ایران در آستانه دستیابی به فناوری نظامی هوش مصنوعی و «یورش فوجی»
به گزارش گروه فضای مجازی ، کارشناسان آمریکایی اعتراف می‌کنند که قدرت نظامی و نفوذ منطقه‌ای ایران روندی روبه‌رشد را نشان می‌دهد و این مسئله موجب نگرانی مقامات کاخ سفید بوده و هست. صاحب‌نظران در آمریکا، ناتوانی واشینگتن در مقابله موفق و مؤثر با جمهوری اسلامی را نتیجه ترکیبی از «توان بالای ایران در جنگ نامتقارن»، «بهره‌مندی این کشور از شبکه‌ای از نیروهای نیابتی» و «توسعه ظرفیت‌های نظامی و به خصوص موشکی تهران» می‌دانند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این نقاط قوت ایران، طی سال‌های آینده تقویت هم خواهند شد.
در همین‌باره، اندیشکده آمریکایی «مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» طی یکی از آخرین گزارش‌های خود تحت عنوان «امنیت خلیج [فارس] بعد از ۲۰۲۰[۱]» آینده ظرفیت‌های نظامی ایران را بررسی کرده است. این گزارش در حقیقت مجموعه‌ای از ۷ گزارش مجزا توسط نویسندگان مختلف با موضوع توان نظامی ایران، به خصوص بعد از لغو تحریم‌های تسلیحاتی، است که در یک‌جا گردآوری شده‌اند.
آن‌چه در ادامه این گزارش می‌خوانید گزیده‌ای از مهم‌ترین نکات گزارش مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک است. لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.
ظرفیت‌های نظامی ایران بعد از لغو تحریم‌های تسلیحاتی
مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در مقدمه گزارش خود به توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ اشاره می‌کند و می‌نویسد:
«۲۰ جولای ۲۰۱۵، شورای امنیت سازمان ملل با تصویب متفق‌القول قطعنامه ۲۲۳۱، برجام را تأیید کرد. این قطعنامه، مقدمات لغو قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت درباره موضوع هسته‌ای ایران را فراهم و محدودیت‌های خاصی را درباره برقراری روابط تجاری نظامی با ایران اِعمال می‌کند که، بدون استثنا، برای همه کشورها لازم‌الاجراست. طبق توافق هسته‌ای، برجام از تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵، یا همان «روز تصویب»، قابل‌اجرا خواهد بود. هم‌چنین طبق پاراگراف ۵ از ضمیمه «ب» قطعنامه ۲۲۳۱، محدودیت‌ها علیه انتقال اقلام مربوط به تسلیحات به ایران، پنج سال پس از این تاریخ [یعنی سال ۲۰۲۰] لغو خواهد شد.»
گزارش ادامه می‌دهد: «مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، طی سال ۲۰۱۷ گروهی از کارشناسان را با هدف اجرای یک سری کارگاه‌های آموزشی و بحث درباره آینده امنیت خلیج [فارس] بعد از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ گرد هم جمع کرد. شرکت‌کنندگان در این جلسات، انواع سلاح‌هایی را که ایران احتمالاً بعد از این تاریخ به دست خواهد آورد و پیامدهای بالقوه دستیابی تهران به این سلاح‌ها بر دکترین نظامی، ساختار نیروهای نظامی و ظرفیت‌های نظامی این کشور را بررسی کردند. این گروه، به طور کلی، به این نتیجه رسید که احتمالاً دکترین نظامی، شیوه جنگ، و تمرکز ایران روی تاکتیک‌های نامتقارن، جز در موارد استثنا، هم‌چنان به سبک گذشته ادامه خواهد یافت[۲]. با این حال، ایران هم‌چنین تلاش خواهد کرد تا ارتش خود را مدرنیزه و نقاط ضعف ظرفیت نظامی خود را از طریق دستیابی به سلاح‌های پیشرفته برطرف کند.»
از زمان جنگ عراق و ایران (۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸)، بخش عمده سرمایه‌گذاری‌های مقامات نظامی جمهوری اسلامی، معطوف به ظرفیت‌های نامتقارن سپاه پاسداران، برنامه‌های موشک‌های بالستیک، و سیستم‌های ضددسترسی/منع منطقه‌ای برای مقابله با تهدیداتی باشد که تصور می‌کنند از جانب آمریکا و اسرائیل متوجه تهران است[۳]. با این حال، این ظرفیت‌ها برای مقابله با چالش‌های معاصر و ناشی از شورش‌های منطقه‌ای، دولت‌های ورشکسته و افراط‌گرایی، نامناسب هستند.
