحبت کند». پرداخت همه هزینه‌های برگزاری مذاکرات هسته‌ای از سوی جمهوری اسلامی ایران را هم تکذیب می‌کند.

وزارت امور خارجه را وزارتخانه‌ای فراجناحی می‌داند و از طرف وزیر امور خارجه «اختیار تام» دارد تا درباره موضوعات مختلف موضع‌گیری‌کند. این را هم می‌گوید که «به عنوان معاون وزیرامورخارجه، سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه فعالیت و همکاری می‌کنم و فعلا تدریس و یا کار دیگری ندارم».

گفت‌وگوی حدود ۹۰ دقیقه‌ای تحریریه سیاسی با بهرام قاسمی درباره موضوعات مختلف از «ریزه‌کاری‌های دیپلماتیک و فرایند انتخاب و معرفی سفرا» تا «کاهش لایه‌های تصمیم‌گیری و حساسیت‌های اعلام مواضع» به قرار زیر است:

خانه‌تکانی دیپلماتیک
میزان: آقای دکتر بدوا از اینکه وقت خودتان را علی‌رغم همه مشغله‌ها در اختیار قرار دادید سپاسگزارم. از قرار معلوم در حال خانه‌تکانی هستید؛ لابد از جنس دیپلماتیک.
قاسمی: من هم از شما و از همکارانتان تشکر می‌کنم که این فرصت را ایجاد کردید تا از طریق با مردم حرف بزنم. بله، بالاخره ما هم خانه‌تکانی داریم(خنده)؛ البته این سری در محل کار درحال جابجایی هستیم.

میزان: حتما این جابجایی بی‌ارتباط با تغییرساختار وزارت امور خارجه نیست.
قاسمی: دقیقا.

تغییر ساختار؛ ایده‌ای باسابقه
میزان : در مجلس دهم شاهد بودیم که برخی نمایندگان به کرات درباره توجه وزارت امور خارجه به موضوع «دیپلماسی اقتصادی» حرف می‌زدند. این تغییر ساختار به دلیل همین درخواست‌ها بود یا برنامه‌ای از قبل برای مهم وجود داشت؟
قاسمی: این تغییر در نوع خود بی‌نظیر است. شاید وزارت امور خارجه در دهه‌های گذشته و در طولانی مدت بعد از تأسیس‌اش چنین تغییرات زیربنایی و دگرگونی وسیعی را تجربه نکرده بود. در واقع این تغییر ساختار و تغییر وضعیت یک موضوعی بود که ایده‌اش از گذشته‌های دورتر توسط خود آقای ظریف وجود داشت.

میزان: یعنی از قبل از سال ۹۲؟
قاسمی : بله از مدت‌ها قبل‌تر از سال ۹۲ چنین تغییراتی مد نظر آقای ظریف بود. بعد از سال ۹۲ به دلیل انجام مذاکرات برجام، امکان ایجاد این کار وجود نداشت؛ بعد از انعقاد برجام که آسودگی بیشتر شد و با پیدا شدن زمان، ایشان این بحث را به کارگروه‌های مشخصی سپردند و گروه‌های متعددی روی این طرح، مطالعه کردند؛ وقت زیادی هم گرفت و نهایتاً بعد از یک سال و نیم، کار نهایتاً نهایی شد و به تأیید سازمان امور استخدامی رسید و از اول بهمن سعی شد اجرایی شود. در کنار تغییر ساختارجابجایی هم در بخش‌های مختلف از لحاظ ساختمانی داشتیم که آن هم یک کار سنگین بود.

کاهش لایه‌های تصمیم‌گیری
میزان: لازم بود این جابجایی انجام شود؟
قاسمی: قطعا فلسفه‌ای پشت سرخود داشت؛ در تغییر ساختار، چند موضوع دنبال می‌شد که یکی از آن‌ها این بود که وزارت‌خارجه چابک تر شود و پایه‌های تصمیم‌گیری مدیریتی در این وزارتخانه کاهش یابد. با تغییر ساختار، لایه های تصمیم گیری در دستگاه دیپلماسی از۶ لایه به ۴ لایه تقلیل پیدا کرده و کارشناس محوری مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به تشدید سرعت تحولات منطقه و جهان، نیاز بود که در انتقال نقطه نظرات کارشناسان دستگاه دیپلماسی به سطوح بالاتر، سرعت عمل ایجاد شود. همچنین نیاز به یک معاونت جدید به نام «دیپلماسی اقتصادی» در وزارت خارجه بود تا بتواند کمک کار سایر دستگاه‌های اقتصادی باشد؛ بخصوص با توجه به مباحثی که در حوزه اقتصادی پس از برجام وجود دارد. جذب سرمایه گذاری خارجی وهمکاری‌های اقتصادی با سایر کشورها برای افزایش توان ملی در عرصه اقتصادی، ضروری است؛ همچنین با عنایت به ضرورت اتخاذ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیاز بود که در وزارت خارجه، مباحث اقتصادی در یک بخش متمرکزی دنبال شود. البته پیش از این نیز ما همواره کمک‌کار دستگاه‌های دیگر کشور در حوزه اقتصادی و فرهنگی بودیم اما بخش اقتصادی را زیر نظر قائم مقام وزیر پیگیری می‌کردیم؛ با تغییر ساختار، اهتمام دستگاه دیپلماسی در امر اقتصادی و پیگیری اموری همچون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، اعزام نیروی کار به خارج از کشور و ایجاد تسهیلات و بستر‌های لازم برای انجام فعالیت اقتصادی خارجی، دوچندان می‌شود.

میزان: در کشور‌های دیگر چنین ساختاری مرسوم است؟
قاسمی: این طرح اقتباس شده از یک کشور خاص نیست.

