نقد و بررسی آرای قضات در راستای شفاف سازی عملکرد دستگاه قضایی/ آرای دستگاه قضایی در دسترس عموم مردم است
به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ؛ یکی از دستاورد‌های مهم دستگاه قضایی در سالیان اخیر تاسیس پژوهشگاه قوه قضاییه بوده است. پژوهشگاهی که وظیفه مهم شناسایی و تامین نیاز‌های علمی و پژوهشی این دستگاه را در دستور کار خود دارد.
پژوهشگاه قوه قضاییه پس از تاسیس در سال ۹۱ اقدام به ایجاد پژوهشکده‌های تخصصی نظیر پژوهشکده آمار و اطلاعات، پژوهشکده حقوق خصوصی، پژوهشکده حقوق عمومی و بین الملل، پژوهشکده مطالعات پایه و پژوهشکده حقوق جزا و جرم شناسی کرد. در واقع با راه اندازی این پژوهشکده‌ها اقدامات تحقیقاتی و مطالعاتی در دستگاه قضا رنگ و بوی جدیدی گرفت.
اما یکی از پژوهشکده‌هایی که در این پژوهشگاه نقش مهم و محوری ایفا می‌کند پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی است. پژوهشکده‌ای که قرار است به صورت منسجم، منظم و کاربردی آرای صادره قضات را استخراج و سپس در محیط‌های علمی به نقد گذاشته و نهایتاً نتایج آن را با انتشار کاغذی و الکترونیکی در معرض دید عموم قرار دهد.
برای این که بیش از پیش از اهمیت وجود پژوهشگاه در دستگاه قضایی آگاه شویم و نقش انتشار آرای قضات بر زندگی مردم را متوجه شویم به سراغ نجات الله ابراهیمیان عضو حقوقدانان شورای نگهبان رفتیم که چندماهی است در سمت مسئول پژوهشکده فوق مشغول به کار شده است.
ابراهیمیان در گفت‌وگو با خبرنگار گروه حقوقی وقضایی با اشاره به اهمیت وجود یک پژوهشگاه علمی در قوه قضاییه اظهار کرد: در ابتدا لازم است توجه داشته باشیم که اساس تصمیم گیری در یک دستگاه علم محور یعنی دستگاه قضایی باید بر پایه آخرین دستاورد‌های علمی باشد.
وی بیان کرد: بنابراین برای دسترسی به آخرین داده‌های قضا و دادرسی چاره‌ای نداریم جز اینکه از تمام ظرفیت علمی کشور بهره ببریم. برای فراهم شدن امکان بهره گیری از ظرفیت علمی کشور پژوهشگاه قوه قضاییه نقش مهمی دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه اظهار کرد: این تاسیس با این هدف شکل گرفت که اولاً آنچه را که ممکن است توسط دانشگاه‌ها و حقوقدانان جمع آوری شود به عنوان کار پژوهشی و نتایج علمی سازماندهی کند و ثانیاً هر جایی که احساس کرد که لازم است خودش به عمل پژوهش اقدام کند با اعضای هیئت علمی و پژوهشگرانی که در اختیار دارد مبادرت به کار پژوهشی کند.
ابراهیمیان ادامه داد: با توجه به اینکه یک مقدار ارتباط بین مجامع علمی و دستگاه قضایی به نحوی روان نبوده که آن‌ها به مشکلات مدیران و تشکیلات توجه کافی و خاص داشته باشند و بر مشکلات متمرکز شوند عملاً بخشی از مسائلی که در تشکیلات قضایی با آن مواجه هستیم موضوع علائق پژوهشکده‌ها یا پژوهشگران بیرون دستگاه قضایی قرار نگرفته بود.
رئیس پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی تصریح کرد: لذا پژوهشگاه قوه قضاییه در این سال‌ها به خوبی توانسته است خود را روی نیاز‌های قوه قضاییه متمرکز کند.
وی گفت: به نظر می‌رسد که یکی از موفق‌ترین دستگاه‌های پژوهشی که در کشور توانسته است خودش را با دستگاهی که در معیت آن کار می‌کند هماهنگ و همراه کند پژوهشگاه قوه قضاییه است.
