همراهی با صالحان
همراهی با صالحان
پروردگارا! به من حکمت و دانش مرحمت فرما و مرا به صالحان ملحق کن! ... و روزی که همه مبعوث می‌شوند مرا خوار مگردان.
نکته‌ها
تذکر: نکته‌ها و درس‌ها مربوط به آیات 83 تا 85 و 86 تا 89 سوره شعراء می‌باشد.
کلمه «حکم» می‌تواند به معنای حکومت و سرپرستی و تدبیر امور باشد و یا معنای دانش و معرفت. البته «حکم» معنایی برتر از حکمت دارد، زیرا حکمت تنها قدرت تشخیص حق از باطل است و حکم آگاهی همراه با آمادگی برای اجرای حق است.
سعادت انسان در چند جمله خلاصه می‌شود که در دعای حضرت ابراهیم (ع) آمده است:
الف: شناخت خداوند ومعرفت درونی نسبت به او. «هَب لی حُکما»
ب: حضور در جامعه صالح. «الحقنی بالصالحین»
ج: نام نیک در تاریخ. «لسان صدق فی الاخرین»
د: رسیدن به بهشت ابدی. «ورثة جنّة النّعیم»
در آیه 108 سوره صافات که ماجرای ذبح اسماعیل مطرح شده است می‌فرماید: «و تَرَکنا علیه فی الآخرین» یعنی قربانی در مراسم حج را یک سنت واجب قرار دادیم و به‌خاطر تسلیم بودن ابراهیم، نام نیک برای او به جای گذاشتیم و اینگونه دعایش را که می‌گفت: «واجعل لی لسان صدق فی الآخرین» مستجاب کردیم.
در آیه 50 سوره مریم نیز به دنبال نام حضرت ابراهیم و اسحاق و یعقوب می‌فرماید: «و جَعلنا لهم لسان صدق علیّاً» ما نام بلند و نیکو برای آنان قرار دادیم. حضرت علی (ع) فرمود: نام نیک، از دارایی و سرمایه بهتر است.
در روایات از لسان صدق و یادگار نیک، به وجود مبارک حضرت محمد (ص) و علی (ع) تعبیر شده است. بعضی سخن پیامبر اکرم (ص) را که فرمود: «أنَا دَعوة أبی ابراهیم» یعنی من اثر دعای پدرم ابراهیم هستم. دلیل این نکته دانسته‌اند. بنابراین مراد از لسان صدق در ایندگان انبیایی از نسل او هستند که مکتب توحیدی را زنده نگاه داشته‌اند و این آرزو با مقام پیامبری همچون ابراهیم (ع)، تناسب بیشتری دارد.
در روایات می‌خوانیم: هرگاه انسان از دنیا رفت، پرونده اعمالش بسته می‌شود مگر کسی که صدقه جاریه‌ای به جای گذاشته باشد مانند: وقف یا کتاب مفیدی که از او به جای مانده باشد و یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.
پیامبر اکرم (ص) در نمازش این دعا را می‌خواند: «اللهم لاتخزنی یوم القیامة» پروردگارا! مرا در قیامت خوار و رسوا مکن.
سؤال: در روایات می‌خوانیم: انفاق مال و صدقه جاریه و اولاد صالحی که برای والدین دعا کنند، برای قیامت انسان مفید هستند، پس رابطه‌ی آیه «لاینفع مال و لا بَنون» با این روایات چیست؟
پاسخ: مراد این آیه، مال و فرزندی است که در خط الهی قرار نگیرند.
بنابراین دنیا مانند کلیدی است که با حرکتی درب را قفل و با حرکت دیگری درب را باز می‌کند . مال حلال در دست افراد صالح، سبب قرب و در دست ناهلان سبب گناه می‌شود.
مال را کز بهر دین باشی حَمول نعم مال صالح گفت آن رسول
چیست دنیا از خدا غافل شدن نی قُماش و نقره و فرزند و زن
آب در کشتی هلاک کشتی است آب در بیرون کشتی، پشتی است
از این آیه می‌اموزیم و درس می‌گیریم که:
1- انسان برای رسیدن به کمالات باید از خداوند استمداد کند. «ربّ هب لی...»