ساختاری بر اساس الگوی بومی
میزان : پس می‌توانیم « تغییر ساختار وزارت امور خارجه » را یک تغییر بر اساس الگوی بومی قلمداد کنیم که با در نظر گرفتن اقتضائات داخلی کشور و بدون الگوگیری از دیگر کشورها به منصه ظهور رسید.
قاسمی: بله همینطور است. این طرح مطالعه شده و یک مدل جدید محسوب می‌شود که مرتبط با شرایط داخل کشور است. با عنایت به فضای پس از برجام و نیاز به کار اقتصادی بیشترو نهایتاً کمک به بهتر شدن بنیان‌های اقتصادی کشور و بهبود وضعیت معیشتی مردم، این بخش اقتصادی در وزارت خارجه دیده شده است. البته بجز آن، با تغییر ساختار، واحد‌های مختلف دستگاه دیپلماسی چابک تر و کارشناس محور شده‌اند که این امر بسیار با اهمیت است و شبیه این ساختار را عیناً نمی‌توانید در کشور دیگری مشاهده کنید؛ البته بخش‌هایی از این ساختار می‌تواند با بخش‌هایی از دستگاه‌های دیپلماسی کشور‌های دیگر همسانی و همگونی داشته باشد ولی شباهت به ساختار وزارت خارجه هیچ کشوری ندارد.

توجه به پارامتر اقتصادی در بعد سیاسی
میزان: با توجه به تمرکز بیشتر وزارت امورخارجه به «دیپلماسی اقتصادی» که اقتضای فعلی کشور است رویکرد شما به «کاهش هزینه ها» مثلا در حوزه ایجاد سفارتخانه و رفت و آمدها چیست؟
قاسمی : دوری ازهزینه خارج از چارچوب همیشه مد نظر بوده و هست اما ممکن است شما یک جایی هیچ منفعت اقتصادی هم به ظاهر نداشته باشید، ولی مجبور باشید درحوزه سیاسی هزینه کنید و سفارتخانه را با حداقل نیرو و امکانات داشته باشید. علی‌رغم این مهم، در نگاه جدید، سعی وزارت خارجه و دولت این است که دیدگاه تلفیقی مطمح نظر قرار گیرد و اگر کشور یا سازمانی برای ما هیچگونه منفعتی به لحاظ اقتصادی ندارد، پارامتر‌های کمی و اقتصادی را به بُعد سیاسی بیفزاییم. به طور کلی مطابق با ساختار جدید، بازدهی سیاسی و اقتصادی بعنوان یک اصل، تعریف شده است و ما برهمین مبنا به مجموعه سفارتخانه‌هایمان نظارت خواهیم داشت.

خانه‌تکانی سفارتخانه‌ها در راه است
میزان: قرار است سال ۹۷ شاهد گشایش و تغییراتی در حوزه سفارتخانه‌ها یا به عبارتی خانه تکانی در سفارتخانه ها باشیم؟
قاسمی : یک سری بررسی‌ها در خصوص برخی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها انجام شده ولی هنوز کار کارشناسی‌اش تمام نشده است؛ در این رابطه ما بر این اساس که چقدر می‌توانیم درعرصه های سیاسی و اقتصادی برای کشور سودآوری داشته باشیم، تصمیم خواهیم گرفت.

صد سفیر و ۳۴سرکنسول
میزان: در چند کشور سفیر داریم؟
قاسمی : ما در صد کشور سفیر داریم و حدود ۳۴ مورد هم سرکنسول در کنسولگری های خارج از کشور داریم. البته درمعدودی ازکشور‌هایی که سفارتخانه داریم، مسئولیت اداره سفارتخانه با کاردار یا رئیس نمایندگی است. در اروپا آخرین مورد، کشور چک بود که از حدود ۸ ماه پیش سفیرمان اعزام شد.

فرایند پیچیده انتخاب سفرا
میزان: ظاهرا فرایند انتخاب سفرا یکی از فرایندهای پیچیده است. فرآیند انتخاب سفیر به چه صورت است؟
قاسمی: بله شرایط خاص خودش را دارد. در این رابطه دو روش وجود دارد؛ برخی کشور‌ها صرفاً سفرای خود را از کادر حرفه‌ای دیپلماتیک و اصطلاحا «کریر» وزارت امورخارجه خود انتخاب می‌کنند. به طوری که متصدی بعضی از سفارتخانه‌های‌شان دیپلمات‌های حرفه‌ای هستند و برخی کشورها هم تصدی برخی سفارتخانه‌هایشان را به اشخاصی خارج از مجموعه دیپلمات‌هایشان می‌دهند . سفرای کشورهای اروپایی عمدتا « کریر» هستند اما برای مثال در آمریکا، سفرای زیادی هستند که بیش از دیپلمات بودن، فعال صنعتی و تجاری هستند که به دلایلی ازجمله تغییر دولت‌ها، با سمت سفیر اعزام می‌شوند. در کشور ما عمدتاً سفرای مان « کریر» و دیپلمات‌هایمان وزارتخانه‌ای هستند که از ابتدا در این وزارتخانه بزرگ پرورش یافته‌اند. البته ما در‌ها را نبسته‌ایم و دولت‌ها براساس مصالح و منافع و هر ضرورتی که تشخیص دهند بعضا ازمقامات کشور به عنوان سفیر هم استفاده کرده‌اند. در دولت‌های مختلف از وزرا و سطوح دیگری از مدیران، سفیر داشته‌ایم.