این عضو حقوقدان شورای نگهبان خاطرنشان کرد: اکنون اگر آثار منتشره، گزارش‌های پژوهشی، نتایج جلسات نقد و ... این پژوهشگاه را ملاحظه کنید می‌بینید که به هیچ وجه به مطالب فانتزی توجه نکرده است بلکه روی آنچه که نیاز قوه قضاییه است متمرکز شده است. حتی در مطالعات تطبیقی و حقوق خارجی، دوستان ما به خوبی سراغ جا‌هایی رفته‌اند که ما نیاز به آن داشته‌ایم که مطالب جدید را بدانیم و با شیوه‌های جدید آشنا شویم. مثلا به ساماندهی و اصلاحات دادگستری و تشکیلات قضایی عنایت ویژه شده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه درباره اهمیت توجه طبقه بندی و انتشار آراء گفت: در کشور ما هیچ سازماندهی منسجم و ثابتی برای جمع آوری و طبقه بندی و انتشار آرای قضایی در سال‌های قبل وجود نداشته است و بیشتر اقدامات هم ابتکارات شخصی بوده که همه آن‌ها به سرانجام نرسیده و در بین راه قطع شده است.
وی ادامه داد: اما خلاف وضعیتی که ما در سال‌های قبل داشته‌ایم در بسیاری از کشور‌ها حتی کشور‌هایی که از نظر وضعیت توسعه‌ای و اقتصادی بهتر از ما نبوده‌اند این موضوع به خوبی مورد توجه بوده است.
ابراهیمیان اظهار کرد: متاسفانه در گذشته این توجه به رویه قضایی و انتشار تصمیمات قضایی که منعکس کننده حقوق یک کشور به نحو واقعی و عملی است در کشور ما وجود نداشته است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: بنابراین با احساس این ضعف که در سیستم ما وجود داشت خود قوه قضاییه با توجه به برنامه پنجم توسعه پیش قدم شد و پژوهشگاه قوه قضاییه آراء مراجع عالی مثل دیوان عالی کشور، دیوان عدالت اداری و البته دادگستری استان تهران که پیشانی دادگستری‌های کشور است را جمع آوری کرد تا بتواند آنچه را که در دادگاه‌های ما چه می‌گذرد را به خوبی منعکس کند.
این عضو حقوق دانان شورای نگهبان گفت: هدف از این کار این بود که حاصل تلاش‌های دستگاه قضایی را به نظر مردم و صاحب نظران برساند تا بتواند مقدمه نقد و تحلیل و در نتیجه ارتقاء سطح آراء و رسیدگی‌های قضایی خود را فراهم کند.
وی افزود: به عبارت دیگر خود قوه قضاییه عملا کارشناسان، اساتید، پژهشگران و علاقه‌مندان را به بررسی و نقد آراء قضایی خود دعوت می‌کند. البته ناگفته نماند این کار نیاز به عِده و عُده زیادی دارد، اما ما با کمترین امکانات این کار را شروع کرده‌ایم و در حال سرعت بخشیدن به این کار هستیم.
ابراهیمیان در رابطه با حمایت‌هایی مورد نیاز هم گفت: خوشبختانه حجت الاسلام والمسلمین امینی معاون منابع انسانی هم که عالم و فردی خوش فکر است و هم نیاز‌های مربوط به یک سیستم قضایی جدید را به خوبی درک می‌کند. همچنین حجت الاسلام والمسلمین شهریاری معاون آمار و اطلاعات قوه قضاییه که از نظر فنی از ما پشتیبانی می‌کند این نیاز را احساس کردند و وعده تسریع بخشیدن به پشتیبانی‌های فنی بخش فناوری اطلاعات قوه قضاییه اعلام کردند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: امیدواریم با حمایت‌هایی که صورت می‌گیرد بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که ما هم مانند بسیاری از کشور‌های دیگر مجموعه‌ای مدون از سابقه و آراء قضات را چه به صورت کاغذی و چه به صورت الکترونیک داشته و در نتیجه امکان استخراج رویه قضایی را در کشور داشته باشیم.