ایران بر اساس درس‌هایی که در سوریه گرفته است، خلأهای ظرفیتی خود را پُر و ارتشش را به شکل گزینشی مدرنیزه می‌کند، و تعادل را مجدداً به نیروهای متعارفش بازمی‌گرداند. تهران برای دستیابی به این اهداف، تلاش خواهد کرد تا انواع سیستم‌های تسلیحاتی مهمی را خریداری کند که قادر به تولید داخلی آن‌ها نیست؛ مانند موشک‌های زمین به هوا، جنگنده‌های پیشرفته، تانک، مین‌های پیشرفته و موشک‌های کروز ضدکشتی. با این حال، ایران برای خرید این سیستم‌های تسلیحاتی، به دلیل هزینه بالای آن‌ها، با محدودیت‌هایی نیز مواجه خواهد شد. بنابراین، دستیابی به سلاح‌هایی که تحت لیسانس یا به صورت مشترک تولید می‌شوند، اولویت بالاتری برای ایران خواهد داشت.
شیوه جنگ ایران تغییر چشم‌گیری نخواهد داشت. این کشور ممکن است به منظور تقویت پدافندهای هوایی و زمینی خود تا حدودی ساختار نیروهای نظامی‌اش را تعدیل کند، یا مثلاً ظرفیت اعزام گروه‌های خارجی شیعه نیابتی‌اش به کشورهای دیگر را بهبود ببخشد. با این وجود، شیوه عمل‌کرد تهران هم‌چنان روی اقدام غیرمستقیم، ابهام، و صبر (و در عین حال، اتکا بر نیروهای نیابتی با هدف حفظ میزانی از انکارپذیری [و اتهام‌گریزی]) متمرکز باقی خواهد ماند.
تصمیم روسیه مبنی بر فروش یا اعزام موشک‌های کروز ضدکشتی «یاخونت» به ایران می‌تواند معادلات بازی در منطقه را متحول کند و محاسبات فرماندهان نیروهای دریایی آمریکا و ائتلاف متحدان واشینگتن را به شکل چشم‌گیری تغییر دهد. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا مسکو مایل است چنین سلاح‌های پیشرفته و احتمالاً بی‌ثبات‌سازی را به تهران بفروشد، بدون آن‌که بخواهد تا اندازه‌ای روی اعزام عملیاتی آن‌ها کنترل داشته باشد. البته عقد چنین قراردادی به دلیل ضرورت حضور نیروهای روسی در ایران، احتمال زیادی ندارد (حضور نیروهای خارجی در خاک ایران به موجب قانون اساسی این کشور، ممنوع است).
موشک کروز ضدکشتی «یاخونت» روسیه که اضافه شدنش به زرادخانه ایران می‌تواند معادلات غرب آسیا (خاورمیانه) را تغییر دهد
نیروی هوایی ایران نیاز مبرمی به مدرنیزه شدن دارد. پرداخت هزینه بازسازی کامل این نیرو خارج از توان ایران است. بنابراین این کشور برای تقویت پدافند هوایی خود، به احتمال زیاد، خرید جنگنده و موشک‌های هوا به هوا را در اولویت قرار خواهد داد. حق تولید مشترک به صورت بومی یکی از عوامل مهمی است که تعیین خواهد کرد ایران کدام سیستم‌ها را برای خرید انتخاب می‌کند.
ایران هم‌چنان بر توسعه و به دست آوردن موشک‌های بالستیک تأکید خواهد کرد. در ادامه این مسیر، بهبود دقت موشک‌ها نسبت به افزایش بُرد آن‌ها برای ایران اولویت بیش‌تری پیدا خواهد کرد. دکترین موشکی ایران دارد از دکترین صرفاً متکی بر «هدف قرار دادن اهداف بسیار ارزشمند و بسیار وسیع»، مانند شهرها، فاصله می‌گیرد و رفته‌رفته «ممانعت از دستیابی دشمنان احتمالی به اهداف نظامی‌شان» را نیز شامل می‌شود.