شرایط خاص سفیری
میزان: همه کارکنان وزارت امور خارجه این فرصت را دارند که سفیر شوند؟
قاسمی: تعدادی از کارکنان وزارت امورخارجه که با رسته سیاسی بصورت آزمایشی وارد وزارت خارجه می‌شوند و پس از طی مراحل مختلف وارد چرخه ماموریت می‌شوند و بعنوان دیپلمات به کشورهای خارجی اعزام می‌شوند. لذا لزوما همه کارکنان وزارت خارجه و سفارتخانه ها دیپلمات و رسته سیاسی نیستند و یک سفارتخانه به کارمند امور دفتری، حسابداری، حقوقی، رسانه‌ای و اقتصادی نیز نیاز دارد. همچنین در یک سفارتخانه درجه بندی‌های رایج مخصوص رایزن‌ها و دبیران است و در بخش اداری ما چنین درجه‌بندی را نداریم. یک دیپلمات که به کشورخارجی اعزام می شود بعد از طی درجه‌های دبیری و رایزنی، که بطور معمول بیش از بیست سال طول می کشد، می‌تواند متصدی پست سفیری شود و این یک استاندارد جهانی است. مطابق با این نُرم جهانی، « دبیر یک» یک سفارتخانه نمی‌تواند با سفیر یا « رایزن درجه یک» سفارتخانه دیگری دیدارکاری داشته باشد و حتما باید رده‌های مسئولان سفارتخانه‌ها لحاظ شود. در ایران یک فرد پس از طی دوره‌های مختلف، رایزن درجه یک می‌شود؛ مطابق با اساسنامه وزارت امور خارجه، این فرد برای سفیر شدن باید دارای شرایط خاصی باشد.

سفیر سفارشی نداریم
میزان: سفرای سفارشی هم وجود دارد؟ یعنی کسی از طریق رفاقت یا فشار به عنوان سفیر ایران در یک کشور دیگر انتخاب شود؟
قاسمی: خیر؛ در این رابطه بحث رفاقت مطرح نیست. در موضوع تصدی مسئولیت در یک سفارتخانه اگر فردی کارش را بلد نباشد با او مانند جا‌های دیگر برخورد نمی‌شود؛ کار کردن در یک وزارتخانه خیلی راحت‌تر از فعالیت در سفارتخانه است چرا که در وزارتخانه گستردگی کار و نیرو وجود دارد و فردی که در وزارتخانه مسئولیت دارد لزوما با همه بخش ها و افراد در ارتباط نیست اما در یک سفارتخانه، سفیر باید با تمام افراد، در ارتباط باشد و حتی خانواده کارکنان نیز با هم در ارتباط هستند و امور آنها نیز باید رتق و فتق شود؛ همچنین ارگان‌های مختلفی که ممکن است در آن کشور نماینده داشته باشند نیز باید مورد توجه سفیر باشند. بر این اساس چنانچه فردی به لحاظ سیاسی و ارتباطی جامعیت لازم را نداشته باشد نمی تواند سفارتخانه را اداره کند؛ اگر آشنایی‌های لازم و اولیه را نداشته باشد خیلی زود با ناکامی و با مشکلات مواجه می‌شود و تجربه هم این را به خوبی نشان داده که آن فرد به سرعت دچار مشکلات عدیده می شود.

میزان: پس انتخاب همه سفرای ایران در خارج از کشور با رعایت منافع ملی است
قاسمی: حتما همینطوراست. فرد ( سفیر) حتما باید دارای ضوابط و ویژگی‌های خاصی باشد.

فرایند معرفی سفیر
میزان: فرایند معرفی یک فرد به عنوان سفیر در یک کشور خارجی چگونه هست؟
قاسمی : انتخاب و انتصاب سفیر به سهولت صورت نمی‌گیرد؛ اگرچه سفیر با پیشنهاد وزیر امور خارجه به رئیس‌جمهور تعیین می‌شود اما پیش از آن در شورای معاونین وزارت خارجه، بررسی‌های مقتضی صورت می‌گیرد. همچنین در مراحل بعدی در ریاست جمهوری هم روی فرد پیشنهاد شده برای تصدی مقام سفارت، مطالعه صورت می‌گیرد. اگر ریاست جمهوری با کاندیدای معرفی شده وزیر امور خارجه موافقت کند تازه فرآیند سفیر شدن فرد آغاز می‌شود که آن هم باز چند ماهی زمان می‌برد. در مرحله بعدی فردی که بعنوان سفیر تعیین شده به دولت کشور مقصد معرفی می‌شود؛ مسئولان و ارگان‌های ذیصلاح در کشور مقصد نیز بررسی‌های لازم را پیرامون فرد معرفی شده صورت می‌دهند؛ رئیس دولت کشور مزبور نیز باید موافقت خود را با آن فرد اعلام کند؛ سپس وزارت خارجه کشور مقصد موافقت کشور خود با فرد معرفی شده به عنوان سفیر را، به وزات خارجه ایران اعلام می‌کند. این موافقت که حاصل شد، استوارنامه سفیر با امضای رئیس‌جمهور کشور تنظیم می‌شود و سفیر ما به رئیس دولت کشور مقصد معرفی می‌شود. پیرامون سفرای کشورهای دیگر هم که به ایران می‌آیند همین روند طی می‌شود؛ یعنی پیش از آنکه سفیر یک کشوری به تهران بیاید، دولت متبوعش به ایران یادداشت می دهد که شامل بیوگرافی فرد معرفی شده بعنوان سفیر نیز است و نهایتاً این پروسه آغاز می‌شود و وزارت امور خارجه صلاحیت آن فرد را بررسی می‌کند و ارگان‌های دیگر هم بررسی‌های لازم را صورت می‌دهند و نتایج بررسی‌ها به ریاست جمهوری فرستاده می‌شود تا رئیس دولت ما نظر خود را اعلام کند. درنهایت به آن کشور اطلاع می‌دهیم تا پروسه تنظیم استوارنامه را انجام دهند؛ سپس تاریخ ورود سفیر را اطلاع می دهند و بعد که آن فرد وارد ایران می شود تا مدتی بعنوان سفیر شناسایی نمی‌شود تا زمانیکه رئیس‌جمهور او را به حضور می‌پذیرد و استوارنامه اش را دریافت می‌کند؛ از آن روز به بعد فرد رسماً سفیر کشورش در تهران می‌شود.