وی درباره ارزش و اهمیت انتشار این آراء در زندگی مردم هم گفت: انتشار رویه قضایی و انعکاس راه حل‌هایی که سیستم قضایی یک کشور در مواجه با یک مسئله انتخاب می‌کند آثار مهمی دارد.
این عضو حقوق دانان شورای نگهبان عنوان کرد: با این کار علاوه بر این که می‌توانیم آن رأی را مورد نقد قرار دهیم می‌توانیم راه حل آن را اصلاح کرده و ارتقاء دهیم. چون باید آگاه بود که حقوق یک کشور را نمی‌توان فقط از روی مجموع قوانین آن فهمید.
ابراهیمیان اظهار کرد: ما مجموعه‌های مدون قوانین زیادی در کشور داریم، اما مسائلی که در جامعه پرتکرار است مسائل زیادی نیست. مثلا ممکن است ۳۰ یا ۴۰ عنوان کیفری یا حقوقی یا در دیوان عدالت اداری چند موضوع و دعوای ویژه و پرتکرار داشته باشیم.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: اگر ما در مورد این قبیل عناوین، انعکاسی از موضع محاکم خود به مردم عادی و وکلا و اهل فن ارائه دهیم راه حل هر قضیه از قبل تا اندازه‌ای قابل پیش بینی خواهد بود. وقتی راه حل قابل پیش بینی باشد شما روابط حقوقی خود را بر اساس آن‌ها تنظیم می‌کنید که در آینده به مشکل بر نخورید و لذا دیگر شما روابط خود را به شانس و احتمال محول نمی‌کنید. به علاوه اینکه هیچ کس دیگر هوس نمی‌کند که بگوید که من شانس خود را با مراجعه به دادگاه امتحان می‌کنم.
این عضو حقوق دانان شورای نگهبان عنوان ادامه داد: اگر قرار باشد ما اطلاع دقیقی از موضعی که دادگاه‌ها در مورد هر مسئله حقوقی دارند نداشته باشیم هر کس هوس می‌کند با طرح دعوا و شکایت شانس خود را از این شعبه به شعبه دیگر بیازماید.
ابراهیمیان تصریح کرد: شما برای اینکه این قابلیت پیش بینی را به مردم بدهید تا آن‌ها از طرح دعاوی بیهوده اجتناب کنند و بتوانند قرارداد‌ها و روابط خودشان را بر اساس مواضعی که دادگاه‌های به احتمال زیاد اتخاذ خواهند کرد تنظیم کنند آن وقت با یک کاهش ورودی مواجه خواهیم شد؛ آن زمان است که ما راه حل‌های روشنتری خواهیم داشت و برخی از مشکلاتی که اکنون با آن مواجه هستیم دیگر پیش نخواهد آمد.
رئیس پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی خاطرنشان کرد: اگر آرای قضات منتشر شود و در دسترس سایر قضات، وکلا، کارشناسان، اساتید، دانشجویان و به طور کلی در معرض دید عموم قرار گیرد آن وقت است که مردم به صورت تقریبی در یک محاسبه منطقی می‌توانند پیش بینی کنند که آیا هزینه‌ای که از حیث زمان، وقت و هزینه دادرسی می‌کنند آیا به صرفه هست که به دنبال راه حل‌های نادر و کم اقبال برای مسائل حقوقی بروند یا خیر. در نتیجه در محاسبه عقلایی آن‌ها این قابلیت پیش بینی راه حل‌های قضایی بسیار مؤثر است.
وی درباره برنامه و چشم انداز خود در پژوهشکده آراء هم گفت: خوشبختانه کار در این پژوهشکده روی ریل پیشرفت قرار گرفته است و ما هم سعی می‌کنیم که کار را روی همان ریل پیش برده و سرعت بخشیم. البته به کمک‌ها و مساعدت‌های مسئولان و همکاران امیدوار هستیم تا بتوانیم کار خود را توسعه داده و حتی بتوانیم گزارشی از آرا سایر استان‌ها را انعکاس دهیم.
گفت‌وگو از سید هادی مظلوم