سیستم‌های پهپادی، ابزار نسبتاً ارزان‌قیمت دیگری در زرادخانه ایران هستند و تهران برای انجام مأموریت‌های تهاجمی و شناسایی، روی تعدادی پرنده و شناور بدون‌سرنشین سرمایه‌گذاری کرده است (هرچند قابلیت‌های واقعی بسیاری از این سیستم‌ها[۴] نامشخص است). زیرساخت‌های ارتباطاتی محدود و بنیان‌های ضعیف دفاعی-صنعتی بومی، در آینده استفاده ایران از پهپاد را محدود خواهد کرد. هم‌چنین تحولات در این حوزه‌ها، اولویت‌های تهران را مشخص خواهد کرد و در عین حال به آمریکا و متحدانش در خلیج [فارس] اجازه خواهد داد تا پاسخ‌شان به این تحولات را آماده کنند.
در میان‌مدت و بلندمدت، فناوری‌های در حال ظهور، نظیر «یورش‌های فوجی مبتنی بر هوش مصنوعی»، می‌توانند توانایی‌های ایران در جنگ نامتقارن را تقویت کنند. [«هوش مصنوعی جمعی» اشاره به استفاده از تعداد زیادی ربات تحت امر هوش مصنوعی برای انجام یک مأموریت دارد[۵]. توضیحات بیش‌تر در ادامه گزارش آمده است.]
«نبرد خلیج فارس ۲» نمایش گوشه‌ای از قابلیت‌های نظامی ایران
در حالی که بسیاری از موضوعات فوق در گزارش‌های پیشین مشرق و به نقل از اندیشکده‌های مطرح آمریکایی مورد بررسی قرار گرفته‌اند (به بخش «اخبار مرتبط» در انتهای همین گزارش مراجعه کنید)، اندیشکده مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در آخرین گزارشی که در این مجموعه آورده است، به موضوعی اشاره می‌کند که جای تعمق بیش‌تری دارد.
«جرمی وان» نویسنده آخرین گزارش از مجموعه گزارش «امنیت خلیج [فارس] بعد از ۲۰۲۰» گزارش خود را با توصیف انیمیشن «نبرد خلیج فارس ۲» آغاز می‌کند که در آن «ایران با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، در جنگی نامتقارن علیه آمریکا پیروز می‌شود. در این فیلم، نظامیان ایرانی از موشک‌های سطح به سطح، مینی‌تانک کنترل از راه دور و موشک‌های بالستیک برای تخریب ناوهای نیروی دریایی و نیروهای ویژه آمریکایی استفاده می‌کنند.» وی ادعا می‌کند: «ایران در واقعیت هم نسخه‌های ابتدایی این سلاح‌ها (از جمله نسخه نسبتاً دقیقی از تانک‌های کنترل از راه دور به نمایش درآمده در فیلم) را ساخته و آن‌ها را در اختیار نیروهای نیابتی خود در غرب آسیا (خاورمیانه) قرار داده است.»
نویسنده گزارش «ایران: پیشرفتهای سریع در آینده حوزه فناوری» در ادامه پیش‌بینی می‌کند که ایران در آینده نزدیک و تحت تأثیر دو عامل «عادی‌سازی روابط با جامعه جهانی» و «لغو تحریم‌های تسلیحاتی» به تدریج به فناوری‌های جدید غیرنظامی و فناوری‌های پیشرفته نظامی دسترسی پیدا خواهد کرد. وی به مقامات کاخ سفید هشدار می‌دهد:
«بدون تحریم‌های هدفمند و یا اقدامات جایگزین دیگر، پیشرفتهای ایران در حوزه [ربات‌های دارای] استقلال و هوش مصنوعی، در نهایت این کشور و نیروهای نیابتی‌اش را مجهز به روش‌های جدیدی خواهد کرد که می‌توانند از آن‌ها برای پیشبرد ظرفیت‌های نظامی‌شان و احتمالاً بازسازی منطقه استفاده کنند، بدون آن‌که مکانیسم‌های سنتی ضداشاعه برای مقابله با این اقدامات فعال شوند.»
«وان» توضیح می‌دهد که آمریکا طی سال‌های گذشته و به دلیل پیشرفتهای فناوری در کشورهای رقیب و دشمن، وادار شده تا به استفاده از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و سیستم‌های مستقل روی بیاورد. وی تأکید می‌کند: «به شکلی تقریباً قابل‌مقایسه با آمریکا، سرمایه‌گذاری‌های سنگین ایران در فناوری‌های سایبری در دهه ۲۰۰۰ نیز نشان‌دهنده رویکرد این کشور در استفاده زودهنگام از فناوری‌های نوین است و امکان درک چگونگی بهره‌برداری احتمالی تهران از این فناوری‌ها برای به دست آوردن دست برتر در مقابل رقبا در آینده را فراهم می‌کند.