میزان: اگر کشوری فردی امنیتی را معرفی کند، ایران می تواند با حضور آن فرد به عنوان سفیر مخالفت کند؟
قاسمی: کشور‌ها مخیّر هستند فرد معرفی شده بعنوان سفیر را بپذیرند و یا نپذیرند. کشور پذیرنده لازم نیست توضیح دهد که چرا فرد معرفی شده از جانب کشور فرستنده را بعنوان سفیر نپذیرفته است.

میزان: ظاهرا سفیر یکی از کشورهای اروپائی در ایران از مقامات بلندپایه امنیتی آن کشور است.
قاسمی : سفیر ممکن است سوابق مختلفی داشته باشد و این تشخیص کشور پذیرنده است که او را قبول کند و یا نکند؛ البته بعضا حتی اگر موافق نیز نباشند برای اینکه ارتباط به هم نخورد ممکن است فرد را بپذیرند. برخی اوقات هم ممکن است نپذیرند و به کشور مبدا اعلام کنند که فرد دیگری را معرفی کند.

میزان: آخرین موردی که ما فرد معرفی شده از جانب یک کشور بعنوان سفیر را نپذیرفتیم، مربوط به چه زمانی است؟
قاسمی: این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد چرا که کشور‌ها معمولا با بررسی‌هایی که صورت می‌دهند سعی می‌کنند فردی را بعنوان سفیر اعزام کنند که از منظر کشور پذیرنده، موجه و قابل پذیرش باشد.

داستان خاص ابوطالبی
میزان: برای معرفی آقای ابوطالبی برای انجام کار در سازمان ملل هم همه پیش بینی‌های لازم را انجام داده بودیم؟
قاسمی : مشکل آقای ابوطالبی سازمان ملل نبود، بلکه آمریکا بود. درباره وی داستان خاصی مطرح بود و به هرحال در میانه کار، این موضوع پیچیده شد و سروصدا‌هایی که اینجا شد در آمریکا هم شد و کار به کنگره کشید.

میزان: سیستم بانکی کشورهایی که در آنجا سفیر داریم این امکان را می دهند که جابجایی حقوق کارکنان سفارتخانه ایران در آن کشور به سهلوت پرداخت شود؟
قاسمی: سیستم بانکی درخیلی جا‌ها عمل می‌کند و راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد.

تائید سخنگو
میزان: با توجه به اینکه مواضع وزارت امور خارجه درباره موضوعات و حوادث مختلف به نقل از سخنگو اعلام می شود همه این مواضع رو شما شخصا تهیه می‌کنید؟
قاسمی: همکاران در فرایند تهیه کمک می کنند اما نهایتا با تائید نهایی سخنگو منتشر می شود.

حساسیت اعلام مواضع
میزان : با توجه به اینکه مواضع سخنگوی وزارت امور خارجه به نوعی مواضع جمهوری اسلامی ایران تلقی می شود برای تهیه متن بیانیه ها و اطلاعیه ها و اصولا برای موضع گیری چه حساسیت های دارید؟
قاسمی: بله، مواضع وزارت امورخارجه در هرکشوری جزو مواضع رسمی آن کشور محسوب می‌شود. به عبارت دیگر مواضعی که اتخاذ می شود با توجه به اینکه موضع گیری‌های رسمی کشور است، باید با دقت تمام صورت گیرد وهمه جوانب امر، اعم از مسائل داخلی و خارجی در آن لحاظ شود. بعضا در وقایعی که رخ می دهد، برخی موضوعات ممکن است خارج از حوزه‌های سیاست خارجی باشد که برای روشن شدن آن موضوع باید با برخی ارگان‌های دیگر، هماهنگی صورت گیرد و اطلاعات لازم را اخذ کرد؛ حتی بعضا ضروری است از طریق سفارت خانه‌های جمهوری اسلامی ایران اطلاعاتی کسب کرد تا بتوان با توجه به چارچوب‌های کلی که در نظام و کشور وجود دارد، موضع گیری لازم را انجام داد. در بسیاری مواقع پیش می‌آید که در روز تعطیل، نیمه شب و یا صبح زود، اتفاقی رخ می‌دهد و باید سریعاً درباره آن موضوع، اقدام شود. سایر مقامات وزارت خارجه، مقامات دولتی و بسیاری از نهاد‌ها می‌توانند به سخنگویی کمک کنند که معمولاً ما ازمشورت و نظرات همه دوستان استفاده می‌کنیم و نهایتاً دریک کلام می توان گفت، کاری جمعی ما در مواضع اتخاذ شده، متبلور می شود.

کیفیت را فدای سرعت نمی کنیم
میزان: معمولا وزارت امور خارجه نسبت به موضع گیری ها سریع اقدام می کند؛ سرعت برای شما مهم هست یا دقت؟
قاسمی : اگر متن اولیه را بنده تأیید نکنم حتماً کارشناسان ذیربط می‌بینند و درصورت نیاز تغییرات و تصحیحات لازم را اعمال می‌کنند؛ اما سرعت عمل‌مان بالا است و فکر می‌کنم این امر یکی از ویژگی‌های این دوره سخنگویی است که البته دیگران باید دراین باره نظر دهند و قضاوت کنند. اما اگر به کانال سخنگو مراجعه کنید و روی ساعت‌هایی که مطالب درآن زمان منتشر شده، دقت کنید، موضع‌گیری‌هایی در نیمه شب، صبح زود، روز‌های تعطیل و ایام عید می‌بینید. سال گذشته در ایام عید، تقریبا هر روز ۲ تا ۳ موضع گیری بخاطر تحولات منطقه و شرایط جهانی داشتیم و سعی مان هم این بود که سرعت عمل‌مان بالا باشد؛ البته نخواستیم کیفیت را فدای سرعت عمل کنیم و تلاش شد دقت لازم را نسبت به مجموعه جوانب داشته باشیم. خوشبختانه تاکنون در داخل کشور یک رضایت نسبی در اینباره وجود دارد. با توجه به اینکه وزارت خارجه یک دستگاه حاکمیتی است و مواضعش هم مواضع حاکمیتی و رسمی تلقی می‌شود، سعی کردیم تا مبتنی بر واقع‌بینی همه جوانب داخل کشور را در نظر بگیریم.