2- استمداد از نام «رب» در استجابت دعا موثر است. «ربّ»
3- حکمت و بینش همراه با عمل، هدیه الهی است. «هب لی حُکما»
4- قبل از درخواست جدید از خداوند، از نعمت‌های قبلی نامی ببرید و از او تشکر کنید. «خَلَقَنی- یَهدین- یَشفین- یَسقین- و ... ربّ هَب لی»
5- اگر حکمت باشد، ولی دوستان انسان نااهل باشند، حکمت کارایی ندارد. «هب لی حُکما و ألحقنی»
6- اگر دید و بینش و تفکّر صحیح بود، رفتار و گفتار و نیّت هم صحیح می‌شود. (حکمت به معنای دید و فهم ونظر صحیح است). حکماً
7- حکمت نظری، به تنهایی مفید و نجات‌بخش نسیت. حکمت باید با عمل همراه باشد. «هب لی حُکما و ألحقنی بالصّالحین»
8- برخورداری از حکمت و معرفت در درون و زندگی در جامعه صالحان و صالح بودن، بالاترین درجه سعادت است. «حُکما و ألحقنی بالصّالحین»
9- حکمت و شناخت و بینش، بر عمل مقدّم است. «هب لی حُکما و ألحقنی»
10- بهترین دعا را از بهترین افراد بیاموزیم. (بهترین افراد، انبیا هستند و یکی از بزرگترین انبیا حضرت ابراهیم (ع) است که در دعا از خداوند مغفرت، حکمت، نام نیک و حسن عاقبت می‌خواهد و در آیات دیگر از خداوند، فرزندان خوب و پیروان مسلمان درخواست می‌کند.)
11- حکومت‌خواهی برای انجام احکام الهی، مطلوب است. «هَب لی حُکما»
12- هم انزوا ممنوع است و هم جذب نااهلان شدن. «ألحقنی بالصّالحین»
13- پیش‌کسوتان صالح را ارج نهیم. «ألحقنی بالصّالحین» (نفرمود: از صالحین باشیم، بلکه فرمود: به آنان ملحق شوم زیرا مقام سابقین برتر است.)
14- جامعه‌ای ارزش دارد که افرادش صالح باشندو «ألحقنی بالصّالحین»
15- انسان به رفیق خوب محتاج است. «و ألحقنی بالصّالحین»
16- بقای نام در دعاها و یادگار نیک را از خداوند بخواهیم. «واجعل لی»
17- ستایشی ارزش دارد که صادقانه باشد، نه از روی تملّق. «لسان صدق»
18- انسان، بعد از مرگ نیز از دعای خیر دیگران و سنت‌های حسنه‌ای که بنا نهاده بهره‌مند می‌شود. «لسان صِدق فی الآخرین»
19- محبت و دعا درباره بستگان، همراه با نهی از منکر و انتقاد از اشتباهات آنان باشد. «قال لابیه و قومه ما تعبدون... واغفر لابی»
20- بیم و امید باید در کنار هم باشند. «اطمع أن یغفر لی- لاتُخزنی یوم یبعثون»
21- انسان در هر مرحله‌ای که باشد نباید از قیامت غافل باشد. «لاتُخزِنی...»
22- در قیامت، دیگران نیز از عیوب ما آگاه می‌شوند. «لاتُخزنی» زیرا رسوایی در جایی است که دیگران از خصوصیات رفتار و افکار ما آگاه شوند.
23- خواری و رسوایی، از سخت‌ترین حالات در قیامت است. «لاتُخزنی» حضرت ابراهیم (ع) از میان همه مشکلات روز قیامت،رسوا نشدن را مطرح می‌کند.
24- در قیامت، تحقیر و خواری و خزیان، بدتر از عذاب دوزخ است. «لا تُخزنی» در جای دیگر می‌خوانیم «أنک مَن تَدخل النّار فقد اخریتَه»
25- آنچه در دنیا ارزش است، در آخرت بی‌ارزش می‌شود. «لاینفع مال و لابنون» «مال» جلوه مسال مادی و «بنون» (فرزندان) جلوه مسائل عاطفی است، یعنی در قیامت مال و فرزند و مقام و شهرت و مدرک و... نجات‌بخش نیست.