این کارشناس آمریکایی اندیشکده «مؤسسه واشینگتن برای خاور نزدیک»، اذعان می‌کند:
«اگرچه فعالیت‌های سایبری ایران در ابتدا محدود به مخدوش کردن وب‌سایت‌های اینترنتی بود، اما پس از حمله استاکس‌نت به زیرساخت‌های غنی‌سازی اورانیوم این کشور در سال ۲۰۰۷، این فعالیت‌ها بسیار پیشرفته‌تر شدند.» وی مدعی می‌شود: «پس از حملات موفقیت‌آمیز و پیچیده ایران (همراه با کره شمالی) علیه زیرساخت‌های آمریکا و عربستان، عمدتاً این اعتقاد وجود دارد که ظرفیت‌های تهران در این زمینه فقط اندکی کم‌تر از ظرفیت‌های آمریکا، روسیه، چین و اسرائیل است.»
کاربرد سیستم‌های مستقل و «یورش فوجی» در جنگ نامتقارن
«وان» که یکی از فرماندهان نیروی دریایی آمریکاست به سرمایه‌گذاری‌های گسترده کمپانی‌های بزرگ در حوزه سیستم‌های مستقل بدون‌سرنشین «که می‌توانند رفتار خود را در واکنش به رخدادهای پیش‌بینی‌نشده تغییر دهند» اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «سال ۲۰۱۶، خودروی «وایمو» (پروژه برگرفته از خودروی خودران کمپانی «آلفابت»، کمپانی مادر گوگل) بیش از ۲/۳ میلیون مایل [بیش از ۳/۷ میلیون کیلومتر] مسیر را به صورت مستقل طی کرد و سرویس پهپادی آمازون نیز اولین محموله‌های خود را در انگلیس به مقصد رساند. البته تنها کمپانی‌های بزرگ هم نیستند که از این فناوری استفاده می‌کنند. یک مهندس نرم‌افزار آمریکایی درون پارکینگ خانه خود و به کمک سیستم‌های کامپیوتری و سنسوری، تنها با استفاده از یک الگوریتم، موفق شده تا خودروی خودران و بسیار کارآمدی را بسازد.»
این فرمانده آمریکایی که در جنگ عراق نیز حضور داشته، درباره دستیابی ایران به فناوری سیستم‌های مستقل نیز این‌گونه هشدار می‌دهد:
«ایران همین الآن هم دارای طیف متنوعی از پهپادهای بومی است و دستیابی به تکنیک‌های مهندسی لازم برای ساخت سیستم‌های خودمختار نیز فراتر از توان این کشور نیست. بروزرسانی سیستم‌های ایران و اضافه کردن قابلیت عملیات به صورت مستقل به آن‌ها، می‌تواند به سادگیِ وصل کردن چند قطعه سخت‌افزار به یک‌دیگر و نصب الگوریتم‌های لازم بر روی آن‌ها باشد. چنین تحولی می‌تواند به معنای دستیابی ایران به همان مهمات دقیق و هدایت‌شونده‌ای باشد که تهران و نیروهای نیابتی‌اش تا کنون از آن محروم بوده‌اند.»
این کارشناس مسائل نبرد دریایی که پیش‌تر گزارش‌هایی را هم در خصوص برخورد نیروهای دریایی ایران و آمریکا در خلیج فارس نوشته است، توضیح می‌دهد: «یورش فوجی (تاکتیکی پرکاربرد در دکترین نیروی دریایی ایران با هدف مغلوب کردن دشمن از طریق برتری عددی) را نیز می‌توان به صورت مستقل درآورد. این نوع توانایی، پتانسیل قابل‌توجهی برای استفاده در جنگ نامتقارن دارد. قابلیت‌های فعلی ایران متکی بر قایق‌های دارای راننده است، اما یورش فوجی با سیستم‌های مستقل، مستلزم تسلط بر سیستم‌های سنسوری، شبکه‌های کامپیوتری و الگوریتم‌های پیچیده‌ای است که بتوانند تعداد زیادی قایق، هواپیما، تانک و یا ربات بدون‌سرنشین را در حال حرکت، هماهنگ با یک‌دیگر نگه دارند.»