علت تاخیر برخی موضع‌گیری‌ها
میزان: بعضا موضع گیری وزارت امورخارجه با تاخیر صورت می گیرد به خاطرهمین دریافت اطلاعات هست یا دلیل دیگری دارد؟
قاسمی: گهگاهی که دراعلام واکنش، تأخیر داریم علت اش این است که باید درباره ابهامی از دستگاه دیگر سوال کنیم و تا مقام مسئول آن دستگاه را پیدا کنیم و او بتواند موضوع را پیگیری کند به همین خاطر طول می‌کشد. البته در برخی موارد لازم است از سفارتخانه‌های‌مان نیز مواردی را سوال کنیم که آن موارد را هم خیلی معطل نمی کنیم مگر اینکه نیاز باشد مثلاً سفیرمان با یک دولت و یا یک مقام دولتی درآن کشور مقصد صحبت و موضوع را شفاف کند. چرا که براساس شنیده‌ها و اطلاعاتی که رسانه‌ها می دهند، نمی توانیم به همه مطالب عکس‌العمل نشان دهیم.

میزان: برای اعلام موضع گیری قاعدتا با وزیر امورخارجه هم هماهنگی می کنید.
قاسمی: بله حتماً.

اختیار تام
میزان: تاکنون پیش آمده که آقای ظریف توصیه کنند، موضوعی باید گفته و یا نباید گفته می‌شد؟
قاسمی: هماهنگی بسیار خوبی با آقای ظریف وجود دارد و ایشان نسبت به موضوعات حساس هستند و با ظرافت خاصی مسائل را دنبال می‌کنند؛ اما با اعتمادی که وجود دارد، اختیار تام داده‌اند و با شناختی هم که ما نسبت به دیدگاه‌های ایشان و نگاهشان به مسائل سیاست خارجی داریم تا حد زیادی کارمان راحت می شود؛ البته رهنمودهای‌شان را همیشه رعایت می کنیم.

موضع‌گیری‌های دردسرساز
میزان: تا حالا شده یکی از موضع گیری‌هایتان، دردسرساز شود؟
قاسمی: کمتراز سه الی چهار مورد بوده که واکنش‌هایی را درخارج از کشور داشته‌ است؛ اما به طورکلی موردی را که بگویم پشیمان بوده، اشتباه کردیم و یا نباید موضع گیری می کردیم را سراغ ندارم. خب، ممکن است در برخی موارد، عد‌ه‌ای در داخل کشور بگویند اگر موضع گیری تندتری می کردید، بهتر بود یا عده‌ای بگویندکه تند رفتید، این نظرات وجود دارد، ولی به معنی نفی اصل موضع نیست.

میزان: شما به نوعی سعی می‌کنید متعادل‌سازی کنید
قاسمی: چیزی که برای ما خیلی مهم است؛ مصلحت نظام، کشور و مردم است. ما باید تبعات موضع گیری‌هایمان را برای کل کشور در نظر بگیریم.

وزارت خارجه را وزارتخانه‌ای فراجناحی می‌دانم
میزان: آیا وزارت خارجه در عرصه سیاست خارجی بدون سوگیری سیاسی عمل می‌کند؟
قاسمی : با توجه به اینکه سال‌های زیادی در این حوزه کار کرده و سعی می کنم تا حرفه‌ای به کار نگاه کنم، وزارت خارجه را وزارتخانه‌ای فراجناحی، ملی و حاکمیتی می‌دانم که باید مصالح و منافع ملی را اولویت نخستین خود قرار دهد. نه تنها در این حوزه سخنگویی بلکه درهربخش و جایگاهی در سفارتخانه، اگر دیپلمات‌ها بخواهند موضع جناحی در کارشان اعمال کنند، قطعا با مشکل و شکست مواجه می‌شوند. افراد طبیعتاً می‌توانند دیدگاهی شخصی برای خود داشته باشند، ولی در وزارت‌خارجه نمی توان دیدگاه شخصی در برخورد با امور داشت و باید این خط و مرز را همیشه مورد تأکید قرار داد و رعایت کرد. تجربه نشان داده است آن‌هایی که در حوزه سیاست خارجی وارد مسائل سیاست داخلی و جناحی شده‌اند حتماً در مواقعی به مشکل برخورد کرده اند. خوشبختانه تیم ما در وزارت امور خارجه، در سطح مسئولین و خود وزیر، دیپلمات‌های حرفه‌ای هستند و مدتهاست در این حوزه کار کرده اند و نگاهشان به موضوعات نیز ملی است.

میزان: هدف از موضع گیری‌ها صرفاً برای طرف خارجی هست؟
قاسمی: عمدتاً چون کار سیاست خارجی و دیپلماسی انجام می دهیم، یکی از مهم ترین اهداف ما و اهداف سخنگویی در هر جایی، پاسخگویی به طرف خارجی است و عمدتاً مخاطبان ما، خارجی هستند.

میزان: در داخل کشور نیز مردم حواس شان به موضع‌گیری‌ها هست
قاسمی: قطعاً، مردم مواضع را مطالعه کرده و به آن توجه می‌کنند، ولی نهایتاً بخش عمده مخاطب ما، طرف خارجی است و در این پیام‌ها و موضع گیری‌ها یا پاسخ طرف خارجی را می‌دهیم یا موضع‌مان را برایشان روشن می‌کنیم. گاهی ما به آن‌ها اعتراض می‌کنیم و یا ممکن است آن‌ها پاسخ‌مان را بدهند؛ به هرحال یک نوع رفتار، زبان و یا کانالی برای گفت‌وگو است که ممکن است موضعی انتقادی یا تکذیبی داشته باشیم. قطعاً بازتاب این موضع‌گیری‌ها بسیار زیاد است و سریعاً مورد توجه قرار می گیرد.

حساسیت به جهان اسلام
میزان: برخی مطرح می‌کنند، موضع گیری وزارت خارجه درباره کشور‌های همسایه دیرتر از کشور‌های مثلا غربی انجام می‌شود؛ صحیح هست؟
قاسمی: خیر، این یک نظر کاملاً اشتباه است و کسانی که چنین استنباطی دارند، باید با یک کار جدی، حرفه‌ای و کارشناسی روی حوادث و موضع گیری‌ها بررسی کنند. عمدتاً درباره همسایگان، کشور‌های منطقه‌ای و مسائل جهان اسلام با حساسیت بیشتری مسائل را دنبال می‌کنیم. ممکن است در مواقع نادری، یک موضع گیری در مسئله‌ای که در پیرامون مان هست با تأخیر مواجه شود و علتش هم این است که ما در استعلام، سوال و پیگیری که برای یافتن ماهیت موضوع داشتیم با کندی که دراین مسیر وجود داشته است، مواجه شده‌ایم، اما این معنای سیاسی ندارد، ممکن است به دلایلی ناظر بر در نظرگیری مصالح و منافع ملی سعی کرده باشیم که سریعاً پاسخگو باشیم.

ساعت کاری ندارم
میزان: پس سرتان خیلی شلوغ است؛ آقای سخنگو روزانه چند ساعت کار می کنند؟
قاسمی: اگر اغراق نکنم، ساعت کاری ندارم. برخی اوقات کارم در دفتر کار، آغاز نمی‌شود که بتوانم زمان ثابتی را برای حضور روزانه‌ام بگویم. با توجه به اختلاف ساعتی که بین ایران و سایر کشور‌ها در منطقه اروپا و آمریکاست، روز‌های شنبه و یکشنبه در برخی کشور‌ها تعطیل است و کشورهای اسلامی در این روزها کارمی‌کند؛ اما روز‌های پنجشنبه و جمعه که بعضا کشورهای اسلامی تعطیل است، حوادث درجریان است و ساعت نمی‌شناسد. اگر به کانال سخنگو مراجعه کنید، ممکن است روز‌های جمعه ۳ تا ۴ موضع گیری داشته باشیم؛ لذا به لحاظ سازمانی و اداری قطعاً ما کارمان را از ساعت ۷ الی ۷:۳۰ آغاز می‌کنیم و انتهای آن شاید ساعت ۱۰ شب در اتومبیل و یا دیرتر باشد. درهمین سانحه سقوط هواپیمای ترکیه‌ای در شهرکرد، حدود نیم ساعت بعد ما در این باره اظهار تاسف کردیم؛ درصورتی که همه ابعاد موضوع برای ما روشن نبود، ولی می دانستیم که سقوط یک هواپیمای ترکیه‌ای قطعی است. درباره حادثه تعرض به محل اقامت سفیرمان در وین، از صبح روز حادثه که هنوز ابعاد مختلف موضوع مشخص نبود، موضع‌گیری رسمی داشتیم، اما درکانال قرار ندادیم تا زمانی ‌که توانستم با وین ارتباط گرفته و با سفیرمان صحبت کنم.

میزان: شغل دیگری هم مثل تدریس دارید؟
قاسمی: هم اکنون خیر.

میزان: پس صرفاً روی کار محوله در وزارت امورخارجه تمرکز کرده اید
قاسمی: به عنوان معاون وزیر امور خارجه، سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه فعالیت و همکاری می‌کنم. اقتضای این سمت رصد تمام رسانه‌های خارجی و داخلی، بررسی آمد و شد خبرنگاران خارجی به داخل ایران، ایجاد ارتباط میان رسانه‌های داخلی با طرف خارجی، اتخاذ موضع و ارائه مشورت‌های لازم به رسانه‌ها است. به تعبیری در بخش دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای مجموعه مسائل فرهنگی، ورزشی، هنری، سینمایی، موسیقیایی و ... و به طور کلی امور مرتبط با نهاد‌های فرهنگی ایران با خارج از کشور را نمایندگی می‌کنیم.

رصد رسانه های داخلی و خارجی
میزان : تمام مطالب منتشره درباره جمهوری اسلامی در رسانه های خارجی و مطالب منتشره درباره وزارت خارجه در رسانه‌های داخلی را رصد می کنید؟
قاسمی: بله، گاهی به مطالبی هم که در رسانه‌ها بوده، پاسخ داده‌ایم. به طور مثال فردی که یک اتهامی را به دستگاه سیاست خارجی وارد می‌کند نهایتاً باید بررسی و پاسخ داده شود.

میزان: خانواده تان چطور با حجم بالای ساعت کاری‌تان برخورد می‌کنند؟
قاسمی: به علت اینکه با کار بزرگ شده‌ام و زندگی می‌کنم، برایشان قابل درک است.

میزان: به اندازه وقتی که می گذارید، حقوق هم دریافت می کنید؟
قاسمی: کار ما اصلا ربطی به حقوق ندارد، چه ۵ ساعت و چه ۲۰ ساعت در روز کار کنم هیچ تفاوتی در مزایا و حقوق وجود ندارد، چرا که حقوق‌های دولتی، مشخص و استاندارد است.