نویسنده در اشاره به توان نظامی این فناوری می‌نویسد:
«اگرچه پهپادهای کوچک به طور انفرادی، قدرت کم‌تری از جنگنده‌های دارای سرنشین دارند، اما یک فوج از این پهپادها در قالب یک واحد نظامی، می‌تواند ابزاری نامتقارن برای هدف قرار دادن دارایی‌ها یا ظرفیت‌های حیاتی دشمن باشد. یک پهپاد به تنهایی می‌تواند از طریق عملیات «کامیکازه» [انتحاری] علیه یک هدف حساس، باعث ایجاد آسیب‌های قابل‌توجهی شود. اگر فوج نسبتاً کوچکی از این پهپادها به مواد منفجره یا سلاح‌های دیگر مجهز شود، می‌تواند با هدف قرار دادن رادارهای آسیب‌پذیر پدافند هوایی و موشکی، برتری متعارف آمریکا را، هرچند برتری بزرگی باشد، خنثی کند.»
«وان» اذعان می‌کند: «پیشرفتهای سریع ایران در حوزه کنترل گروهی پهپادها و تکنیک‌های یورش فوجی، در کنار ظرفیت‌های سایبری و روابط روبه‌رشد این کشور با چین (شامل انتقال حجم چشم‌گیری از فناوری‌ها به ایران)، می‌تواند راه را برای دستیابی تهران به قابلیت‌های جنگی در زمینه سیستم‌های پهپادی «فراتر از خط دید» [ارتباط و کنترل از راه بسیار دور]، کنترل یورش فوجی، و سیستم‌های چندمنظوره (هوایی، زمینی و زیردریایی) بدون‌سرنشین هموار کند.»
ایران به لطف تحریم‌ها فاصله‌ای با دستیابی به فناوری هوش مصنوعی ندارد
کارشناس آمریکایی اندیشکده مؤسسه واشینگتن با اشاره به «بودجه نظامی رو به افزایش، استعدادهای علمی شناخته‌شده، و طرزتفکر نامتقارن ایران» هشدار می‌دهد که «حل‌وفصل مشکلات عملیاتی احتمالاً برای ایران کار دشواری نخواهد بود.» وی سپس به ادامه «سنت قدیمی و پارسی تأکید بر ریاضی و علوم در آموزش» در ایران اشاره می‌کند و مقام‌های علمی و مدال‌های المپیادی دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در رقابت‌های متعدد بین‌المللی طی سال‌های اخیر، از جمله مقام پنجمی ایران در المپیاد بین‌المللی ریاضی سال ۲۰۱۷ و مدال‌های طلای ریاضی‌دانان ایرانی را نشانه‌ای از همین استعدادهای علمی می‌داند.
«جرمی وان» یادآور می‌شود که تحریم‌های بین‌المللی با از میان بردن امکان تحصیل ایرانی‌ها در دانشگاه‌های خارجی عملاً به سود ایران تمام شده و استعدادهای علمی این کشور را در حوزه‌های مهندسی و تحت حمایت شدید دولت این کشور به کار بسته است. وی تصریح می‌کند:
«اگرچه برخی معتقدند تحریم‌های تسلیحاتی توانسته‌اند پیشرفت ایران در حوزه فناوری را متوقف کنند، اما این کشور روش‌هایی را برای بهبود ظرفیت‌های خود به‌رغم وجود تحریم‌ها پیدا کرده است. و اگرچه ایران فاقد زیرساخت‌های صنعتی لازم برای تولید جنگنده‌های پیشرفته است، اما یکی از کشورهای نوآور در حوزه ساخت و به‌کارگیری پهپادها از دهه ۱۹۸۰ تا کنون بوده است.»
در ادامه می‌خوانیم: «با وجود تحریم‌های بین‌المللی، قوانین صادراتی، و معاهداتی که دسترسی ایران به موتورهای توربوفن و توربوجت، و سایر اجزای مهم مورد نیاز در تولید وسایل نقلیه هوایی را محدود می‌کنند، مهندسان فنی ایرانی در حوزه پهپادها هم‌چنان به این قطعات ضروری دسترسی دارند، چه از طریق تولید بومی و چه از طریق بازار سیاه.» این فرمانده نیروی دریایی آمریکا خاطرنشان می‌کند: «اگرچه هیچ پهپادی نمی‌تواند مقابل قدرت هوایی آمریکا بایستد، اما تاکتیک‌های نامتقارن و استفاده از فناوری‌هایی مانند یورش فوجی، زیردریایی‌های کوچک، مین‌های دریایی و زرادخانه موشک‌های کروز ضدکشتی، برای هر ارتشی یک چالش بزرگ خواهد بود. چنان‌که توانایی خود در کنترل پهپهادهای مستقل را حتی اندکی تقویت کند، هزینه درگیری با این کشور در آینده برای دشمنان جمهوری اسلامی افزایش چشم‌گیری خواهد داشت.»
منبع: مشرق
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.