تحولات تلخ و شیرین
میزان: از نظر حضرتعالی تحولات تلخ و شیرین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سالی که گذشت چه موضوعاتی بود؟
قاسمی: در بخش موفقیت‌ها و اتفاقات خوب به موارد زیادی می‌توانم اشاره کنم. در خصوص رویدادهای تلخ درعرصه سیاست خارجی، مطلب خاصی بنظرم نمی رسد. دراستمرار دفاع از کیان کشور، کار بیشتر با حوزه پیرامونی و همسایگان، موفقیت‌های خوبی داشته ایم. تمرکز بیشتر وزارتخانه بر رفت و آمد‌های دوجانبه با خیلی از کشور‌های جهان شامل حوزه آفریقا، آمریکای لاتین، آسیا و اروپا، همچنین شکست داعش و موفقیت ایران در مبارزه با تروریسم از بخش‌های خوب در این سال بود. ایجاد ساختار جدید وزارت خارجه به عنوان یک نکته مثبت در وزارت خارجه قابل ذکراست. تمرکز بیشتر برمسائل اقتصادی وهمراه شدن هیئت‌های اقتصادی از بخش خصوصی ودولتی با سفر‌های وزیر امورخارجه به کشور‌های مختلف از نکات مثبت کار وزارت امور خارجه است. شاید برخی جا‌ها می‌شد نتایج ملموس‌تر و بهتری داشت مثل گسترش رابطه با برخی کشور‌های منطقه که تحقق پیدا نکرد. تصور می کردیم با تلاش‌هایی که می کنیم یک منطقه آرام و با کمترین تشنج و تنش را داشته باشیم که متاسفانه هنوز درگیری‌هایی در یمن وجود دارد و وضعیت سوریه اگرچه بهتر شده است، ولی هنوز ناامنی، بی‌ثباتی و کشتار مردم از نقاط تلخی است که دیده می شود.

میزان: موضوعی که در استرالیا برای آن خانم ایرانی پیش آمد تلخ نبود؟
قاسمی : بله این مورد هست. این مورد به خاطر فشار آمریکا برای استرداد این فرد به آمریکا انجام شد؛ این خانم در زندان باردار بود و خانواده اش نگران بوده و ما هم نگران بودیم و وضعیت اش را پیگیری کردیم و در این باره مذاکرات زیادی با استرالیا انجام دادیم و شرایط را تا حدی بهبود بخشیدیم.

اقدامات بسیار خوبی در حوزه منطقه و کشور‌های پیرامونی اتفاق افتاده است
میزان : رهبر معظم انقلاب اخیرا در دیدار با مداحان در بخشی از بیانات شان فرمودند «خودمان با مردم منطقه و با حکومت های منطقه مذاکره می‌کنیم، صحبت می‌کنیم، قرار می‌گذاریم؛ الحمدالله قرارهم گذاشته‌ایم، الحمدالله موفّق هم شده‌ایم، الحمدالله پیش هم رفته‌ایم، ان‌شاءالله بعد هم پیش‌تر خواهیم رفت». با کشور یا کشورهایی مذاکره خاصی صورت گرفته است یا این موضوع به روند کلی اشاره دارد؟
قاسمی: همواره همسایگان و کشور‌های پیرامونی ومنطقه‌ای برای ما از اهمیت بسیار والایی برخوردار بوده‌اند و دقیقا تحولات منطقه و کشور‌های همسایه را رصد می‌کنیم چرا که همسایه، همسایه است و قابل تغییر نیست و باید با آن‌ها زندگی، رفت و آمد و کار کنیم. منطقه ما در جهان آشفته فعلی و درحال گذار، مدت‌ها است به دلیل دخالت بیگانگان و توطئه‌هایی که وجود داشته دچار یک آشوب و درگیری‌هایی است که توان این کشور‌ها را می‌کاهد و به تضعیف جهان اسلام منجر می‌شود. به هرحال حضور جدی در مجموعه منطقه داریم و رفت و آمد‌ها و مشورت‌های مکرر و مرتبی با این کشور‌ها داریم. با خیلی از کشور‌ها برای تثبیت امنیت و افزایش ثبات، مبارزه با تروریسم در حال گفت‌وگو، تعامل و تفاهم هستیم و مذاکرات مستمر و تماس‌های مکرری داریم که به هرحال به انحای مختلف این ارتباطات هم به صورت دائم وجود دارد. اقدامات بسیار خوبی در حوزه منطقه و کشور‌های پیرامونی اتفاق افتاده است و یکی از اولویت‌ها در سالی که گذشت و سالی که آغاز کردیم، کار بیشتر با همسایگان، تعمیق روابط و تلاش برای افزایش همکاری‌ها در همه سطوح اعم از اقتصادی و ارتباطات مردمی، است. ما در تماس با همه کشور‌های منطقه و همسایه هستیم و ارتباطات وجود دارد و بیشتر از گذشته اقدامات را دنبال می کنیم تا بتوانیم از قِبل این نوع تعاملات، گفت‌وگو‌ها و رایزنی‌هایی که صورت می‌گیرد، برای تحقق امنیت جمعی در کل منطقه، دستاورد‌های بهتری داشته باشیم.

دورنمای برجام
میزان: آقای دکتر معمولا برجام پای ثابت گفت‌وگوی اصحاب رسانه با شماست. هرچند گفت‌وگوی ما متفاوت از گفت‌وگوهای طول سال هست ولی به برجام هم اشاره گریزی بزنیم. با توجه به اینکه اردیبهشت سال جاری نظر رئیس جمهور آمریکا درباره برجام اعلام می شود و با عنایت به تغییر و تحولات کاخ سفید - که البته چیزی جدیدی نیست - دورنمای برجام را چگونه می بینید؟
قاسمی: برجام یک توافق چند جانبه است و دوجانبه نیست وهمه طرفین متعهد هستند که تعهدات شان را به نحو احسن انجام دهند. متأسفانه دولت ایالات متحده آمریکا از ابتدا با کارشکنی، بدعهدی و تخطی‌هایی که انجام داد که هنوز هم ادامه دارد سعی کرد مانع دستیابی ایران به مواهب برجام شود. ایران قطعاً به تعهداتش همانگونه که در ده گزارش آژانس تصریح شده عمل کرده است و خواهان این بوده که دیگران هم تعهدات خود را به خوبی انجام دهند که از طرف آمریکا این امر وضعیت مطلوبی نداشته است. طی بیش از یک سالی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا شده، سخنان متناقضی را علاوه بر اقدامات عملی عهدشکنانه آمریکا از زبان وی می‌شنویم. هیئت حاکمه آمریکا دراین مدت سعی خود را مصروف این کرده که با تناقض‌گویی و شرط گذاری و احاله بحث ماندن در برجام به تجدید آن، وضعیت غیرمتعارف و ناپایداری را ایجاد کند تا نهایتاً ایران نتواند با سایر کشور‌ها همکاری‌های مطلوب اقتصادی داشته باشد.

میزان: کشور‌های دیگر در این رابطه منتظر نظر آمریکا هستند که آیا واشنگتن در برجام می‌ماند یا خیر
قاسمی: به نظر ما این کشور‌ها باید همکاری خود با ایران را با جدیت ادامه دهند. به هرحال در اواخر اردیبهشت سال ۹۷، ترامپ باید مجدداً پیرامون برجام تصمیم بگیرد؛ دراین رابطه گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح است؛ برخی تصور می‌کنند وی دستور خروج آمریکا از برجام را صادر می‌کند و برخی دیگر معتقدند این موضوع هم درادامه همان روش‌های قبلی است و با توجه به استحکام بالای برجام ازاین منظر که چندجانبه است و به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، نهایتاً خروج از برجام، هزینه سنگینی را به آمریکا تحمیل خواهد کرد. برای آمریکا خروج از برجام ساده نیست و اگر ساده بود شاید در همان ابتدای کار آقای ترامپ، از این قرارداد خارج شده بود. خروج آمریکا از برجام علاوه بر نقض همه تعهداتی که با سایر کشور‌ها داشته است؛ نقض یک قطعنامه شورای امنیت هم محسوب می‌شود؛ لذا آمریکا چنین کاری را نمی‌تواند بدون پرداخت هزینه سنگین انجام دهد. البته گمانه زنی به صورت دقیق درحوزه سیاست و بخصوص سیاست خارجی کار دشورای است و شاید انجام آن معقول نباشد؛ به هرحال باید منتظر بود. البته ایران برای هر وضعیت و شرایطی از ابتدا طرح‌های خود را آماده داشته و نهایتاً این هیئت عالی نظارت بر برجام است که بر اساس رفتار آمریکا تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کند.

تکذیب پرداخت هزینه‌های مربوط به مذاکرات هسته‌ای از سوی ایران
میزان : صحیح هست که می‌گویند همه هزینه‌های مذاکرات منتهی به برجام از طرف ایران پرداخت می‌شد؟ رفت و آمدها و رزرو هتل برای همه کشورها؟
قاسمی: خیر، در اینگونه موارد مطابق با عرف بین‌الملل هر کشوری سهم خود را می‌پردازد.

تکذیب برکناری امیرعبدالهیان به توصیه جان کری
میزان : یک موضوع دیگری هم هست که زیاد شنیده می شود و آن اینکه آقای امیرعبداللهیان معاون عربی - آفریقایی وزیر امورخارجه به توصیه جان کری وزیر امورخارجه وقت آمریکا کنار گذاشته شد. پاسخ چیست؟
قاسمی: خیر، کاملاً تکذیب میکنم. جان کری جرأت نداشت با همتایش یعنی آقای ظریف در چنین موضوعی حتی صحبت کند؛ بسیار بعید است که حتی یک کشور کوچک درجهان امروز، اجابت کننده چنین درخواست هایی از سوی طرف خارجی باشد چه برسد به جمهوی اسلامی ایران که در سیاست خارجی و داخلی از استقلال کامل و شانیت بالا برخوردار است. این اظهارات خیلی بی پایه و اساس است و بیشتر به یک داستان تخلیی شبیه است.

میزان: در یک برنامه تلویزیونی از آقای امیرعبداللهیان این مطلب پرسیده شد که ایشان پاسخ دادند از وزارت خارجه این را بپرسید.
قاسمی: شاید ایشان اطلاع نداشته است. قطعاً آقای امیرعبداللهیان با توجه به تجاربی که دارند واقف‌اند که آمریکا و «جان کری» در جایگاهی نیستند که بتوانند پیرامون یک بحث داخلی مرتبط با ایران مداخله کنند.

خسته نباشید به میزان
میزان: آقای قاسمی در پایان اگر مطلبی دارید بفرمایید
قاسمی : به شما به سبب فعالیتی که در سال گذشته داشت، خسته نباشید می‌گویم. امیدوارم سال خوبی در انتظار شما و خبرگزاری‌تان باشد. همچنین سال خوبی را برای همه مردم ایران آرزو می‌کنم؛ امیدوارم در سال پیش‌رو شنونده اخبارخوب و خوشی برای مردم ایران که ملتی ذیحق برای زندگی بهتر هستند، باشیم. امیدواریم با تلاش دولت و مردم جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۷ ارتقا بیشتری پیدا کرده و ما بتوانیم در یک منطقه آرام‌تر و محیط امن‌تر به صورت جمعی زندگی بهتری داشته باشیم و مسیر و راه را برای توسعه اقتصادی هرچه بیشتر منطقه باز کنیم.

میزان: ۵ واژه می‌گویم نظرتان را راجع به آن بفرمایید؟
ایران: وطن
قاسم سلیمانی : سردار سرفراز و بی ادعا
محمد جواد ظریف : دیپلماتی ورزیده
محسن حججی : شهید مظلوم
ابراهیم حاتمی کیا : تلاشگری عصیانگر